Het Belfort. Jaargang 8

[p. 452]

De taal der Nachtegalen.

April. Nog eenige dagen en de meester zanger zal, voor dit jaar, de reeks van zijne onnavolgbare concerto's aanvangen.

Wie geeft den indruk weer, het gemoed van den mensch aangrijpend, wanneer, in de plechtige avondstilte, de nachtegaal zijne rollende gorgelklanken vloeien laat? Alles in de natuur schijnt den mensch te stemmen tot ingetogenheid en aandoening .. de halve duisternis omhult de aarde in haren grijzen sluier... witte nevelen doemen uit den grond op en zweven over akkers en landouwen... stilte heerscht alom... En welke plechtige, welke hartverheffende stilte!...

't Is dan dat de nachtegaal aanvangt, schuchter eerst en bedeesd als 't frazelen van een kind. Maar langsom meer geraakt het diertje in eigene begeestering, zijne stem luid en klaar... en opeens rollen, als klinkende parelen, de schelle tonen en noten door de luchtlagen. Welk eene overheerlijke reeks van muzikale tonen, uitgegalmd met eene stem zuiver als de kristallijnen waterdrop vloeiend uit de rotsen; van stille, nauw hoorbare melodiën; van trillingen die verbazen door hunne levendige helderheid; van fluitende uitboezemingen waarvan de rollende toonslag begeestert en tranen ontwringt; van heerlijk vloeiende liefdezuchten!... En daartusschen, soms wel een oogenblik stilte, een stond van zacht gefrazel, als of de lieve zanger aan de avondwinden het geheim toevertrouwde van zijn wonderbaar talent, en dan weer opeens, die oneindig schoone, snel achtereenvolgende

[p. 453]

reeksen van levende tonen en trillende slagen, die een kwaart mijl ver over den omtrek galmen, en alles wat denkt en gevoelt tot stille bewondering dwingen!

Is de taal der nachtegalen navolgbaar? Zou het aan de kunst kunnen gegeven worden haar te vertalen in tonen of in woorden?

De vraag deed reeds meer dan een geleerde blokken, lange dagen achtereen; echter, tot hiertoe is er langs dien kant nog geene oplossing in 't vooruitzicht.

De geleerde Jezuïet Kircher, een man van wetenschap die nog al gaarne iets zegt op de kap van den lieven zanger (aan wien hij verwijt, onder andere, niet te zingen dan uit hoogmoed en ijdelheid, en slechts de volheid zijner heerlijke kunst ten gehoore te geven, als hij weet dat men hem beluistert), beproefde de gorgeltonen van den nachtegaal in muzikale taal over te brengen, bij middel van eenen metalen draad, die, gespannen door een gewicht van één pond, eene trilling moest voortbrengen, gelijk aan de polsslag van den mensch. Eveneens in die voorwaarden beproefde het de Engelsche geleerde Barrington; echter de proefnemingen van beide denkers bleven zonder gevolg, want toen men hunne, aldus geschrevene muziekbladen ter uitvoering toevertrouwde aan een bekwaam fluitspeler, kon deze er, met den besten wil der wereld, geen geheel uit vormen dat maar eenigzins met den zang van den nachtegaal betrekking had.

De wetenschap verklaart dat deze onmogelijkheid voortkomt door dat de duur van elk der tonen van den zanger niet kan vastgesteld worden.

Ook de Duitsche wetenschap heeft zich bezig gehouden met dit zoo eigenaardig vraagstuk van navolgbaarheid. De geleerde Grube, heeft verscheidene jaren

[p. 454]

achtereen de tonen van den nachtegaal aandachtig beluisterd, en daarna beproefd ze te vertalen... in woorden.

Hoe onzinnig dat laatste ook moge klinken, toch is het zeker dat de geleerde man over zijne opmerkingen eene zeer ernstige studie heeft geschreven, waarin hij zegt dat de zang van den nachtegaal bestaat uit twee onderscheidene deelen, die, alhoewel uitstekend passend bij elkaar, toch zeer verschillen.

Zoo zat Grube eens om middernacht in zijnen tuin het wonderlied te beluisteren, en duidelijk onderscheidde hij in de vloeiende melodij, de twee bewuste deelen. Het eerste deel bestond uit zeven gelijke fluittonen, even zoet, even helder, even vol, even krachtig. Het tweede deel was samengesteld uit negen of tien rollende waterslagen, maar zoo snelbruisend, zoo driftig op elkaar volgend, dat de luisteraar er onmogelijk de trilling kon van bepalen. Grube vertaalde dan, in eene poos zwijgens, het eerste deel aldus:

‘Heer uit den Hemel!.. Gij zijt mijn licht en mijn heil... Oneindig barmhartig en schoon is alles wat Gij doet...;’

En onmiddelijk daarna luidde het tweede deel:

‘'t Zijt gij, 't zijt gij, mijne welbeminde, gij alleen die mij de vreugde en het geluk van den Hemel geeft!’

Na eenige stonden, welke Grube had moeten gebruiken om de bovenaangehaalde vertaling klaar te spinnen, sloeg de vogel eenen anderen toon aan... bevattende eenen enkelen zin, uit drie deelen bestaande, namelijk:

‘Mijne bevallige vriendinne, gij zijt schoon, schoon als de roze op den bloeienden doornstruik.’

Deze uitboezeming werd, zooals wij hierboven aanhaalden, weergegeven in drie deelen:

Het eerste deel bevatte zes keeren de lettergreep tschia, altijd met dezelfde kracht uitgegalmd, en dan nog twee andere tonen, gaande van la tot fa dièze. Het tweede deel bestond uit elf of twaalf heerlijke

[p. 455]

gorgelslagen, rollend als perelen door de nachtelijke ruimte, en eindelijk vond men in het derde deel twee, aan den nachtegaal zoo eigene tonen, waarvan de laatste veel hooger klinkt dan de eerste.

Grube verdeelde dan den zang der nachtegalen in drij soorten: deze van een deel, van twee deelen en van drie deelen. De heerlijkste soort van zang, is deze in drie deelen want die is als het thema van den zanger. Het eerste deel, de inleiding, is niets anders dan eene bevallige mengeling van huppelende tonen, waarna het middendeel klinkt, 't is te zeggen het lichaam of beter de ziel van het lied, dat uitgaat in het derde deel als in een gefrazel dat maar kan aanzien worden als eene bijhoorigheid van het middendeel, alhoewel het ook gebeuren kan dat de nachtegaal eindigt in éénen luiden, trillenden toon, puurder dan het puurste toontje uit alles wat hij zong.

Wilt gij thans weten, altijd volgens den geleerden Duitscher, wat de nachtegaal verhaalt aan zijn wijfje, wanneer hij zijnen begeesterenden liefdezang over den omtrek doet galmen.

Luister dan:

Luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister, luister!..

Deze eerste woorden vormen de 15 aanvangtonen van het lied; daarna gaat de minnezanger voort: ‘Mijne aangebedene lieve!... Het is voor uwe vreugde en uwe verblijdenis dat ik dezen avond zing. Ah! Ah! Ah! Hoort ge mij? Gij zijt voor mij meer dan de schoonste bloem! Wat zeg ik? Hoe beef ik van teederheid! Gij, bloemen en bladeren, gij, heesters en eiken, spreekt mij van hare liefde; roemt hare bevalligheden. Uw blik is zoo zacht. Waar zal ik u vinden. Kom bij mij, en frazelen wij, o mijne uitverkorene bruid. Alle treurnis smelt weg in mijn hart, zoo gij daar maar zijt. Wat maakt gij mij gelukkig. Zie zoo, zet u hier naast mij. Ik zou wel te beklagen zijn moest ik uwe liefde ontberen. De liefde is

[p. 456]

eeuwig; zij is de rijkste schat der aarde. Ooh, dat niemand onze liefde kome storen; buiten haar is alles vergankelijk! Lof en eer zij den Allerhoogste! Aan Hem, allen roem en alle glorie! Niets verontrust mij, noch de levensstormen, noch de onophoudende wegen! Zeg; weet gij 't al? Aan u blijf ik immer trouw, eeuwig als de liefde’.

Zoo vertelt de geleerde Grube, en het staat u natuurlijk vrij er van te gelooven wat u goeddunkt.

Wat de wetenschap, als onloochenbaar heeft vastgesteld, 't is dat de bewonderenswaardige heerlijkheid van den zang der nachtegalen, voor een groot deel hieraan te danken is, dat de lieve kunstenaar zingt uit een gevoel dat niet bedwongen wordt door de rede.

Alles in het lieve diertje is ingeboren gevoel, zuivere liefde, zuivere dankbaarheid, en daarom juist klinkt zijn loflied tot den Schepper zoo vloeiend en bruisend, zoo aangrijpend en betooverend.

Ha, kleefde het stof der wereld, maar niet zoo besmeurend en bezwadderend aan onze zielen, hoe heerlijk klonk niet ons lied, den Schepper ter eere!...

Om het even nochthans welke volzinnen er zouden vloeien uit de pen van den gelukkige die der nachtegalen taal in woorden zou overbrengen, voor ons blijft de zang van den kleinen gevederden kunstenaar, niets anders dan het heerlijkste, het roerendste, het krachtvolste danklied, dat de natuur aan haren oneindigen maker zingt, en waarmee zij, wellicht, Hem al het snoode doet vergeten, Hem aangedaan door de ondankbaarheid van zoovelen, die niet één klank, niet één toon, niet ééne uiting van erkentenis hebben voor den Vader, die voor hun genoegen en Zijne grootheid, zulk eene macht van toonklanken legde in den gorgel van den kleinen nachtegaal.

Lokeren.

Alleene.