Het Belfort. Jaargang 8

[p. 465]

‘Pro domo

De Bien Public van 5 Mei laatst schreef: ‘parmi les articles publiés, nous avons particulièrement remarqué un véritable réquisitoire de M.E. Pauwels contre les oeuvres de Camille Flammarion, mais que nous ne pouvons accepter que sous bénéfice d'inventaire, parce qu'il est en opposition formelle avec une savante appréciation donnée par le père de Joannis, S.J., dans les Etudes religieuses.’

‘En opposition formelle!’ Ik moet bekennen dat ik eene onaangename rilling gevoelde. Hadde ik zóo leelijk den bal misgeslagen? Hadde ik, ter goeder trouw wel is waar, maar toch, iemands faam ontnomen, zijne eer geschonden en ging ik moeten vergiffenis afsmeeken? Tusschen hoop en vrees geslingerd opende ik het tijdschrift: ‘Etudes religieuses’ en wat vond ik? Eene kalme beoordeeling van Flammarion's laatste werk: la planète Mars et ses conditions d'habitabilité’ door den recensent genoemd ‘un fort beau travail au point de vue scientifique’. Mijn hert was ontlast, immers dit boek verscheen eenige maanden na de afwerking van mijne critiek, en de aangewreven tegenstrijdigheid werd eene hersenschim. Hadde ik beweerd dat Flammarion's gewrocht op de planeet Mars, geene waarde heeft op wetenschappelijken grond, in dit geval ja, ware er tegen strijdigheid geweest tusschen mijne zienswijze en deze van P. de Joannis, mitsdien wij tegenovergestelde beoordeelingen zouden uitgesproken hebben over een en hetzelfde werk, over eenen en denzelfden persoon, onder hetzelfde oogpunt beschouwd. P. de Joannis erkent de geleerdheid van den franschen sterrenkundige, en ik heb dezelve nooit betwist. Mijn doel was te toonen hoe Flammarion, in ‘Lumen; les Terres du Ciel; la Pluralité des mondes habités; Histoire du Ciel etc.... den draak steekt met de Kath. geloofspunten, dezelve vervangt door droomerijen, tegen de regels der redeneerkunde zondigt met uit den vooruitgang der sterrenkunde gevolgen te trekken welke geenzins kunnen gewettigd worden. Dus, voor wat den grond der zaak betreft, tegenstrijdigheid bestaat er niet. Critiek Z. schijnt zulks nog niet te begrijpen, aangezien hij, na bovenstaande uitlegging, herhaalt iu den B.P. van 16 Mei, zijne meening van 5 Mei, namelijk ‘que les esprits non prévenus reconnaîtront que mon réquisitoire ne peut être accepté que sous bénéfice d'inventaire’.

- Flammarion, wat vettige overjas draagt hij toch! - Inderdaad, maar zijn hoed is splinternienw. ‘Opposition formelle’ verklaart Z. en hij houdt het staan.

Onze critiek schijnt even geenen vrede te hebben met den vorm of toon van mijn artikel. Hij spreekt van ‘véritable réquisitoire; très énergique article; que la charité nous ordonne de rendre hommage au bien...’

Ewel, rechtuit gesproken, na de waarneming van Flammarion's schimpen, beleedingen, snoeverijen, aanvallen tegen onzen godsdienst, kon ik hem onmogelijk met handschoenen aangrijpen. ‘En ce qui regarde ma manière de traiter certaines figures de l'incrédulité... je suis sans repentance. Je peins comme je vois, avec probité. Le chrétien a le droit d'employer toutes les formes de langage dont il trouve l'exemple dans l'Ecriture Sainte et dans les Pères, l'invective aussi bien que les autres... S^t Jean Chrysostôme voulait que son peuple fermât à coups de poing la bouche des blasphémateurs. David priait Dieu d'obscurcir les yeux

[p. 466]

des impies et de les effacer du livre des vivants. Ces exemples me suffisent’.

Zoo spreekt L. Veuillot, door den B.P. bijzonder geëerd en nagevolgd. Zoo handelt de Pater Jezuiet Haté, die Fl. beschouwt niet als schrijver of geleerde (wie kan hem of mij verplichten eenen auteur onder alle oogpunten te gelijk voor te stellen?) maar als ‘afbreker der eeuwenoude opiniën over God, de schepping, de ziel, de eindoorzaken, het eeuwig leven’ enz. - Mais c'est de la science! me crie-t-on. La science! avec ces allures de charlatan, ce serait la vraie science?... Sous ces grands mots, dans ces phrases enflées cherchons ce que l'auteur a eu dessein d'y mettre, ce qu'il y a mis: l'artificieux dénigrement de notre sainte religion, le blasphème contre Dieu.... La tactique agressive de Fl. se dessine: cet ennemi de Dieu et de la religion met en son jeu de l'astuce. Rarement il attaque ouvertement: le plus souvent il se cache sous son masque scientifique, et, à propos de tout, il sait lancer les traits perfides: dédain, mépris, persiflage blasphémateur sont ses armes et ses coups portés sous des allures hypocrites, n'en sont que plus dangereux’ (P.J. Haté.) Ge ziet, de brave pater Jezuiet grijpt ook met bloote handen. Wat? Omdat Fl. een boek schreef over Mars, waar Pater de Joannis van getuigt ‘dat het een schoon werk is, onder wetenschappelijk betrek’ zoude ik den onmeedoogenden bespotter van mijn duurbaarste overtuigingen moeten hulde brengen, hem loven en aanprijzen, een doek werpen op zijne ongerijmdheden, ten aanzien zijner geleerdheid?

Verdient hij die toegevendheid deze die schreef: ‘Ces fanatiques qui non seulement croient aux absurdités les plus criantes, mais sont de plus convaincus d'être en relation directe avec Dieu lui-même, et se délivrent, en raison de cette grâce spécrale, un brevet d'infaillibilité.., A les entendre, il faut croire à leurs sornettes ou ne croire à rien...

‘La majorité de ceux qui croient en Dieu se représentent cet être inconnu comme un homme supérieur, assis quelque part au dessus de nos têtes, qui de là préside aux actions terrestres, est doué d'une excellente vue, d'une ouïe non mains parfaite, tient les rênes du monde, et, dans le cas où le besoin s'en fait sentir, appelle un ange de service, pour l'envoyer remonter quelque mécanisme un peu rouillé.’

De Voorzienigheid, de H. Drievuldigheid, de Hemel enz. worden even belachelijk gemaakt. En jegens zulke aartsvijanden verbindt men ons tot ‘plechtplegingen!’ Maar ‘de gustibus non disputandum’. Ten slotte, het artikel van Pater de Joannis was niet voldoende om mijn schrijven enkel voorwaardelijk aan te nemen; critiek Z. kon mijn ‘Flammarion’ stilzwijgend voorbijgaan, ofwel, er zijn oordeel over uitspreken, na lezing van de ketterijen van den fr. astroloog. M^r Z. onderstelt dat hij mijne eigenliefde heeft gekwest. Inderdaad en geen wonder. Had hij niet het vermoeden doen ontstaan dat mijne vroegere ‘réquisitoires’ tegen Renan, Hugo, Busken Huet, insgelijks maar aanneembaar zijn ‘sous bénéfice d'inventaire?’ Bovenstaande verklaringen bleef ik den lezers van 't Belfort schuldig.

E. Pauwels.