Het Belfort. Jaargang 8

[p. 97]

Sâvitrî.
(Vervolg van bl. 40.)

IV.

TOEN eindelijk een ruime tijd verloopen was, brak de dag aan waarop, o vorst! Satyavat sterven moest. Sâvitrî telde de dagen, éen voor éen; het woord, dat haar Nârada gesproken had, bleef haar immer op het hart wegen. ‘Den vierden dag moet hij sterven’, dacht de voortreffelijke. Zij deed de gelofte van gedurende drie nachten rechtop te staan; drie dagen en drie nachten zou zij rechtop staan⁽¹⁾. Toen de koning die versterving vernam werd hij bedroefd; opstaande sprak hij tot Sâvitrî dit vriendelijk woord.

Dyumatsena sprak: - ‘De onderneming die gij onderneemt, o koningsdochter! is zeer moeielijk om uit te voeren. Zeer pijnlijk is het drie nachten rechtop te staan.’

Sâvitrî sprak: - ‘Vader lief, wees niet bekommerd; ik zal mijne gelofte volbrengen. Vastbesloten is de zaak; met een vast besluit handel ik.’

Dyumatsena sprak: - ‘Breek uwe belofte - dit mag ik u geenszins zeggen; volbreng ze! aldus luidt de taal die lieden van mijnen stand voegt⁽²⁾.’

Mârkandeya sprak: - Wanneer Dyumatsena, de grootmoedige, aldus gesproken had, zweeg hij. Sâvitrî bleef rechtop

(1) De gelofte om gedurende een min of meer langen tijd in eene bepaalde lichaamshouding onbeweeglijk te volharden, behoort tot de meest gebruikte wijzen van boefpleging (Cfr. de aant. 7 op zang II).

(2) Door ‘lieden van mijnen stand’ versta men hier vânaprastha's (woudbewoners) of tapasvinas (boetelingen), die best al de voortreffelijkheid van dergelijke geloften kunnen schatten.

[p. 98]

staan en geleek eene zuil. En, o kloekste der Bharata's, den volgenden morgen was het dag waarop haar echtgenoot sterven moest. Vol droefheid bracht zij den nacht staande door. ‘Heden is het de dag!’ zegde zij. Zij offerde aan den vlammenden vuurgod⁽³⁾, en toen de zon ter hoogte van een yuga⁽⁴⁾ gerezen was, volbracht zij de ochtendplechtigheden⁽⁵⁾; daarna groette zij eerbiedig de grijze dvija's, haren schoonvader en hare schoonmoeder, en bleef met saamgevouwen handen staan. Alle boetelingen, die het bosch bewoonden, spraken over Sâvitrî gebeden en heilwenschen uit, ‘dat het lot der weduwen haar niet treffen mocht⁽⁶⁾’. - ‘Zoo zij het!’ antwoordde, bij het hooren dier woorden, Sâvitrî in haren geest, verdiept als zij was in het nadenken en het overwegen. En met stijgenden angst wachtte de koningsdochter den tijd en den stond af, immer het woord van Nârada indachtig.

Alsdan, o beste tusschen Bharata's afstammelingen! spraken tot hunne dochter, die alleen en afgezonderd bleef staan, haar schoonvader en hare schoonmoeder, beide

(3) Ss. dîptam hutâçanam; eigenlijk: den vlammenden offerverteerder. Hutaçânam is een bijnaam van Agni, den vuurgod. - Het offeren in het vuur (agnihotra) des morgends en des avonds behoort tot de dagelijksche godsdienstoefeningen der Brâhmanen en Kshattrija's. Het bestaat in het werpen in een brandenden haard van eenige rijstkorrels, sesamzaad, gesmolten boter, honig, enz., onder het uitspreken van vastgestelde gebeden.

(4) Yuga, hier eene lengtemaat van vier hasta's (=ellebogen). Ter hoogte van eene yuga, boven den gezichteinder, natuurlijk.

(5) Tot de ochtendplechtigheden behoort, buiten het agnihotra, het opzeggen van zekere formules (de gâyatrî of sâvitrí, enz.), het bad nemen enz. Zie Bourquin, t.a. pl. hoofdst. I; Wilson, Works, II, bl. 56-57.

(6) avaidhavyâçishas luidt het oorspronkelijk, d.i. eigenlijk: weduwlooze wenschen. Men legt dit woord verschillend uit. Men versta, liefst: ‘wenschen, die den weduwstaat uitsluiten’, wenschen wier strekking en inhoud was, dat het lot der weduwen Sâvitrî niet treffen zou. - Men weet dat in Hindostan het lot der weduwen hoogst beklagenswaardig was. Na het afsterven haars echtgenoots moesten zij een stil en afgezonderd leven leiden, eenvoudig gekleed gaan, en enkel van wortels, vruchten en bloemen leven. Een tweede huwelijk aangaan was haar streng verboden (Manu, V, 157-158; 161-163). Wat de sutti's of weduw-verbrandingen op den houtstapel des echtgenoots betreft, dit is een gebruik dat slechts van latere tijden dagteekent, en nooit door de wetten werd opgelegd. Zie Nève, Époques littéraires de l'Inde, bl. 93-97, Wilson, Works, II, 270 sqq. en Hopkins loc. cit. bl. 370 en vv.

[p. 99]

vreugdevol, aldus: ‘Uwe belofte hebt gij volbracht; nu is het tijd om te eten; doe dit terstond!’

Sâvitrî sprak: - ‘Als de zon ondergegaan en mijn wensch vervuld is, dan zal ik eten. Dit is een besluit, in mijn hart genomen, een voornemen dat ik zal uitvoeren.’

Terwijl Sâvitrî aldus de spijzen weigerde, nam Satyavat eene bijl op den schouder en wilde het woud ingaan. Toen zegde Sâvitrî tot haren echtgenoot: ‘Vertrek niet alleen. Ik zal u vergezellen, want ik kan van uwe zijde niet wijken.’

Satyavat sprak: - ‘Vroeger gingt gij nooit naar het woud. De weg, o lieve! is lastig. Verzwakt zijt gij door uw vasten en uwe belofte; hoe zult gij te voet gaan?’

Sâvitrî sprak: - ‘Uitgeput door het vasten ben ik niet, noch vermoeid van het rechtop staan. Vast besloten ben ik u te vergezellen; daarom, wil mij niet beletten!’

Satyavat sprak: - ‘Vermits gij vast besloten zijt, zal ik aan uw verlangen voldoen. Neem dan afscheid van mijne ouders, opdat ik zonder verwijt blijve.’

Mârkandeya sprak: - Zij, die hare moeielijke belofte volbracht had, sprak tot hare schoonouders, na beide gegroet te hebben: ‘Deze mijn echtgenoot gaat naar het woud om vruchten te plukken. Met de toelating van mijne eerbiedwaardige schoonmoeder, met die van mijnen schoonvader, wensch ik met hem te gaan, want heden kan ik de scheiding niet verdragen. Voor het vuuroffer zijns guru's vertrekt uw zoon; hij is niet te weerhouden⁽⁷⁾. Blijven zou hij, ging hij voor eene andere reden het bosch in. Sedert een jaar omtrent ben ik buiten het âçrama niet geweest; het is mijne vurige begeerte het bloemrijke woud te zien.’

Dyumatsena sprak: - ‘Sedert Sâvitrî mij door haren vader tot schoondochter geschonken werd, herinner ik mij niet dat zij mij eene andere bede [dan deze] heeft toegestuurd; daarom bekome zij wat zij verzoekt. Edoch, o dochter! zorg dat gij met Satyavat op den weg niet verdolet!’

Van beiden oorlof bekomen hebbende, ging de roem-

(7) Waarom is Satyavat niet te weerhouden? vraagt misschien de lezer. Onze held moet de noodige behoorigheden halen voor het offer zijns guru's; nu, dit was een heilige plicht, waar hij voor niets ter wereld aan te kort mocht komen. Cfr. Schröder, op. cit. bl. 202 aanm. 2.

[p. 100]

rijke al lachende, doch met een onrustig hart, heen. Met hare groote oogen aanschouwde zij de veelkleurige, de bekoorlijke wouden, door eene menigte van pauwen-benden bewoond; zij aanschouwde de helder vlietende beken en de hooge boomen, gansch met bloemen overdekt.

- Zie! zegde Satyavat vriendelijk tot haar. Zij, de onberispelijke, sloeg nauwlettend haren echtgenoot gade; zij zag hem reeds voor dood aan, het woord des. Wijzen [Nârada's] indachtig. Haren gemaal vergezellend ging zij zachtjes wandelend voort. Doch haar hart was verdeeld⁽⁸⁾, en steeds dacht zij aan het nootlottig oogenblik.

(8) In den tekst: dvidheva hrdayam krtvâ, d.i. haar hart in twee verdeeld hebbend. De dichter wil ongeveer het volgende zeggen: Sâvitrî was blij en droef te zamen; blij, omdat zij, met Satyavat koutend, de bosschen doorwandelde; droef, omdat zij wist dat zijn eind aanstaande was. - Men kan even goed uitleggen: Sâvitrî scheen uiterlijk welgezind, maar inwendig was zij zeer treurig.

V.

Mârkandeya sprak: - In gezelschap zijner echtgenoote plukte de grootmoedige Satyavat vruchten, vulde er zijn korf mede, en hakte toen hout. Bij het hout hakken zweette hij, en de krachtinspanning veroorzaakte hem hoofdpijn. Van vermoeienis uitgeput zegde hij tot zijne echtgenoote terwijl hij op haar toetrad:

Satyavat sprak: - ‘Mijne krachtinspanning bracht hoofdpijn teweeg. Mijne ledematen, o Sâvitrî, branden, en mijne borst insgelijks. Ik voel mij krank, o gij die bedachtzaam spreekt! Mijn hoofd is doorboord van stekende smarten; daarom wensch ik te slapen, o lieve! want om mij rechtop te houden bezit ik geene kracht.’

Sâvitrî kwam nader, trad tot bij haren echtgenoot, zette zich op den grond en liet Satyavat's hoofd in haren schoot rusten. Nârada's woord indachtig rekende de boetelinge tijd, dag, uur en oogenblik na. En juist op dien stond ontwaarde zij een man, gansch in het rood gekleed, met eene koningskroon om de slapen, schoon van gestalte en schitterend als de zon. Donkerbruin was zijne huid en

[p. 101]

vurig zijn oog; hij hield een strop in zijne hand en boezemde vrees in. Hij bleef aan Satyavat's zijde staan en staarde hem aan.

Toen zij hem zag, stond zij spoedig op, na het hoofd van haren man zachtjes op den grond gelegd te hebben; dan, met gevouwen handen, sprak zij bedroefd, terwijl haar hart klopte.

Sâvitrî sprak: - ‘Als eene godheid beschouw ik u, want zóo eene gedaante is die van een sterveling niet. o Godenvorst! zeg mij goedgunstig wie gij zijt, wat gij wenscht te verrichten.’

Yama sprak: - ‘o Sâvitrî! gij zijt uwen echtgenoot toegedaan; gij hebt een boetewerk verricht: daarom spreek ik tot u. - Weet, o voortreffelijke, dat ik Yama⁽¹⁾ ben. Deze Satyavat, uw echtgenoot, heeft zijn levenstijd geëindigd; hem binden wil ik en hem medevoeren. Weet dat ik dit doen wil.’

Sâvitrî sprak: - ‘Men zegt, o zalige! dat uwe boden de dooden komen weghalen⁽²⁾; waarom, o Heer, zijt gij dan zelf gekomen?’

Mârkandeya sprak: - Aldus toegesproken begon de zalige Pitrrâja⁽³⁾ om harentwille, al wat hij voornemens was,

(1) In de godenleer van het Brâhmanisme is Yama de bedwinger en binder (√yam = binden) aller schepselen, de opperheer van de wereld der afgestorvenen (pitaras). Door Çiva's gunst verkreeg hij het voorrecht een der acht lokapâla's of wereldbehoeders te zijn, de behoeder nl. der Zuider-gewesten (Cfr. Lassen, l.c. bl. 771). Zijn rijk, het yamaloka, en zijn; paleis, het yamalaya, zijn in het Zuiden gelegen, in de streek waar men het rijk der voorvaderen plaatst. Yama is de rechter der dooden, zoodra de ziel van het lichaam scheidt, wordt zij voor hem gebracht om gevonnisd te worden. Cfr. Lassen, t.a. pl. I, bl. 767; Barth, op. cit. (engelsche vertaling van Wood, Londen, 1882), bl. 42 en aant. 2 en 3.
Men leest hier hoe hij afgebeeld wordt. In plaats van donkerbruin, wordt hij meermaals groen van wezen voorgesteld, met bloemen in zijne haarlokken. Hij rijdt op eenen buffel en is met eene knods gewapend, of draagt, zooals hier, een strop in de hand.

(2) Yama heeft, volgens de Hindo's het uitleggen, een groot getal dienaars, de yamadhûta's, die de zielen der overledenen naar het gerechtshof (kâlîcí) in Yama's verblijfplaats (yamapura) voeren. Dat zij hier ook niet achterwege blijven, blijkt uit çlok. 38 van den volgenden zang.

(3) Pitrrâja = de koning der vaderen, der afgestorvenen (pitaras) s een van Yama's veelvuldige namen.

[p. 102]

uit te leggen: ‘Deze met deugden versierde en met schoonheid begaafde Satyavat, die eene zee van deugden is, mijne dienaren zijn niet waardig hem mede te voeren; daarom kwam ik zelf.’

Dan bond Yama de duimlange ziel⁽⁴⁾ met zijn strop, en, haars ondanks, trok hij haar met geweld uit het lichaam van Satyavat. Wanneer de levenskracht er uit gehaald was en de levensadem uitgeblazen, lag het lichaam met dooden glans, beweegloos, akelig om te aanschouwen. Na Satyavat's levenskracht te hebben vastgekluisterd, ging Yama heen met het gezicht zuidwaarts gekeerd. Sâvitrî, van droefheid overstelpt, doch door hare gelofte en haar boetewerk tot de volmaaktheid gekomen, zij aan wie een hoog lot beschoren was, de haren man getrouwe echtgenoote, zij begon toen Yama op te volgen.

Yama sprak: - ‘Keer terug, o Sâvitrî! Ga, bereid de lijkplechtigheden⁽⁵⁾! Uwen plicht jegens uwen echtgenoot hebt gij vervuld; zoo ver gegaan mag worden zijt gij gegaan.’

(4) Ss: Angushthamâtram purusham. - Dusdanige stoffelijke voorstellingen van de ziel, die haar afbeelden o.a. als duimlang, eene hand groot, kleiner dan gierste-koorn, een dwerg gelijk, niet grooter dan de punt eener priem, in de hartholte woonachtig, enz., ofwel haar oneindige afmetingen geven, komt men niet zelden in de wijsgeerige bespiegelingen der Hindo's tegen. Alle zijn echter louter verzinselen, aan de onwetendheid, avidyâ, der menschen te wijten; want eigenlijk, leeren de wijsgeeren, is de ziel, het âtman d.i. hetgene van ons dat wij, bij naarstig onderzoek, als ons eigen zelf, ons innerlijk en eigen wezen erkennen, niets anders dan Brahman, naml. het eeuwig princiep van al wat is, dat de werelden schept, in het bestaan houdt en weder in zich terug doet keeren. Die volkomen gelijkheid van Brahman en het âtman is het grondbeginsel der philosophie des Brâhmanisme. Zie Deussen: Das System des Vedânta, Leipzig, 1883 (aangaande deze plaats van ons dicht, bl. 166).

(5) De lijkplechtigheden bestaan bij de Hindo's in het verbranden van het lijk op een houtstapel en het bijeenzamelen der overblijvende assche en beenderen. (Zie Bauwens - Geschiedenis en beschrijving der lijkbehandeling en rouwplechtigheden bij de meeste volken, Brussel, 1888, bl. 148 sqq.). Den afgestorvenen worden, ter zijner zielerust, pinda's of rijstkoeken gebakken en op het gras gelegd, enz. (Cfr. Bourquin, op. cit. hoofdst. VI en IX). Gedurende een aantal dagen blijven de naastbestaanden van den overledene onrein, zijn dan aan eene bijzondere levenswijze onderworpen, moeten hunne plichten door anderen laten vervullen, enz. (Manu, V, 60 sqq.; III, passim. - Zie nog Wilson: Works. II, 280 sqq.; L. de la Vallée-Poussin: Des impûretés et des purifications dans l'Inde antique, Brussel, 1890, bl. 34, sqq.).

[p. 103]

Savitrî sprak: ‘Waar mijn echtgenoot gevoerd wordt of waar hij zelf heengaat, daar ook moet ik gaan: dit is mijn bestendige plicht. Bij mijne boete, mijne onderwerping aan mijne ouders, mijne liefde voor mijnen gemaal, bij mijne gelofte en uwe genade, o! belet mij dezen gang niet! De wijzen, die het wezen der waarheid zien, zeggen dat de vriendschap zevenschredig is⁽⁶⁾. De vriendschap met u beoogend⁽⁷⁾ wil ik u iets zeggen: gelief het te aanhooren.

Zij handelen met rijpen overleg die in het bosch een afgezonderd leven leiden, de deugd en de volharding beoefenen. Ingevolge hunner kennis prijzen zij Dharma⁽⁸⁾; daarom noemen de goeden het dharma het voortreffelijkste. Door de verdiensten van éen enkelen, welke de goeden waardeeren, zijn wij allen dezen weg [tot de volmaaktheid] ingegaan; niemand zou een tweeden of een derden wenschen! Daarom noemen de goeden het dharma het voortreffelijkste⁽⁹⁾.’

(6) Sâptapadam staat er in het oorspronkelijk. - Zevenschredig wordt de vriendschap genaamd, met het oog op een zeer oud gebruik der Hindo's. Twee personen namelijk, die vriendschap met malkaar wilden sluiten, deden samen, hand in hand, zeven stappen (saptapadî); bij iederen stap werd eene bepaalde spreuk opgezegd. Dit gebruik is in de huwelijksplechtigheden bewaard gebleven (Cfr. Manu, VIII, 227. - Zie ook: Leist. Alt-arisches jus gentium, Jena, 1889, bl. 151; Hopkins, loc. cit. bl. 356, en aant. 1). - Hier wil Sâvitrî enkel beduiden: Het moet niet lang aanloopen om met iemand kennis aan te knoopen en zijn vriend te worden.

(7) Mitrâtamca puraskrtyâ, d.i. eigenlijk: de vriendschap vooraan, op de eerste plaats stellend. Daar nu de vriendschap zevenschredig is, wil Sâvitrî, door aan den god hare zeven spreuken (çlok. 23-24, 29, 34-35, 41-42, 46-47, 48, 49) op te zeggen, zijne vriendschap winnen, om aldus van hem te bekomen wat zij begeert, het leven van haren echtgenoot.

(8) Dharma = de deugd, in een der namen van Yama; vgl. de volgende aanteekening.

(9) De çloka's 23 24 hebben den vertaalders en verklaarders niet weinig last opgeleverd. ‘These two slokas, getuigt Protap Roy, de geleerde Pandit uit Calcutta, are difficult to understand, and are almost in the nature of enigmas’ (Vanap. bl. 876, aanm. 2). Dit legt de zoo uiteenloopende vertalingen en de nog meer verschillende proeven van opheldering dezer plaats uit. - Wij hebben zoo trouw mogelijk het oorspronkelijk woord voor woord wedergegeven, zonder door omschrijvingen en bijvoegsels het gedacht des dichters trachten nader te bepalen. Het woord dharma lieten wij een paar malen onvertaald, opdat er op gezinspeeld wordt. Dharma immers dat ‘recht, plicht, deugd’, en, in onbepaalderen zin, de te volgen ‘grondwet der zedenleer’, waar de mensch zijn handel en wandel naar schikken moet, beteekent, is insgelijks een der namen van Yama, als de wreker der overtredingen van die wet beschouwd.
De daar even genoemde vertaler, die verklaart er alleen niet wijs uit geworden te zijn ‘but for the aid I have derived from Nilakantha (= een Indische commentator van het Mahâbh.), I could never have understood the meaning’, zegt hij (loc. cit.), - geeft aan deze çloka's een gansch anderen zin, welken hij in eene lange aanteekening rechtvaardigt. Om echter de plaats te kunnen uitleggen als hij deed, was hij verplicht den tekst te wijzigen, en andere lezingen aan te nemen.
Meest al de vertalers ontleden het eerste woord van çl. 23: nânâtmavantas = na anâtmavantas; Geiger (op. cit. bl. 102, aanm. 1) zegt: nânâtmavantas = nânâ âtmavantas, terwijl hij uitlegt: ‘Auf verschiedene Weise üben die Weisen im Walde (haüsliche) Pflicht, enz.’

[p. 104]

Yama sprak: - ‘Keer terug! Voldaan ben ik over uwe stem, die welluidend klinkt en woorden spreekt, samengesteld uit klinkers en medeklinkers. Kies nu eene gunst; met uitzondering van het leven dezes Satyavat's, zal ik u, onberispelijke, elke gunst toestaan⁽¹⁰⁾.’

Sâvitrî sprak: - ‘Uit zijn rijk verdreven begaf zich mijn schoonvader naar het woud; in het âçrama woont hij thans, van het licht zijner oogen beroofd. Dat die kloekmoedige heerscher door uwe gunst het gezicht herkrijge, en schittere als de zon.’

Yama sprak: - ‘Ik wil u, onberispelijke, dit verzoek toestaan. Het zij, zooals gij gezegd hebt. - Ik bemerk hoezeer de weg uwe krachten uitput; keer dus terug, ga! opdat gij u niet vermoeiet!’

Sâvitrî sprak: - ‘Hoe zoude ik mij vermoeien in de nabijheid van mijn echtgenoot? Waar hij heen gaat, daar ook moet ik steeds gaan; waar gij hem voert, daar volg ik hem. o Heer der goden! aanhoor nogmaals mijn woord:

- De samenkomst met de goeden, al ware het slechts voor éenmaal, wordt vurig verlangd; dat heet eigenlijk vriendschap. De omgang met de goeden is niet vruchteloos: daarom is het wel met de goeden vereenigd te blijven.’

Yama sprak: - ‘Het woord, dat gij spreekt, ver-

(10) ‘In Yama's antwoord straalt de eenvoudige volksvoorstelling door, volgens welke de goden, wanneer zij door de menschen vereerd worden, in ruiling daarvan tot het toestaan eener gunst verplicht zijn.’ (Kellner, t.a. pl., bl. 187).

[p. 105]

kwikt het hart; het vermeerdert het verstand des wijzen en brengt hem hulp. Buiten het leven van dezen Satyavat, kies daarom, o schoone vrouw, eene tweede gunst!’

Sâvitrî sprak: - ‘Voorheen werd mijn wijzen schoonvader zijn rijk ontweldigd: moge hij het terugbekomen! Doch dat mijn guru daarbij van zijn plicht niet afwijke⁽¹¹⁾! Dit is de tweede gunst, welke ik van u verlang.’

Yama sprak: - ‘Weldra zal de vorst van zijn rijk terug bezit nemen, zonder van zijn plicht af te wijken. - Nu ik uwen wensch ingewilligd heb, keer terug, o vorstendochter! ga, want gij zult u vermoeien.’

Sâvitrî sprak: - ‘De bewoners der aarde bedwingt gij door uwe wetten, en, na ze bedwongen te hebben, voert gij hen naar believen mede; daarom, o god! noemen de menschen u Yama (= de temmer of binder). Aanhoor nog het volgende woord, dat ik met luider stemme tot u richt:

- Goedheid jegens alle schepselen toonen met de daad, den geest, het woord, door het weldadig en vrijgevig zijn: dit is de bestendige plicht der goeden. Zóo, ja, handelen de kinderen dezer wereld jegens hen, die hun lief zijn⁽¹²⁾; de goeden echter bewijzen medelijden ook aan vijanden die in hunne handen vallen.’

Yama sprak: - ‘Gelijk den dorstigen het water, zoo is mij het woord door u gesproken. - Nog eens: buiten het leven van dezen Satyavat, vraag eene gunst, welke die ook zijn moge!’

Sâvitrî sprak: - ‘Mijn vader, de heerscher der aarde, heeft geene mannelijke nakomelingen. Hem worden honderd zonen geboren, die zijn geslacht doen voortbloeien! Moge dit aldus geschieden! Ziedaar de derde gunst, die ik van u afsmeek.’

(11) Sâvitrî wil zeggen: Moge Dyumatsena zijn rijk op vreedzame wijze terug winnen, zonder geweldige middelen in te spannen. Immers, de wapenhandel was den blinden vorst verboden, in de levenswijze van boeteling welke hij aangenomen had.

(12) Wij lezen met Kellner (op. cit. bl. 190): manushyân prati peçalân; in de Calcutta uitgave luidt het: manushyâbhaktipeçalâh. Men zou dan aldus moeten vertalen: ‘Zóó, ja, handelt deze wereld, bedorven door de trouweloosheid der menschen.’ De door Kellner voorgestelde wijziging komt beter met den loop der gedachten overeen. - Terecht merkt hier Holtzmann aan (op cit. bl. 266, n. 1), dat dergeiijke taal in den mond eener christin niet zou misplaatst zijn. Zie nog wat hij op de bl. 264 en 267 aanteekent.

[p. 106]

Yama sprak: - ‘Een honderdtal glansrijke zonen, dat zijn geslacht doet voortbloeien, worde uwen vader om uwentwille, o liefelijke! geschonken. - Nu uw verlangen bevredigd is, o vorstendochter! keer weder; een verren weg hebt gij reeds afgelegd.’

Sâvitrî sprak: - ‘Ver is het niet in de nabijheid van mijn echtgenoot; mijne begeerten gaan veel verder. Terwijl gij uwen weg voortgaat, aanhoor het woord dat mij op de tong ligt en ik nog spreken wil:

- Gij zijt de edelgeboren zoon van Vivasvat⁽¹³⁾; daarom wordt gij door de goeden Vaivasvata genoemd. Naar een gelijk recht bestuurt gij allen; daarom bezit gij, o opperheer! het wezen des dharmarâja's (= koning des rechts)⁽¹⁴⁾. De goeden vertrouwt men meer dan zich zelven: daarom wenscht eenieder betrekking met de goeden. Uit de vriendschap met de goeden spruit het vertrouwen; daarom stelt eenieder zijn vertrouwen in de goeden.’

Yama sprak: - ‘Zoo een woord, als gij daar spreekt, o gij met uwe ranke gestalte! hoorde ik nog van niemand buiten u. Daarom ben ik er over voldaan. Met uitzondering van Satyavat's leven, kies eene vierde gunst, en ga dan!’

Sâvitrî sprak: - ‘Honderd zonen, kracht en moed bezittende, worden ons beide, Satyavat en mij geschonken, opdat zij ons geslacht doen voortleven. Dit is de vierde bede, welke ik u toestuur.’

Yama sprak: - ‘o Vrouw! u zullen honderd zonen geschonken worden. Met moed en sterkte zullen zij begaafd zijn en u tot vreugde strekken. - Doch vermoei u niet langer, o konigsdochter! Een verren weg hebt gij reeds afgelegd!’

Sâvitrî sprak: - ‘De goeden blijven immer stand-

(13) Over Vivasvat, zie aant. 10 op zang II. - Vaivasvata beteekent: zoon van Vivasvat.

(14) Zie de aant. 1, 9, 15. Wanneer de ziel van het lichaam gescheiden is wordt zij voor Yama's rechterstoel (vicârabhû) gebracht om gevonnisd te worden. Dan leest Citragupta, Yama's helper, haar ganschen levensloop uit zijn boek, het agrasandhâni, voor; volgens het aldaar aangeteekende meer of min ten gunste der ziel spreekt, wordt zij, ofwel in het rijk der pitaras (pitrloka) opgenomen, ofwel veroordeeld om op de aarde een nieuwen levensloop te beginnen, ofwel in een der twee-en-twintig helleafgronden van Yama nedergeploft.

[p. 107]

vastig in het beoefenen der deugd; zij vallen niet noch wankelen. Het verkeer met de goeden is niet onvruchtbaar; de goeden boezemen malkaar geene vrees in. In waarheid, de goeden wijzen aan de zon hare baan; door hunne boetplegingen behoeden de goeden de aarde; zij bestemmen de loopbaan van alle wezens die geweest zijn en zijn zullen; te midden der goeden, o Vorst, vergaan de goeden niet. Daar zij weten dat zoo een levenswandel den Eerwaardigen⁽¹⁵⁾ steeds aangenaam is, verwachten de goeden geene vergelding, wanneer zij tot het voordeel van hun naasten werken. Toch blijft een bewezen dienst aan den evenmensch niet onbeloond; het nut gaat niet ten gronde, noch de eer. Dewijl nu hun loon vast, onwankelbaar staat, daarom zijn de goeden immer bereid te helpen.’

Yama sprak: - ‘Hoe meer gij deugdelijke, hartverkwikkende, welgekozene, zinrijke woorden spreekt, des te hooger klimt mijne achting voor u.o. Gij die uwen echtgenoot zoo getrouw blijft, kies u eene onvergelijkelijke gunst!’

Sâvitrî sprak: - ‘Nu eindigt gij uwe rede niet met eene uitzondering, de ware weldaad uitsluitend, zooals gij bij het toestaan uwer andere weldaden deedt, o gunstenuitdeeler! Dezen wensch uit ik: “Dat Satyavat leve!” - Dood immers ben ik zonder mijnen echtgenoot; zonder hem begeer ik geen geluk; zonder hem begeer ik geenen hemel; zonder hem begeer ik geene schoonheid; van mijnen echtgenoot beroofd, zou ik niet langer willen leven. Door uwe hooge gunst werden mij honderd zonen geschonken, en mijn echtgenoot zoudt gij wegvoeren?... Deze weldaad verlang ik: dat Satyavat leve! Aldus zal uw woord waarheid worden⁽¹⁶⁾.’

(15) Die Eerwaardige (ârya) is god Yama, als opperheer van recht en deugd (dharma) vereerd.

(16) Geheel de samenspraak tusschen Yama en de heldin van ons verhaal (çl. 23-53) werd gewis op vrij latere dagteekening in het oorspronkelijk opstel, en wel door de hand eens Buddhisten, ingeschoven. De uitleg en vertaling dier zeven spreuken verschilt veel bij de verschillende bewerkers. Buiten dat als reden daarvan mag gelden, én het verschillen der uitgaven, waar zij naar werkten, én de min of meer grootere vrijheid, die zij zich veroorloofden, moet men nog bijvoegen dat sommige plaatsen voor dubbelen uitleg vatbaar zijn, terwijl de beknoptheid en eigenaardige inkleeding der gedachten des dichters ook geenszins bijdragen om haar de gewenschte duidelijkheid te verleenen. Het ware van het geduld des lezers misbruik maken, wilden wij de talrijke en dikwijls zeer van malkaar afwijkende verklaringen van Sâvitrî's zeven spreuken in het lang uiteenzet, ten en bespreken. Zie o.a. Kellner, op. cit. bl. 213-219 (Zusatz) en Arntz, t.a. pl. (de vijt spreuken van Sâvitrî), bl. 297-303.

[p. 108]

Mârkandeya hernam: - ‘Zoo zij het!’ klonk toen het antwoord van Yama, Vivasvat's zoon; en na den strik losgemaakt te hebben, zegde de dharmarâja vreugdevol tot Sâvitrî: ‘Daar is, o gelukkige, uw echtgenoot, dien ik vrijlaat. o Gij die uw geslacht tot heil verstrekt, vrij van krankheid schenk ik hem; voer hem met u mede. Vierhonderd jaar zal hij met u vereenigd leven. Volgens zijn plicht offers opdragend zal hij in de wereld grooten roem verwerven. Honderd zonen, uit u geboren, zal hij opvoeden; allen zullen koningen en kshattriya's zijn, vaders van kinderen en kindskinderen; allen zullen uwen naam dragen, en ten eeuwigen dage zal hun geslacht voortbloeien⁽¹⁷⁾. Een honderdtal zonen insgelijks zullen uwen vader door uwe moeder Mâlavî geschonken worden, die naar Mâlavî de Mâlava's zullen heeten⁽¹⁸⁾, en in hunne kinderen en kindskinderen, tot het einde der eeuwen, voortleven. Ook uwe broeders zullen kshattriya's zijn, aan de goden gelijk⁽¹⁹⁾.’

Na de doorluchtige dharmarája aan Sâvitrî haren echtgenoot terug had geschonken en haar doen heengaan, vertrok hij naar zijn eigen paleis.

Toen Yama vertrokken was, ging Sâvitrî, nu zij haren echtgenoot wederbekomen had, naar de plaats terug waar zijn ontzield lichaam lag. Zij zag het op den grond liggen, kwam nabij, zette zich neder, nam zijn hoofd op en liet het in haren schoot rusten. Wanneer Satyavat terug bij kennis kwam - het scheen hem of keerde hij van eene verre reis weder - zegde hij tot Sâvitrî, terwijl hij haar herhaaldelijk welwillend aanblikte:

(17) Hieruit zou volgen dat een volksstam moet bestaan hebben die, naar Sâvitrî, de Sâvitra's of iets dergelijks zou heeten. De geschiedenis kent echter een dus lanig volk niet.

(18) De Mâlava's waren een Indische volksstam uit het Penjab, die tusschen de Candrabâghâ en de Irâvati-rivieren woonde.

(19) De lezer glimlache niet bij het vernemen van Yama's heerlijke beloften, die Sâvitrî een onverhoopt geluk zouden aanbrengen. De levendige verbeelding der Indische dichters slaat gemakkelijk tot overdrijving en holklinkende grootsprekerij over; ja, weinig, zeer weinig Indische gedichten zou men aantreffen, waarvan de schrijver in slechts zoo geringe maat de palen te buiten loopt.

[p. 109]

Satyavat sprak: - ‘Ach! wat heb ik lang geslapen! Waarom wektet gij mij niet? Waar is die zwarte man, die mij wegvoerde?’

Sâvitrî sprak: - ‘Lang hebt gij geslapen in mijnen schoot, o moedigste der mannen. De zalige god Yama, de bedwinger der schepselen, is heengegaan. Nu zijt gij uitgerust, o gezegende! en volkomen van den slaap bevrijd, o koningstelg! Zoo het u mogelijk is, sta op; zie! de nacht is reeds gevallen.’

Satyavat kwam toen geheel tot het bewustzijn, stond op als na een verkwikkenden slaap, en terwijl hij naar alle hemelstreken zag en het woud in alle richtingen aanblikte, sprak hij: ‘Om vruchten te verzamelen ging ik met u, o gij met uwe schoone gestalte! Terwijl ik hout hakte, brak het zweet uit, en de hoofdpijn belette mij rechtop te staan; ik legde mij ter ruste in uwen schoot. Dit alles herinner ik mij, o lieve! Aldus lag ik door u omarmd, wanneer de slaap mijn geest wegvoerde. Toen zag ik eenen vervaarlijken, somberen en krachtigen man. Zoo gij weet, wie hij was, zeg het mij, o gij met uwe ranke leest! Zag ik dit enkel in den slaap, of was het werkelijk aldus?’

Sâvitrî sprak: - De nacht is reeds donker, o koningszoon! morgen zal ik u alles, zooals het gebeurd is, vertellen. - Sta op nu, bid ik u, sta op! keer tot uwe ouders weder. Het is donkere nacht; de zon is ondergegaan; de nachtwandelaars⁽²⁰⁾ dolen in woeste vreugd rond, vreeselijke geluiden uitend. Men hoort in het woud het geruisch der bladeren, door de voortsnellende gazellen veroorzaakt; de jakhalzen, die in het Zuid-Westen vertoeven⁽²¹⁾, brullen vervaarlijk; mijne ziel is er gansch van ontsteld.’

Satyavat sprak: - ‘Het woud, in eene schrikwekkende duisternis gehuld, is akelig om aan te zien. Gij zult den weg niet vinden en niet kunnen heengaan.’

(20) Gewis worden hier door nachtwandelaars (naktancarâs), de wilde dieren beteekend, die des nachts uit hunne holen sluipen. Echter kan de dichter ook de râkshasa's (= menscheneters), piçâca's (= booze geesten), nâga's (= eene soort van halve goden; met menschenhoofden en slangengestalte), en andere Indische gedrochten bedoeld hebben.

(21) Het Zuid-Westen werd door de Hindo's als eene ongeluksstreek aanzien omdat aldaar het rijk der pitaras lag en er Yama heerschte (vandaar zijn naam dakshinâçâpati); evenzoo golden bij hen de jakhalzen voor onheil aanbrengende dieren.

[p. 110]

Sâvitrî sprak: - ‘In het gindsche bosch, dat heden aan het vuur ten prooi werd geleverd, brandt nog een dorre boom. De vlam, door den wind aangewakkerd, kan men overal zien. Daar zal ik vuur halen, en er hier ontsteken. Zie, daar is hout... Bekommer u verder om niets; gaan kunt gij niet; ik zie u met smart overladen; den weg zult gij, nu het woord in de duisternis gehuld is, niet vinden. Morgen, met den dageraad, wanneer men in het bosch zien kan, keeren wij beiden terug, zoo u dit bevalt. Doch dezen nacht zullen wij, o onberispelijke! hier doorbrengen, want dit is het beste voor u.’

Satyavat sprak: - ‘Mijne hoofdpijn is verdwenen mijne ledematen voel ik gezond. Met uw goeddunken wenschte ik naar vader en moeder te gaan. Nog nooit te voren kwam ik des avonds in het âçrama terug; vóor de schemering valt, weerhoudt mij reeds mijne moeder [van uit te gaan]; zelfs wanneer ik bij dag heenga, verlangen mijne ouders naar mij; mijne moeder zoekt mij dan samen met de âçrama-bewoners. Dikwijls reeds hoorde ik vader en moeder zeggen: “Wat komt gij laat toe!” Zij waren dan zeer bedroefd. - “Hoe mogen zij het thans stellen?” denk ik bij mij zelven. Gewis, nu zij mij niet zien, zijn zij van droefheid overstelpt.

Op zekeren nacht stonden mijne grijze ouders beide op; door liefde [jegens mij] gedreven, spraken zij droevig: “Van u verlaten, o zoon! zouden wij geen oogenblik kunnen leven; zoolang gij ons behulpzaam zijt, zoon! zoolang zal ons leven duren. Wij zijn oud en blind⁽²²⁾; door u moet ons geslacht voortleven; op u rust de zorg der pinda's⁽²³⁾, die van onzen roem [dien wij hopen bij de nakomelingschap] en de voortleving van onze afstammelingen.” - Mijne moeder is oud; mijn vader is oud; voorwaar, van beiden ben ik de steun. Hoe zal het met hen vergaan, zoo zij mij dezen nacht niet zien? Ik verwensch dien slaap, waardoor aan mijn vader en aan mijne moeder, die mij nimmer

(22) Eene stoute woordenwisseling (συνεϰδοχή). Dyumatsena's gemalin toch is geenszins blind.

(23) Men versta: op u rust de zorg de pinda's aan ons, uwe ouders, en aan uwe voorouders te verschaffen, en aldus het çrâddha, d.i. de plichten jegens de afgestorvenen, na te komen. Cfr. de aanteek. 5 van dezen zang. Cfr. nog Leist, op. cit. bl. 201 en vv.

[p. 111]

iets misdeden, om mijnentwege die kommernis veroorzaakt werd Daardoor werd mij ook pijnlijke twijfel en felle smart aangebracht. Beroofd immers van vader of moeder kan ik met leven. Voorzeker, op dezen stond, ondervraagt, met ontstelden geest, mijn blinde doch schrandere vader⁽²⁴⁾, den eenen na den anderen, de bewoners van het áçrama. Mij zelven beklaag ik niet, o liefelijke, maar wel mijnen vader, en mijne zwakke moeder, zijne getrouwe echtgenoote. Om mijnentwille lijden zij thans alle twee bittere smart. Als zij leven, leef ik; ik moet hen ondersteunen; ik moet enkel verrichten wat hun aangenaam is. Dit is mijn plicht, dien ik wel ken.’

Aldus sprak de plichtbetrachtende, zijne ouders minnende en ook door hen beminde jongeling. Zijne beide armen uitstekend begon hij luid te weenen, door de droefheid ternedergedrukt⁽²⁵⁾.

Wanneer de plichtgetrouwe Sâvitrî haren echtgenoot zóo door smart geprangd zag, zegde zij, terwijl zij de tranen van zijne oogen wischte: ‘Zoo waar ik boete pleegde, milddadig was en offers opdroeg: zoo waar brengen mijn schoonvader en mijne schoonmoeder een gelukkigen nacht door. Ik herinner mij niet ooit te voren, in welk geval ook, een leugenachtig woord gesproken te hebben; door deze mijne waarheidsliefde mogen beide mijne schoonouders behouden zijn!’

Satyavat sprak: - ‘Ik verlang mijne ouders te zien. Ga, Sâvitrî, zonder dralen, alvorens ik de droetheid mijner moeder of die van mijn vader zie. Want langer zou ik niet leven, o gij met uwe rijzige gestalte! In der waarheid, ik zal mij zelven dooden⁽²⁶⁾!.. Zoo uw hart aan den plicht

(24) Het oorspronk. heeft prajnâcakshuh, eene omschrijving voor ‘blind’, en welke beteekent ‘wien het verstand tot gezichtzintuig dient’, die daarom dus zooveel te beter de zaken, zooals zij werkelijk zijn, ziet.

(25) Het luidop weenen om zijne smart te verlichten, gelijk Satyavat alhier doet, werd door de Hindo's volstrekt niet als gemis aan vastheid van karakter aanzien. De Indische helden weenen dikwijls, zonder daarom iets van hunne statigheid te verliezen.

(26) In den tekst staat: satyenâtmânamâlabhe, d.i. eigenlijk: ‘in der waarheid raak ik mij zelven’. De meeste vertalers leenen Satyavat het inzicht zich het leven te benemen. HOLTZMANN laat die zinsnede achterwege; ARNTZ vertaalt: ‘Ik betuig het u bij mijne ziel!’ en tracht die overzetting goed te maken in eene aanteekening (bl. 304), doch brengt daartoe eene redeneering aan, die ons in het geheel niet overtuigt. - Men moet bekennen dat Satyavat's eindelooze klachten en wanhoop overdreven zijn, en er veel goeden wil noodig is om die overeen te brengen met de heldhaftige inborst, welke hem door Nârada in den tweeden zang wordt toegeschreven.

[p. 112]

gehecht is, zoo gij wenscht dat ik leve of zoo gij mij liefde bewijzen wilt, ga dan in allen spoed naar het áçrama!’

Màrkandeya sprak: - Nu stond de schoone Sâvitrî op, bond heure haarlokken samen en hielp haren gemaal opstaan, hem met hare beide armen omvattend. Wanneer Satyavat opgestaan was, wreef hij met zijne handen zijne ledematen, zag naar alle hemelstreken rond, en vestigde dan den blik op den korf. Toen zegde hem Sâvitrî: ‘Morgen zult gij vruchten verzamelen; veiligheidshalve zal ik de bijl medenemen.’ - Daarop hing zij den korf aan een boomtak, nam de bijl van haren echtgenoot en toog heen; zij, die welgevormde braaien had, legde den arm van haren man op haar linker schouder, en omklemde hem met haren rechter arm; aldus vervolgde zij haren weg, als een olifant voortstappend⁽²⁷⁾.

Satyavat zegde: - ‘o Gij schuchtere! Ik ben gewoon alhier te komen; daardoor zijn mij de wegen bekend. Ik zie ze bij het licht der maan, dat tusschen de takken der boomen flikkert. Langs dit pad kwamen wij herwaarts om vruchten te plukken. Ga dus, gij bekoorlijke, langs dit zelfde pad, en toef niet. Bij dees boschje paláça-boomen⁽²⁸⁾ splitst de weg; sla het pad in dat noordwaarts voortloopt, en haast u in allerijl. Ik ben gezond, ik ben sterk; ik verlang mijne ouders te zien.’

Aldus sprekende, ging hij met spoed naar het áçrama.

(27) Gajagâminî luidt het oorspronkelijke. Men moet dit epitheton aldus verstaan: met dezelfde waardigheid en statigen tred waarmede de olifant voortstapt. - De Indische dichters vergelijken den gang eener schoone vrouw aan dien van een hamsa (= een zwaan, een flamingo), of aan dien van een olifant. In zijn wetboek raadt Manu den jongeling aan, die naar eene vrouw op zoek gaat, zich tot echtgenoote een meisje te kiezen, dat, onder andere deugdelijke hoedanigheden, ook ‘met den gang van eene zwaan of dien van een olifant begaafd is’. (Man. III, 10.)

(28) Palâça beteekent eigenlijk het loof der boomen. Als eigennaam gebruikt duidt het meestal den dhak of pulas-boom aan (butea frondosa), een boom uit welke de butea-gom vloeit, en die uitmunt door zijne schoone bloemen. Cfr. aant. 15 op zang I.

[p. 113]

VI.

Mârkandeya sprak: - Juist op denzelfden stond herkreeg de heldhaftige Dyumatsena zijn gezicht; nu zag hij alles met helderen blik. Hij bezocht met zijne gemalin Çaivyâ⁽¹⁾, al de âçrama's, o beste der Bharata's! en doolde rond, met droefheid wegens zijn zoon vervuld. Beide echtnooten dwaalden den ganschen voort in het doorzoeken van âçrama's, rivieren, bosschen en meeren. Bij het minste gerucht dat zij hoorden verhieven zij het hoofd, hopende op hunnen zoon: ‘daar nadert Satyavat met Sâvitrî,’ zegden beide. Als zinneloozen liepen zij voort, hunne ledematen aan kuça-gras en doornen kwetsend, en met voeten van scherp riet doorstoken, doorwond en gansch met bloed overdekt⁽²⁾.

Toen kwamen de Brâhmanen, die de âçrama's bewoonden, aangeloopen, troostten hen, en brachten hen dan naar hun âçrama terug. Daar werd Dyumatsena, van zijne gade vergezeld, door de grijze boetelingen die hem omringden, met allerhande reeksen vertellingen van voormalige koningen vertroost. Doch de ouderlingen, hoewel voor eene wijl opgebeurd, bleven zeer treurig door het verlangen naar hunnen zoon, en door de herinnering aan voorvallen van zijne kinderjaren. Dan deed hunne bezorgdheid hen opnieuw jammerkreten slaken: ‘Ach, zoon! ach, goede dochter! waar zijt gij, waar zijt gij?’ kloegen beide.

Een der Brâhmanen, Satyavâk, sprak het volgende woord: ‘Zoo waar zijne gade Sâvitrî boete en versterving pleegt, en een deugdzaam leven leidt; zoo waar leeft Satyavat.’

Gautama sprak: ‘De Veda's en de Anga's⁽³⁾ heb ik

(1) Çaivyâ of Çaibyâ beteekenf eigenlijk: afstammelinge uit het geslacht van Çibi of Çivi, waar in zang II gewag van gemaakt werd (zie aldaar de aanteek. 15).

(2) ‘De wanhoop der beide ouders van Satyavan is ook wel een weinig overdreven. Zij vindt echter verschooning in hunne zwakheid en in hunne omstandigheden... Overigens ontmoeten wij hier een beminnelijken eenvoud en gemoedelijke natuurlijkheid, die aan de beste klassieke tafereelen van dien aard herinneren (ARNTZ, l.c. bl. 304)’.

(3) Eenieder weet dat de Veda's de oudste voortbrengselen der Sanskrit letterkunde zijn, en de gewijde boeken der Hindo's. Allerbelangrijkst zijn zij voor de kennis van den godsdienst, de besenaving en de geschiedenis der aloude Hindo's. - De Anga's of Vedânga's zijn de reeksen schriften die tot doel hebben het door de overlevering in de Veda's bewaarde uit te leggen en te verklaren. Zij handelen over uitspraak, spraakleer, metriek, woordafleiding, offerplechtigheden, wichelarij, enz. Cfr. M. Muller. - Hist. of anc. sankr. lit.² Londen, 1860; Weber, Indische Literaturgesch.², Berlijn, 1876, bl. 8-190; Schröder, op. cit. lezingen II en volg.

[p. 114]

gelezen; groote verdiensten heb ik door mijn boeteplegen vergaard; in mijne jeugd leidde ik een vlekkeloos leven, en thans nog leef ik rein; de guru's en Agni heb ik steeds bevredigd⁽⁴⁾. Zorgvuldig hield ik mijne beloften; het vasten, het strenge vasten⁽⁵⁾ onderhield ik immer, volgens de voorschriften het bevolen. Door deze boetewerken verkreeg ik de kennis van al wat anderen doen willen. Verneem dan deze waarheid: Satyavat leeft!’

Een leerling⁽⁶⁾ zegde: - ‘Zoo waar het woord, dat van mijns meesters lippen vloeit, nooit valsch is; zoo waar leeft Satyavat’.

De wijzen zegden: - ‘Zoo waar zijne gade Sâvitrî begunstigd is met alle goede teekens, die hare vrijwaring van den weduwstaat aanduiden⁽⁷⁾; zoo waar is Satyavat in het leven’.

Bhâradhvâja sprak: - ‘Zoo waar zijne echtgenoote Sâvitrî boete en versterving pleegt, en een deugdzaam leven leidt; zoo waar is Satyavat levend’.

Dâlbhya sprak: - ‘Zoo waar gij uw gezicht herkregen hebt, zoo waar Sâvitrî hare gelofte volbracht, zoo waar zij zich van spijs onthouden heeft, zoo waar leeft Satyavat.’

Apastamba sprak: - Zoo waar in de eenzame streken

(4) De guru's bevredigde Gautama met hun immer in alles onderworpen en onderdanig te zijn; Agni (= den god des vuurs) met nauwgelet het vuur op den offerhaard (= vedi), die zich in ieder huis bevond, aan te houden.

(5) Het oorspronk. luidt: vâyubhakshopavâsaça, d.i.: het vasten met [enkel] lucht te eten. Klaarblijkelijk is het eene leenspreuk voor: streng vasten.

(6) Een leerling (çishya) van den Brâhmaan Gautama namelijk, zooals uit zijne woorden blijkt.

(7) Welke die ‘goede teekens’ (sulakshana) zijn mogen, weten wij niet. Ons dunkt dat Sâvitrî integendeel al de voorteekens zou moeten dragen die haar den weduwstaat aanduiden, vermits Nârada, wiens woord niet onwaar kon zijn, haar voorzegd had dat Satyavat binnen het jaar zou sterven. Mogelijk worden hier de gebeden en heilwenschen bedoeld, welke wij de rshi's over haar, op het laatst van den vierden zang, hoorden uitspreken.

[p. 115]

dieren en vogels krijschen, en werkelijk gij een koning zijt: zoo waar leeft Satyavat.’

Dhaumya sprak: - ‘Zoo waar uw zoon met alle deugden begiftigd, door de menschen bemind, en met alle voorteekens, die een lang leven voorspellen, toegerust is, zoo waar leeft Satyavat⁽⁸⁾’.

Aldus door de waarheidsprekende boetelingen vertroost, nu aan deze, dan aan gene zaken denkende, bleef de vorst onbewegelijk staan⁽⁹⁾.

Op dit oogenblik kwam Sâvitrî met haren man Satyavat in den nacht op het âçrama toe, en trad vol vreugde binnen.

De Brâhmanen zegden: - ‘Nu zijt gij bij uwen zoon; wij bemerken dat gij wederom zien kunt; thans vragen wij u allen: hoe groot is uw geluk! Door het terugkomen van uwen zoon, door het aanschouwen van Sâvitrî, door het herkrijgen van uw gezicht viel u - dank zij den Hemel! - een driedubbel geluk ten deel. Wij allen hadden het voorzegd, juist gelijk het uitkomt; thans blijft er geen twijfel meer: spoedig zal uw heil grooter en grooter worden.’

Nadat zij het vuur hadden aangestoken, schaarden zich al de tweemaal-geborenen, o Pârtha⁽¹⁰⁾! rond vorst Dyumatsena. Ook Çaivyâ met Satyavat en Sâvitrî, die alleen stonden, voegden zich, vrij van kommer, met eenieders oorlof, bij hen. Terwijl aldus de bewoners van het bosch rondom den koning gezeten waren, ondervroegen zij, o Pârtha, den zoon des heerschers, benieuwd als zij waren om het gebeurde te vernemen.

(8) Nog een çloka dat zich moeielijk verklaren laat. In plaats van kenteekens die hem een lang leven voorspelden, moest Satyavat er juist zulke hebben die hem een vroegen dood aankondigden.

(9) Geheel die samenspraak tusschen Dyumatsena en de 1shi's die hem komen vertroosten, werd door eene onkundige hand gewis vrij later in de legende ingeschoven. In sommige uitgaven verschillen de namen der sprekers (Dâla, Mândavya, enz. in plaats van Dâlbhya, Apastamba, enz), terwijl over de echtheid van menig çloka ook groot verschil van meening bij de uitgevers heerscht.

(10) Pârtha, een nieuwe titel dien de verteller zijn toehoorder, Yudhishthira, verleent. Pârtha heet deze vorst, omdat hij de zoon was van Kuntî of Prthâ. Dit epitheton heeft hier geene andere reden van aangehaald te worden, dan om het vers het vereischte getal lettergrepen te schenken. Dergelijke stopwoorden krioelen over het algemeen in al de Indische dichtstukken.

[p. 116]

De rshi's zegden: - ‘Waarom, o machtige! kwaamt gij met uwe gade niet vroeger tot ons? Gij komt laat in den nacht; wat verhinderde u? Bedroefd waren vader en moeder, en wij ook, o vorstenzoon! Waarom handeldet gij alzoo? Wij weten het niet; gelief het ons te zeggen.’

Satyavat sprak: - ‘Met oorlof van mijn vader ging ik heen, van Sâvitrî vergezeld. Terwijl ik in het woud hout hakte, kreeg ik hoofdpijn. Die hoofdpijn, ik weet het maar al te wel, deed mij lang slapen; vroeger had ik nog nooit zoo lang geslapen. Weest dus niet ongerust; dit is de reden waarom wij in den nacht kwamen; geene andere oorzaak deed ons aldus handelen.’

Gautama zegde: - ‘Eensklaps herkreeg Dyumatsena, uw vader, zijn gezicht. Weet gij daar de oorzaak niet van? - Sâvitrî gelieve te spreken! Van u zou ik het willen vernemen, Sâvitrî! Gij immers kent het verleden en de toekomst. Ik weet dat gij, o Sâvitrî, de godin Sâvitrî in glans gelijk zijt. Vermits gij de oorzaak van dit alles weet, wil ons de waarheid verklaren. Zoo u het zwijgen niet opgelegd wordt, spreek dan!’

Sâvitrî zegde: - ‘Het is, zooals gij het weet, en uw vermoeden is geenszins ongegrond. Als een geheim moet ik het niet bewaren; verneemt dan alles, juist gelijk het is toegegaan. - De dood mijns echtgenoots was mij door Nârada, den grooten Wijze, voorzegd. Heden was het de dag; daarom verliet ik mijn man niet. Terwijl hij sliep, naderde hem Yama, in zichtbare gestalte, van zijne dienaren vergezeld. Na hem gebonden te hebben, voerde hij hem mede naar de streek waar de voorvaderen wonen. Ik prees den verheven god in eene rede vol waarheden, en vijf gunsten werden mij door hem toegestaan. Verneemt welke die zijn: twee gunsten verkreeg ik voor mijn schoonvader: zijn gezicht en zijn rijk; voor mijn vader bekwam ik honderd zonen, en honderd zonen insgelijks voor mij zelve; mijn echtgenoot Satyavat werd mij, met een levensloop van vier honderd jaar, teruggeschonken. Het was om het leven van mijn gemaal dat ik mijn boetewerk volbracht had. Nu heb ik u alles, zooals het geschied is, op nauwkeurige en breedvoerige wijze verteld. Dit groote leed is mij eene blijde toekomst geworden.’

De rshi's spraken: - ‘Met rampen overstroomd, als in eene duistere zee verzwolgen was het edel geslacht van den

[p. 117]

volkenbeheerscher. Door u, o voortreffelijke, o edele! door uwe deugden, uwe gelofte en uw boetewerk, werd het wederom omhoog geheven.’

Na de verzamelde rshi's de edele vrouw aldus geloofd en haar eer bewezen hadden, namen zij afscheid van den vorst en zijn zoon; welgezind keerden zij met vrolijken spoed naar hunne woningen terug.

VII.

Mârkandeya sprak: - Toen de nacht verdwenen was en de zon opgestaan, kwamen al de boetelingen, na hunne morgendplechtigheden volbracht te hebben, te zamen. De groote wijzen konden niet nalaten aan Dyumatsena gedurig over Sâvitrî's geluk te spreken.

Toen kwamen onderdanen der Çâlva's toe, en brachten bericht dat zijn vijand [van Dyumatsena, namelijk] door zijne raadsheeren omgebracht was. Zij, die vernomen hadden hoe hij, met zijne vrienden en magen door zijnen raad vermoord werd, vertelden hoe alles was toegegaan: dat het vijandelijk leger langs alle kanten uiteen was gevlucht, dat onder het gansche volk eensgezindheid heerschte jegens den vorst: ‘Hij zij ziende of blind, dat hij onze koning weze!’ - ‘Met dit besluit werden wij herwaarts gezonden, o vorst! Uwe wagens zijn hier, en insgelijks uw leger met zijne vier afdeelingen⁽¹⁾. Kom, o koning! wij bidden het u; luid wordt in de stad uw zege verkondigd. Bekleed gij nog lange jaren den troon u door uwe vaderen en voorvaderen nagelaten!’

Doch wanneer zij zagen dat de koning wederom ziende was, dat hij een statig uiterlijk had, stonden zij allen met van verwondering wijdgeopende oogen, en groetten hem eerbiedig.

De vorst ook neigde zich voor de wijzen, de tweemaalgeborenen en de âçrama-bewoners, en, door hen alle gegroet, toog hij naar zijne stad. Hij werd met Çaivyâ en Sâvitrî op een

(1) De vier afdeelingen van een Indisch leger waren: voetvolk, ruiterij, oorlogswagen en olifanten. Zie over de krijgskunst der oude Hindo's WILSON - On the art of war as know to the Hindoos, in zijne Works, IV, bl. 290-309, LASSEN, t.a. pl. I., bl. 812-813, en HOPKINS, op. cit. bl. 233-330.

[p. 118]

ruimen, glanzenden wagen gevoerd en door zijn leger omringd. Alsdan wijdden de purohita's⁽²⁾ vreugdevol Dyumatsena tot koning⁽³⁾, en insgelijks wijdden zij zijnen doorluchtigen zoon tot erfprins⁽⁴⁾.

In eene lange reeks van jaren werden Sâvitrî honderd zonen geschonken, honderd helden die den roem van haar geslacht vermeerderden, en immer dapper streden. Ook werden haar honderd broeders geboren, zeer machtige helden, zonen van Açvapati, den heerscher der Madra's, en van Mâlavî. Zij zelve, haar vader, hare moeder, haar schoonvader, hare schoonmoeder en geheel de nakomelingschap van haar en van haar echtgenoot bleven steeds van alle onheil bevrijd.

Evenzoo zal deze Draupadî, door hare edele inborst aan Sâvitrî gelijk, u allen redden⁽⁵⁾.’

..... Al wie deze treffende geschiedenis van Sâvitrî hoort ezen, die zal immer vrolijk zijn, verkrijgen wat hij begeert en nooit rampspoed te duchten hebben⁽⁶⁾.

C. Lecoutere.

(2) Over de purohita's zie aant. 1 op zang III.

(3) Dyumatsena was reeds vroeger tot koning der Çâlva's gewijd geworden. Door eene nieuwe wijding wordt hij weder ingehuldigd, volgens het gebruik der Hindo's, bij het hernemen eener onderbroken regeering de kroningsplechtigheden te herhalen. De voornaamste ceremonie van het wijdingsfeest was het abhisheka, het besproeien met water uit den Ganges of een vermaard tîrtha geput. Zie daarover HOPKINS, loc. cit. bl. 145-148.

(4) Het was de gewoonte der Indische koningen hun oudsten zoon, wanneer deze meerderjarig geworden was, tot yuvarâja of erfprins uit te roepen, en hem in te leiden in het besturen zijner toekomende onderdanen (Cfr. het Belfort, 1890, D. I, bl. 348 en vv.).

(5) Met deze zinsnede keert de verteller tot het uitgangspunt zijner aangehaalde geschiedenis terug (zie de inleiding), en eindigt zijn verhaal.

(6) Met soortgelijke veelbelovende toespraken eindigen de meeste Indische verhalen. Het eerbiedig lezen der heldhaftige daden hunner goden en nationale helden geldt bij de Hindo's als een werk van godsdienstigheid dat uwe zonden vergeven en ja, u rechstreeks met gansch uwe nakomelingschap in den Indischen hemel inleiden kan. - Met ARNTZ (t.a. pl. bl. 305) zullen wij hier bijvoegen: ‘Verstaat men die woorden als enkelen wensch en betuiging van welwillende gezindheid, dan maken wij ze volgaarne tot de onze en nemen wij er afscheid mede van onze geduldige lezers.’