Het Belfort. Jaargang 8

[p. 22]

Sâvitrî.

Bovenstaande titel is die van een der schoonste en vermaardste bijdichten uit het groote Indisch epos, het Mahâbhârata⁽¹⁾. De geschiedenis van Sâvitrî's wedervaren komt in het derde boek des dichts voor, in het vanaparvan namelijk, d.i. het boek of de zang des wouds⁽²⁾, onder den eenigszins verbazenden titel van Pativratâmâhâtmyaparvan: ‘het boek der grootmoedige handelwijze van eene haren echtgenoot getrouwe gade.’

Voor de eerste maal in het Sanskrit door Fr. Bopp in 1829 uitgegeven⁽³⁾, werd die legende als een der edelste voortbrengselen der Indische letterkunde bewonderd en geroemd, en welhaast maakten menigvuldige overzettingen en bewerkingen in bijna al de talen van Westelijk Europa haar ook voor de niet-Sanskritisten genietbaar. Zoo zien wij haar beurtelings in het Duitsch vertolkt, eerst door Bopp

(1) Men weet dat het Mahâbhârata het uitgebreidste der twee nationale heldendichten der Hindo's is. In zijn tegenwoordigen vorm bezingt het den bloedigen familiekrijg tusschen de Pândavas en de Kauravas, twee verwante vorstenhuizen van Noordelijk Hindostan. De handeling echter wordt op ieder oogenblik onderbroken en in haren gang belemmerd door het overdreven getal uitweidingen en inlasschingen van allen aard, waarmede het oorspronkelijk opstel op verschillige tijdsafstanden verlengd en onkennelijk gemaakt werd. Thans is het verdeeld in achttien parvanas of zangen, van zeer ongelijke uitgestrektheid, samen ongeveer honderdduizend çloka's (dubbelverzen van zestien lettergrepen elk) tellend.

(2) Vanaparvan, lezingen (adhyâya) 292-299, v. 16619-16918 (in de uitgaaf van Calcutta, D.I, bl. 801-812).

(3) F. Bopp. - Diluvium cum tribus aliis Mahâ-Bhârata praestantissimis episodiís. Fasciculus prior, quo continetur textus sanscritus. Berolinae, 1829 (Sávitrî, bl. 8-48).

[p. 23]

zelven⁽¹⁾, dan door Rückert⁽²⁾, Merkel⁽³⁾, Höfer⁽⁴⁾, Holtzmann⁽⁵⁾ en Meyer⁽⁶⁾; in het Engelsch door Griffith⁽⁷⁾ en Muir⁽⁸⁾; in het Fransch door Pauthier⁽⁹⁾ en Eicchoff⁽¹⁰⁾; in het Zweedsch door Bergstedt⁽¹¹⁾; in het Italiaansch door Kerbaker⁽¹²⁾, en eindelijk in het Nederlandsch door Arntz⁽¹³⁾. Men voege daar nog verschillige andere werken en verhandelingen bij, die het dicht

(1) F. Bopp. - Die Sündflut, nebst drei anderen der wichtigste Episoden des Mahâ-Bhárata. Berlijn, 1829 (Sâvitrî, bl. 11-70).

(2) F. Rückert. - Sawitri, in de Brahmanische Erzahlungen, Berlijn, 1838; later afzonderlijk, ibid., 1866.

(3) J. Merkel. - Savitri, eine Indische Dichtung, enz. Aschaffenburg, 1839.

(4) A. Höfer. - Sâwitrî die Gattentreue, in zijne Indische Gedichte in deutschen Nachbildungen (Bd. II, bl. 77 sqq.). Leipzig, 1844.

(5) Ad. Holtzmann. - Sawitri, nebst andern kleineren Indischen Sagen, Karlsruhe, 1845. - 2^e uitgaaf in zijne Indischen Sagen (Bd. I, bl. 243-270), ibid., 1854.

(6) E. Meyer. - Sâvitrî, die Gattentreue. Eine Indische Erzahlung, aus dem Sanskrit übersetzt und erlautert (in het Morgenblatt für gebildete Leser, 1854, n⁰ 16).

(7) R. Griffith. - Sâvitrî (in zijne Specimens of old Indian poetry, translated from the original sanskrit), Londen, 1852.

(8) J. Muir. - The story of Sâvitrî, freely translated, enz. Edimburg, 1880.

(9) M. Pauthier. - Sâvitrî, épisode du Mahâbhârata, traduit, du sanscrit (in La Pleïade, recueil de légendes et de fabliaux) Parijs, 1841. Zie over die vertaling in het Zeitschríft d. Deutschen Morgenländischen Gesellsch., D. XLI (1887), bl. 746, eene nota van B. Liebich.

(10) F.G. Eicchoff. - Sâvitrî (gedeeltelijk vertaald in zijne Poésie héroïque des Indiens, enz., bl. 254-275), Parijs, 1860. - Die vertaling werd herdrukt in het nummer 83 van de Nouvelle bibliothèque populaire, te Parijs, bij Gautier, 1888.

(11) C.F. Bergstedt. - Sâvitrî, en episod ur den Indiska Mahâbhârata. Fran Sanskrit texten metriskt öfversatt jennte inledning och anmärkn. Upsala, 1844.

(12) M. Kerbaker. - Sâvitrî, episodio del Mahábhârata, recato in versi italiani. Napels, 1875.

(13) J. Arntz. - Sâvitri, eene Episode der Maha-Bharata, uit het Sanskrit vertaald en toegelicht. (Gedrukt achteraan het werkje van F. Heynen. - Blikken op Indië, enz., bl. 245-305), Rotterdam, 1870.
Wij spreken niet van de volledige vertalingen van het Mahâbhârata, waar ons bijdicht noodzakelijk in voorkomt. Slechts deze van Pratap Chandra Roy (Calcutta, 1883 en volgende jaren, thans nog onvolledig) hebben wij benuttigd (Vanaparvan, 2^e uitg., 1889, bl. 864-888).

[p. 24]

in esthetisch opzicht beschouwden, of er het onderwerp van maakten voor vergelijkende studiën over soortgelijke gewrochten uit de klassieke oudheid⁽¹⁾.

Niettegenstaande die veelvuldige pogingen om Sâvitrî bij eenen zoo uitgebreiden kring mogelijk van lezers ingang te doen vinden, meenen wij dat dit gedicht, in Vlaamsch België althans, nog daaromtrent onbekend bleef. Wellicht zelfs zullen voor meer dan éen onzer lezers deze bladzijden voor eene allereerste kennismaking ermede mogen gelden; en daarom hopen wij dat onderhavige bewerking hun niet onwelkom zijn zal.

Wij bepalen ons met hun eene vertaling te leveren, die zoo getrouw mogelijk uit het Sanskrit werd overgebracht. Nochtans om hun den tekst verstaanbaar te maken, zoo zij met de aloude geschiedenis, den godsdienstigen en maatschappelijken toestand van Hindostan niet bekend mochten zijn, waren wij wel verplicht sommige plaatsen met eene aanteekening toe te lichten⁽²⁾.

Alvorens het woord aan den Indischen verteller af te staan, zij het ons vergund in een paar regels de aanleiding en de strekking van zijn verhaal te doen kennen.

De Pândavas, de vijf zonen van koning Pându, den bleeke - namelijk Yudhishthira, Bhîma, Arjuna, Nakula en Sahadeva, - hebben door het dobbelspel hun rijk verloren, en zijn verplicht Indraprastha (omtrent het tegenw. Delhi), waar de oudste van hen, Yudhishthira, heerschte, te verlaten, om gedurende twaalf jaar lang in het Kâmyaka-woud als boetelingen te vertoeven. Daar leiden zij een zeer avontuurlijk leven, trekken van het eene gewest naar het andere, en ontvangen er dikwijls bezoek van vrome en geleerde Brâh-

(1) Zoo, o.a.A. Ditandy. - Parallèle d'un épisode de l'ancienne poésie indienne avec les poèmes classiques de l'antiquité, Parijs, 1856. - Vgl. in dit opzicht het daarboven aangehaalde werk van M. Kerbaker. Vgl. nog: F. Nève. - Epoques littéraires de l'Inde, Brussel-Parijs, 1883; Mej. Cl. Bader. - La femme dans l'Inde antique, Parijs, 1864; Ph. Soupé. - Etudes sur la littérature sanscrite, Parijs, 1877, enz.

(2) Voor onze vertaling volgden wij den tekst der Calcutta uitgave (D.I. 1834), terwijl wij ook de uitgaven van Bopp (Berlijn, 1829), W. Geiger (München, 1888) en H.C. Kellner (Leipzig, 1888) voor ons hadden liggen. Lees over Kellner's Sâvitrî de bemerkingen van Winternitz in het Wiener Zeitschr. f.d. Kunde d. Morgenlandes, III, (1889), bl. 108-110.

[p. 25]

manen, die hun tot tijdkorting, eene reeks stichtende verhalen uit vroegere tijden vertellen. Nu, het gebeurde eensdaags dat, terwijl zij ter jacht waren getogen en Draupadî, hunne gemeene echtgenoote⁽¹⁾, alleen hadden gelaten, deze door Jayadratha, den vorst der Sindhu's⁽²⁾, die van een groot gevolg vergezeld toevallig door de streek trok, met geweld werd weggevoerd. Gelukkig kon Bhîma den schaker nog inhalen en Draupadî bevrijden. Mârkandeya, een vermaarde rshi of wijze, die toen juist bij de vijf broeders aankwam, vertelt hun daarop dat vroeger ook dergelijke gewelddaden gepleegd werden, en als voorbeeld daarvan, haalt hij de lotgevallen van Sîtâ en hare schaking door Râvana aan (vanaparvan, çl. 15872-16601), lotgevallen die gedeeltelijk de stof leverden voor het Râmâyana-dicht⁽³⁾. Wanneer hij geëindigd heeft, vraagt Yudhishthira of ‘er ooit zulk eene vrouw was, of men ooit van zulk eene gehoord heeft aan haar (scil. Draupâdî) gelijk, en die in zoo hooge mate onbreekbare trouw en gehechtheid toonde?’ Het antwoord dat de wijze Mârkandeya op die vraag geeft, is de geschiedenis van Sâvitrî, de edele dochter van vorst Açvapati.

Echter ‘de strekking van den verhaler en van het verhaal zelf komen niet volkomen met malkaar overeen. Markandeyas toch wil slechts een voorbeeld van uitstekende trouw vermelden, terwijl de episode verder reikt, en de voortreffelijke plaats op den voorgrond stelt, welke de vrouw

(1) Draupadî was de dochter van Drupada, den vorst der Pâncâla's, een volksstam van Midden Hindostan (Madhyadeça), tusschen den Ganges en de Yamuna. - In het âdiparvan (= het eerste boek) wordt ons verhaald hoe de Pândavas bij haar svayamvara, d.i. zelfkeus van een echtgenoot, om hare hand dongen, en Arjuna door haar werd uitverkoren. Verder hoe zij, om wille van een onbedacht, zonder bepaald inzicht uitgesproken bevel harer schoonmoeder Kuntî, insgelijks de gade van Arjuna's vier broeders werd. Het is wel degelijk een tafereel van veelmannerij dat de dichter ons gedurende den loop van zijn epos ophangt; dat er de zedelijke waarde zijner heldin niet bij wint, hoeft wel niet aangemerkt. Zie A. Holtzmann. - Ueber das alte Inhcdis epos, Durlach, 1881, bl. 5 en 19, aanm. 27; en de aldaar aangeduide bronnen.

(2) De Sindhu's waren oen volk uit de West-Indië, op de oevers van den Sindhu (=Indus) in het Pancanada woonachtig (het hedend. Penjab). Cfr. Lassen. t-a-pl. I. bl. 822.

(3) Het tafereel van Sitâ's oplichting staat in het derde boek Aranyakânda, d.i. de zang des wouds, (lez. LV en volg.) van het Râmâyana beschreven.

[p. 26]

in het huisgezin en in de maatschappij vermag te bekleeden, zoodat zij alleen soms in staat is meer heils te verschaffen aan hare familie en aan gansch een volk dan een tal van helden... Deze waarheid wordt door gansch de episode, zooals zij daar ligt, met onmiskenbare duidelijkheid in het licht gesteld en met kracht aangedrongen’⁽¹⁾.

Het verhaal van Sâvitrî's lotgevallen is gewis een der oudste sagen van Hindostan, en werd, ongeveer in denzelfden vorm waarin het onder het volk verspreid was toen de oorspronkelijke dichter van het Mahâbhârata zijn epos samenstelde, door hem er in opgenomen. Buiten dat het eenvoudige grondplan, de ongestoorde ontwikkeling der gebeurtenissen en het ongekunstelde van den stijl op die legende een stempel van hooge oudheid drukken, treft men er bijzonderheden in aan, die haar tot op het Indisch helden tijdperk doen opklimmen⁽²⁾. Men moet nochtans opmerken dat, wanneer reeds de episode in het Mahâbhârata was ingelascht, een tweede dichter haar herwerkte. ‘De eerste dichter bezigde haar slechts als een treffend voorbeeld van getrouwheid, terwijl de tweede haar uitwerkte tot een krachtig protest tegen de hand over hand toenemende geringschatting en verlaging der vrouw, en met haar het betoog leverde voor zijne telkens krachtig en klaar uitgesproken stelling: dat éene vrouw alleen meer deugd kan bezitten en meer heils kan stichten dan vele mannen’⁽³⁾.

Wat daar ook van zijn moge, wat wijzigingen de tekst onzes dichts ondergaan hebbe alvorens hij in zijnen tegenwoordigen vorm tot ons kwam, hoeft hier niet verder onderzocht. Stellig is het, dat ten allen tijde die sage in hoog aanzien bij de Hindo's stond, en zij de heldin ervan niet genoeg konden bewonderen⁽⁴⁾. ‘Sâvitrî, zegt Kellner, die haren echtgenoot tot in den dood volgt, en hem door haar innig

(1) Heynen. - Blikken op Indië, Rotterdam, 1870, bl. 237-238.

(2) Zoo o.a. de beschrijving van Sâvitrî's svayamvara (zang I, çl. 30). Zooals de verteller ons daar de zaken uitlegt konden zij slechts geschieden op een tijdstip waarop de vrouw een zeer verheven rang in de maatschappij bekleedde, en de grootste achting genoot. Manu's wetboeken kennen reeds den aldaar aangeduiden vorm van het svayamvara niet meer (Cfr. zang I, aanteekening 20).

(3) Heynen, op. cit. bl. 238-239. Cfr. zangen V en VI.

(4) Zie het boek van Bab Chunder Bose: The Indoos as they are, Calcutta, 1881.

[p. 27]

gebed, door haar krachtig prijzen en loven terugbekomt, werd het ideaal der Indische vrouw. Hare gedachtenis bleef tot den huidigen dage toe levendig in het hart des Indischen volks bewaard; heden nog bidden de Indische vrouwen een gebed, waarin zij de grondlijnen van Sâvitrî's geschiedenis, naar het verhaal van het Mahâbhârata opzeggen, en dan haren echtgenoot hulde bewijzen met een bloemenkrans op zijn hoofd te plaatsen, welriekend sandelhout te branden, terwijl zij hem zijne geliefkoosde spijzen opdienen’⁽¹⁾.

Hiermede denken wij den lezer voldoende ingelicht om thans met het verhaal van den Indischen verteller aan te vangen⁽²⁾.

(1) Kellner. Sâvitrî, bl. 147.

(2) Ziehier een overzicht der in ons dicht voorkomende verssoorten.

a)

- Het meest gebruikte vers is het çloka of anushtubh, het episch metrum der Hindo's. Het bestaat uit eene dubbele rij van zestien lettergrepen elk. Het schema van ieder halfvers is:

b)

- In zang III, 9, 10; in Sâvitrî's gesprek met Yama, zang V, 25-33; 36-40; 43-45; 50-53, en in zang VI, 43, 44 wordt een der verscheidenheden van het jagatî-metrum gebezigd, het vamçasthabila namelijk, bestaande uit vier rijen van ieder twaalf lettergrepen. Schema:

c)

- Eindelijk in zang V, 23, 24, 46, 47 treft men het upendravajâ aan, een der verscheidenheden van het trishtubh vers. Gelijk het voorgaande, bestaat het uit vier versrijen, maar elk van elf lettergrepen. Het schema ervan is:

I.

Màrkandeya sprak: - Verneem, o vorst Yudhishthira, het hoogst gelukkig lot van edele vrouwen, gelijk dit was, hetwelk der koningsdochter Sâvitrî ten deele viel.

Er leefde te Madra⁽¹⁾ een deugdzaam koning, nauwgezet zijn plicht vervullend, vroom, voor de hulpbehoevenden een toevluchtsoord, aan zijn woord getrouw en zijne zinnen beteugelend. Den goden offerde hij; mildadig was hij, rechtvaardig en door stedelingen en buitenlieden bemind.

(1) De Madra's waren een volksstam in het N.-W. van Hindostan gevestigd, in het Penjab namelijk, ten W. van den Irâvatî-stroom. Zie Wilson, Works, ed. Hall, II, bl. 299, n. 2.

[p. 28]

Açvapati⁽²⁾ heette deze koning, wien het heil van alle schepselen verheugde. Alhoewel kinderloos⁽³⁾ droeg hij gelaten zijn lot; hij sprak niets dan waarheid en beteugelde zijne zinnen. Op reeds gevordenden ouderdom begon hij boete te plegen. Om nakroost te mogen opkweeken volgde hij eene strenge levenswijze: hij bepaalde bij het etensuur de maat van zijn voedsel, leefde kuisch, bedwong zijne zinnen, en, o beste der koningen, droeg tallooze offers aan Sâvitrî⁽⁴⁾ op. Slechts om den derden dag at hij een weinig voedsel.

Achttien jaar bleef hij dien regel met volharding navolgen. Wanneer het achttiende jaar ten einde was geloopen, was Sâvitrî voldaan. Toen verscheen zij, o Vorst! in al hare schoonheid aan dien koning, met zichtbaren lijve vreugdevol uit het vuuroffer stijgend. Zij wilde zijne wenschen vervullen, en sprak aldus tot den heerscher der aarde:

Sâvitrî sprak: - ‘O koning! ik ben tevreden over u, om uw rein leven, uwe onthouding en uwe kastijdingen, om de hulde mij door u uit ganscher harte bewezen. Daarom, o Açvapati, koning der Madra's, kies eene gunst, welkdanige ook; doch overtreed, in geen geval, de voorschriften der wetten’.

(2) Açvapati beteekent paardenbeheerscher, volmaakt ruiter. Het is een in de Sanskrit werken meermaals voorkomende eigennaam.

(3) Kinderloos blijven en kinderloos sterven achtte de Hindo voor een der zwaarste rampen die hem treffen konden. Bovenal wenschte hij een mannelijken telg achter te laten, die, na het overlijden zijns vaders, de plichten jegens de afgestorvenen, het çraddha of het doodenoffer, volbrengen zou. Van het verrichten dier çraddha-plechtigheden hing toch, meenden de Indiërs, zoo zeer het heil der pitaras, d.i. hunner ontslapen voorouders af, dat dezer gang (gati) naar de hemelen versperd blijft, zoo hun de verschuldigde offers niet gebracht werden (Cf. Manu's Wetb. IV, 25). Ook zien wij dikwijls in de gewrochten der Indische dichters hunne helden zware boetplegingen en lijfkastijdingen plegen om nakroost te bekomen; zoo, o.a. Daçaratha in het âdikânda of eerste boek van het Râmâyana (cf. het Belfort, 1889, D. II, bl. 282-283).

(4) De hier vermelde Sâvitrî schijnt die godin te zijn, welke de Indische godenleer ons als een uitvloeisel van Brahmâ afschildert. Tevens îs zij dezes echtgenoote en de verpersoonlijking der voortbrengende natuurkracht, de godin der gelukkige geboorten en als dusdanig eenigszins aan de Grieksche Εἰλείθυια gelijk. - Sommigen meenen dat hier Çiva's gemalin bedoeld wordt, die thans nog onder de benaming van Durga-Sâvitrî door talrijke aanklevers vereerd wordt. Anderen nog denken dat er spraak is van de zon, Savitr (?) In den tekst staat dat Açvapati honderdduizend (çatasahasram) offers aan Sâvitrî opdroeg.

[p. 29]

Açvapati antwoordde: - ‘Door mijne begeerte om kroost te verkrijgen werd met een deugdzaam inzicht dit boetewerk volbracht. Mochten mij, o godin! vele zonen geboren worden die mijn geslacht doen voortbloeien! Vermits gij over mij voldaan zijt, o goddelijke! dien wensch uit ik; “want nakroost verwerven is een strenge plicht”, leeren mij de tweemaal-geborenen’⁽⁵⁾.

Sâvitrî sprak: - ‘Vroeger reeds heb ik, o Vorst, met dit uw verlangen bekend, uwen wensch om een zoon te verkrijgen den Oppervader voorgedragen. Door Svayambhû's⁽⁶⁾ gunst zal u weldra eene dochter, in schoonheid aan de maan geiijk⁽⁷⁾, geboren worden. Dat gij daarop hoegenaamd niet wederspreket!⁽⁸⁾ Door de gunst van den Alvader vermeld ik, blijde, u dit’.

De vorst antwoordde toestemmend: ‘het zij aldus!’ en tevens bad hij: ‘moge het spoedig geschieden!’ Toen Sâvitrî verdwenen was ging de heerscher naar zijne stad terug; de held woonde in zijn rijk, en beschermde zijne onderdanen volgens recht en plicht.

Kort daarna verwekte de zijnen beloften getrouwe vorst eene spruit bij zijne eerste, deugdzame echtgenoote Mâlavî⁽⁹⁾.

(5) Ss. dvijâtayah. - Den titel van dvijâti, dvija, dragen de leden der drie hoogste kasten (de Brâhmanen of priesters, de Kshattriya's of krijgers en de Vaiçya's of landbouwers en handelaars); hier echter worden meer in het bijzonder de Brâhmanen beteekend. Zij genieten het voorrecht het yajnopavîta (= het heilige lint) over den linker, schouder te dragen; het plechtig aannemen van dit lint, het upanayana geldt voor hunne ‘tweede geboorte’ (Manu, II, 36, enz.). Cf. Barth, Les religions de l'Inde, Parijs, 1879, bl. 35.

(6) Pitâmaha, de groote vader of oppervader en Svayambhû = die door zich zelven bestaat, zijn bijnamen van Brahmâ, de opperste godheid der Hindo's.

(7) Men zal de vergelijking van den dichter beter begrijpen, wanneer men nadenkt dat in warme streken als Hindostan, de maan met ongemeenen glans aan den hemel praalt. Zij wordt er aanzien voor het toonbeeld van al wat schoon en aangenaam is.

(8) ‘Dat Asvapatis hier geene bedenkingen mocht maken hangt innig samen met het plan des dichters. Bedenkt men toch dat hij vele zonen vroeg, en dat bovendien, gelijk een Indisch spreekwoord luidt, eene dochter slechts last was, dan bevatte Savitri's toespraak voor hem eene teleurstelling. Later, wel is waar, blijkt het dat met Savitri's geboorte zijne stoutste verwachtingen overtroffen wierden; doch hoe dit geschieden zou, kon hem thans niet worden medegedeeld. (J. Arntz, t.a.pl. bl. 284, aanteek. 9).

(9) Ss. jyeshthayâm = de oudste d.i. bier de eerste gemalin van Açvapati. Men weet dat de Indische wetten de veelwijverij toelaten (Manu IX, 85). De eerst gehuwde echtgenoote geniet nochtansbijzondere voorrechten.

[p. 30]

En, o beste der afstammelingen van Bharata⁽¹⁰⁾! die spruit der koningsdochter Mâlavî wies in haren schoot als de maan in den helderen hemel. Wanneer de tijd verstreken was, baarde zij eene dochter, eene lotos-oogige⁽¹¹⁾, en vol vreugde volbracht de beste der vorsten de geboorteplechtigheden⁽¹²⁾. Door de blijde Sâvitrî, die hij door het vuuroffer vereerd had, was zij geschonken; Sâvitrî noemden haar daarom de priesters en insgelijks haar vader. Schoon als Çrî⁽¹³⁾ wies de vorstendochter op, en met den tijd bereikte zij de huwbaarheid⁽¹⁴⁾. Al de lieden die deze welgevormde maagd, met hare breede heupen, schoon als een gouden godenbeeld, zagen, dachten: ‘Gewis, het is eene godendochter!’ En niemand was er die de lotosbladoogige⁽¹⁵⁾, de door hare schoonheid schitterende, tot vrouw begeeren dorst; hare schoonheid wederhield allen.

(10) Ss. bharatarshabha. Dit epitheton richt de verteller tot zijn toehoorder, Yudhishthira. Eigenlijk beteekent het: stier van het Bharata-geslacht. - Bharata is de naam van den stamvader der Bhârata's, het aloude geslacht waaruit Yudhishthira en zijne vier broeders sproten. De Bhârata's vormden een machtigen stam, die het N.-W. van Hindostan overweldigde en er een bloeiend rijk stichtte met Hastinâpura (= de stad der Olifanten) tot hoofdplaats.

(11) Ss. râjîvalocanam = blauwe-lotos-oogige. Men treft witte, roode en blauwe lotossen aan. Cfr. verder de aant. 15.

(12) De geboorteplechtigheden waren slechts bij de geboorte van eenen zoon voorgeschreven; doch, zooals men heeft aangemerkt, ‘konden zij, bij een kind van zegening, zooals hier, moeielijk achterwege blijven’ (Arntz, l.c. bl. 285, aanteek. 12). Die plichtplegingen bestaan in eindelooze gebedsformulieren en ceremonieën (cfr. Manu, II, 29, sqq.), waartusschen o.a. het jàtakarman, d.i. het aan den nieuwgeborenen ingeven, bij middel van een gouden lepel, van gesmolten boter met honig gemengd. Op den tienden of twaalfden dag gaf men het kind zijn naam (nâmakarman).

(13) Çrî of Lakshmî de gemalin van god Vishnu, was de godin van voorspoed en schoonheid. Even als de Grieksche Ἀφροδίτη werd zij uit het schuim der golven geboren; dit gebeurde toen de Sura's en de Asura's de wateren des Oceaans omroerden om er het amrta, den drank der onsterfelijkheid, uit te brouwen (Mahâbh. - Adiparvan, v. 1103-1188). Çrî wordt verbeeld geel van kleur, op eene waterlie gezeten, met een lotosstengel in de rechter- en een halssieraad in de linkerhand.

(14) De Indische wetgever bepaalt dat een meisje tusschen haar achtste en elfste jaar moet verloofd worden. Geschiedt het niet binnen dien vastgestelden tijd, dan vermaant hij haar, zelve een echtgenoot te kiezen (Manu, IX, 89-92).

(15) Het oorspronkelijk luidt: padmapalâçâkshîm. - Men kan vertalen, zooals wij doen: met oogen als een lotos-blad, d.i. schoon, schitterend als een lotosblad. De bladen der tropische waterlelie (het nelumbium speciosum der kruidkundigen) zijn inderdaad zeer schoon, van daaromtrent cirkelronden vorm en niet zelden van buitengewonen omvang. Ongetwijfeld slaat de vergelijking hier op den glans, niet op de grootte ervan. - Het compositum kan echter evenwel: met oogen als de padma en de palâça beteekenen, d.i. schoon als de padma en de palâça, twee gewassen die uitmunten door de kleurenpracht hunner bloemen.

[p. 31]

Op zekeren plechtigen feestdag, na gevast te hebben, haar hoofd gebaad, de huisgoden bezocht en aan Agni⁽¹⁶⁾ geofferd, dit alles volgens de voorschriften [der heilige boeken]⁽¹⁷⁾ bad zij de Brâhmanen hunnen zegen uit te spreken. Daarna nam zij de ofterbloemen en ging, aan Çrî in schoonheid gelijk, bij haren welgezinden, doorluchtigen vader. Zij omhelsde zijne voeten⁽¹⁸⁾, bood hem de bloemen aan⁽¹⁹⁾, en bleef met saamgevouwen handen⁽²⁰⁾ in de nabijheid van den vorst staan, zij, de reizige maagd met hare schoone heupen. Toen de koning zijne dochter zag staan, in den bloei der jeugd, als eene godin zoo schoon, en nog door niemand ten huwelijk gevraagd, werd hij bedroefd:

De vorst sprak: - ‘Dochter, de tijd om u uit te huwen is daar, doch niemand vraagt mij uwe hand. Ga dan zelve u een echtgenoot uitkiezen, aan u door zijne deugden gelijk. En wanneer gij een man zult verkozen hebben, toon hem mij, dan zal ik, na rijpen overleg, u met hem verbinden. Zoo kies volgens vrijen keus⁽²¹⁾! - Doch luister

(16) Agni is de god des vuurs.

(17) De gewijde boeken der Hindo's schrijven ontelbare godsdienstoefeningen voor (offers, baden, zuiveringen, enz), waarvan de eene dagelijks, de andere op bepaalde tijdstippen moeten verricht worden. Lees: A. Bourquin. - Brahmakarma ou les rites sacrés des Brahmanes (tekst, vertaling en aanteek.) en zijn Dharmasindhu, océan des rites religieux (uit het Engelsch door L. de Milloué vertaald), beide in de Ann. du Musée Guimet, D. VII, Parijs, 1884.

(18) Ss. abhivâdya pâdau = zijne voeten gevat hebbend; eene zeer eerbiedige wijze van groeten.

(19) Bloemen, waar men bij het offeren aan eene godheid gebruik van gemaakt had, werden aanzien als daardoor eene buitengewone kracht bekomen te hebben; daarom deelde ze men als heilaanbrengende geschenken aan huisgenooten en vrienden uit.

(20) Ss. krtânjalis = het anjali gemaakt hebbende. Het anjali is eene bijzondere wijze van groeten, wanneer men aan hooggeplaatste personen achting of eer bewijzen wil. Het bestaat hierin, dat men beide handen zóo te samen voegt, dat zij eene holte vormen, als verlangde men daarin iets te ontvangen, en die dan ter hoogte van het voorhoofd geheven houdt.

(21) Het svayamvara, d.i. de zelfkeus eens echtgenoots, is een van uit Indië's vroegste tijden dagteekenende huwelijksvorm, en die met duidelijke voorliefde zeer dikwijls door de kshattriya-kaste toegepast werd. Wanneer zij den vereischten leeftijd bereikt hadden, mochten de dochters der kshattriya's haren vader vragen de jongelingen van hare kaste bijeen te roepen opdat zij tusschen hen, naar vrije keuze, eenen echtgenoot zouden uitkiezen. Het svayamvara werd met grooten luister en pracht gevierd; meestal besliste een wedstrijd wietusschen de aanzoekers de uitverkorene, de anurûpa, werd. Als voorbeelden noemen wij, in het Râmâyana, Sîtâ's zelfkeus (âdikânda, LXX; cf. het Belfort, 1889, D. II, bl. 386); in het Mahâbh. die van Draupadî, Kuntî, Damayantî, enz. - Bemerkenswaard is het, dat alhier Sâvitrî zelve haren bruidegom gaat opzoeken. Nu, dit juist is een bewijs, zooals wij hooger aanduidden, dat de onderhavige sage van alouden oorsprong moet zijn. Overigens, gelijk terecht Arntz (t.a.pl. bl. 286, aant. 18) aanmerkt, wordt ‘in deze episode der heldin eene hoogere mate van kieschheid toegeschreven dan elders geschiedt. Immers zij doet in achtbare omgeving eene vrome bedevaart’, en haar diepe godsdienstzin en kloeke deugd drijven ze daarheen, waar zij ongetwijfeld een goeden keus doen zal. Inlichtingen over den toestand der vrouwen bij de kshattriya's vindt men bij Hopkins. - The social and military position of the ruling caste in ancient India (in het Journal of the Amer. Orient. Society, XIV, 1889), § V, bl. 330 sqq.

[p. 32]

nu, liefelijke, naar dit mijn woord; luister wat ik hoorde voorlezen uit de voorschriften der wet, wat mij geleerd werd door de tweemaal-geborenen:

“Berisping verdient de vader die zijne dochter niet uithuwt; berisping de echtgenoot die den echtplicht niet vervult; berisping de zoon die, na zijns vaders dood, zijne moeder niet bijstaat⁽²²⁾.”

Nu gij mijn woord gehoord hebt, haast u een echtgenoot te zoeken; draag zorg dat ik van de goden geene berisping verdiene!’

Na aldus tot zijne dochter en tot zijne grijze raadsheeren gesproken te hebben, bereidde hij haar een gevolg, en zette haar tot spoed aan. ‘Vertrek!’ sprak hij. En zij, het vrome meisje, na de voeten haars vaders omhelsd te hebben, ging gansch beschaamd heen, zijn woord ter harte nemend. Zij besteeg een gouden wagen, en omringd van grijze raadslieden bezocht zij de aangename wouden waar de koninklijke wijzen⁽²³⁾ boete pleegden. Daar boog

(22) Citaat uit Manu, IX, 4.

(23) De Rajarshi's of koninklijke wijzen (rski's) zijn vorsten die de wereld, hetzij tijdelijk, hetzij voor eeuwig, hebben vaarwel gezegd, en in de wouden gingen wonen om er het strenge leven der boetelingen (tapasvinas) te slijten. Vorsten, die op eene of andere wijze hunnen troon verloren of er vrijwilllg afstand van deden, namen gewoonlijk die levenswijze aan. Cf. verder zang II, aant. 7.

[p. 33]

zij voor de eerbiedwaardige ouderlingen, en bezocht beurtelings de geheele rij der bosschen. Bij de tîrtha's⁽⁵⁰⁾ deelde de koningsdochter hare schatten aan de waardigste Brâhmanen uit, en trok van het eene gewest naar het andere.

(50) Trîtha's zijn heilige badplaatsen bij rivieren, beken, vijvers of bronnen, aan de waters derwelke bovennatuurlijke hoedanigheden worden toegeschreven, o.a. om de zonden uit te wisschen. In bijzondere achting stonden die, welke aan het samenstroomen van twee waterloopen gelegen waren (prayâga's). Vgl. Lassen, op. cit. I, bl. 585, sqq.

II.

Mârkandeya sprak: - Eensdaags, o Bharata! was de heerscher der Madra's met Nârada⁽¹⁾, die hem bezoek kwam brengen, te midden der vorstelijke zaal gezeten en met hem in gesprek, toen juist Sâvitrî, na de tîrtha's en de âçrama's⁽²⁾ bezocht te hebben, met haar gevolg in haars vaders paleis terugkeerde. Zoodra de voortreffelijke haren vader in Nârada's gezelschap ontwaard had, groette zij beiden, hunne voeten vattend.

Nârada sprak: - ‘Werwaarts ging uwe dochter? Waarom, o vorst, ging zij heen? Waarom schenkt gij deze maagd geenen jongeling tot echtgenoote?

Acvapati sprak: - ‘Juist met dit inzicht [om een echtgenoot te zoeken] werd zij uitgezonden, en nu pas keert zij terug. Verneem van haar, o devarshi⁽³⁾! wien zij tot echtgenoot verkoos.’

(1) Nârada wordt voor een van Brahmâ's zeven zonen (Brahmarshi, prajâpati) aanzien. Het verleden, het tegenwoordige en de toekomst zijn hem bekend. Evenals de Grieksche Ἑρμῆς treedt hij dikwijls als middelaar tusschen de goden en het menschdom op. Op tallooze plaatsen zien wij hem in het Mahâbh. eene dergelijke rol spelen. Men schrijft hem ook de uitvinding der Indische lier (vînâ) toe, alsmede het opstellen van het wetboek dat zijn naam draagt (Nâradasmrti).

(2) Het âçrama, waar het Nederl. ons geene gepaste vertaling van schijnt te leveren (Cfr. Arntz, l.c. bl. 291, aant. 40) is het verblijf der Indische boetelingen; zij wonen er, hetzij alleen, hetzij met hunne familieleden of hunne leerlingen, wier getalsterkte soms aanzienlijk is. Doorgaans bestaat het uit eene hut, binnen eene afgesloten omheining gebouwd, met boomgaard, tuin, diergaarde, enz. daarnevens.

(3) Devarshi beteekent goddelijke Wijze of Heilige. Cfr. verder de aanteek. 7.

[p. 34]

Zij, de schoone, door haars vaders ‘leg alles breedvoerig uit!’ aangespoord, zegde, na hem aanhoord te hebben:

Sâvitrî sprak: - ‘Er regeerde te Câlva⁽⁴⁾ een de wetten nalevend Kshattriya⁽⁵⁾, een heerscher der aarde, Dyumatsena⁽⁶⁾ genaamd. Op lateren leeftijd werd hij blind. Tewijl hij van het licht der oogen beroofd was werd dien kloeken vorst een zoon geboren; insgelijks werd hem gedurende zijne blindheid zijn rijk door een naburigen vorst - zijn vijand van over ouds - ontweldigd. Met zijn jongen zoon en zijne gemalin toog hij naar het woud, waar hij boetvaardigheid oefent en zijn leven in verstervingen slijt⁽⁷⁾. Zijn zoon, op den troon geboren en in het boetelingenwoud opgegroeid, Satyavat, was mij welgevallig. Hij zij mijn echtgenoot! Hem heb ik verkozen!’

Nârada sprak: - ‘Wee, wee! Een groote misslag, o vorst, beging Sâvitrî door dezen Satyavat te kiezen. Waarheid spreekt zijn vader, waarheid spreekt zijne moeder; daarom noemden hem de Brâhmanen Satyavat⁽⁸⁾. Kind nog had hij de

(4) De Câlva's waren een volksstam uit het Penjab, en met de Madra's in nauwe betrekking. Een hunner koningen speelt een aanzienlijke rol in het Mahâbh. Cfr. Lassen, loc. cit. (I, bl. 613 sqq).

(5) De Kshattriya's, eigenlijk ‘heerschers, afstammelingen van heerschende vorstenhuizen of tot den adelstand behoorend’ maken de tweede hoogste kaste der Hindo's uit. Tusschen hen en de Brâhmanen rezen meermaals bloedige geschillen, waar het Mihâbh. ons op meer dan eene plaats sporen van overlaat. Cfr. Muir, Sinskrit texts, I, 151-174.

(6) Dyumatsena beteekent zooveel als ‘de glansrijke’.

(7) Het boete plegen bestaat, volgens de opvatting der Hindo's, in zooveel mogelijk zich van allen zinnelijken wellust te onthouden, te vasten, een tijd lang in eene pijnlijke lichaamshouding te volharden (bijv. onbeweeglijk op den top van den grooten teen blijven staan, de oogen onafgewend op éen bepaald punt gericht houden, de armen hemelwaarts geheven, enz.), verzonken te leven in allerlei godsdienstige en wijsgeerige beschouwingen, onophoudelijk sommige heilig geachte mantra's (gebedsformulieren) op te zeggen en te herhalen, enz. Door die verschillende middelen zoekt de tapasvin (= boeteling) het betrachte doel te bereiken, het volkomen uitroeien, namelijk, van alle zinnelijkheid, en het slot van de reeks herboringen der ziel, d.i. de eind-vereenzelving met Brâhman, het πᾶν der Grieken (Cfr. o.a. Barth, t.a.pl., bl. 51 sqq.). - Wijdt een Brâhmaan zich aan zulke levenswijze toe, dan wordt hij brâhmarshi (= eigenlijk: Brâhmaanwijze); een koning wordt daardoor râjarshi; ja, de indische schrijvers gewagen van goden die het leven der boetelingen omhelsden (devarshi's), en van daitya's en asura's, vijanden der goden, die zich door boetewerken grootere macht verwierven dan de goden zelve.

(8) Satyavat beteekent: die waarheid bezit, wiens mond slechts waarheid spreekt.

[p. 35]

paarden lief; hij vormde er van leem en schilderde die met bonte kleuren; daarom wordt hij ook Citrâçva,⁽⁹⁾ genaamd’.

De koning sprak: - ‘Is die vorstenzoon roemrijk, verstandig, geduldig, moedig, hij, de door zijn vader beminde Satyavat?’

Nârada sprak: - ‘Hij is luisterrijk als Vivasvat⁽¹⁰⁾, door zijn verstand aan Vrhaspati⁽¹¹⁾ gelijk, moedig als Mahendra⁽¹²⁾ en geduldig als de aarde⁽¹³⁾’.

Açvapati sprak: - ‘Is die vorstenzoon waarlijk milddadig, vroom, waarheidminnend, schoon, edel en liefelijk om aan te zien?’

Nârada sprak: - ‘Hij is, zooveel hem dit mogelijk is, aan Sankrti's zoon Rantideva⁽¹⁴⁾ in vrijgevigheid gelijk. Vroom is hij en waarheidminnend als Çivi, Uçînara's zoon⁽¹⁵⁾,

(9) Citrâçva = eigenlijk: bont paard. De zin is: vormer of schilder van bonte paarden.

(10) Visvasvat (= de schitterende) is een der menigvuldige benamingen van god Sûrya, de zon. Door Visvisvat begroet men de zon als opkomende dagvorstin; als dusdanig wordt zij onder de gedaante eener godheid verbeeld, die stroomen lichts van zich afwerpt; zij zit op een gouden wagen door zeven paarden, ofwel door éen paard met zeven koppen getrokken.

(11) Vrhaspati was de eerste purohita (= huispriester) der deva's. Hij wordt nog aanzien als de opperheer en beheerscher der planeet Jyau, en afgebeeld op een schitterenden wagen, nîtighosha, met acht bleekkleurige paarden bespannen.

(12) Mahendra, d.i. de groote Indra, de groote vorst. - Indra is de oppervorst der goden en de koning der drie werelden (trilokanâtha), d.i. van alles wat beneden de trimurti Brahma, Vishnu en Çiva bestaat.

(13) De aarde behoort tot het ontelbaar getal natuurgodheden; geduld wordt als hare voornaamste eigenschap aanzien. - Cfr. Virg. Georg. II, 223:

Illam experiere colendo

Et facilem pecori et patientem vomeris unci.

(14) Sankrti was de zesde koning uit het vorstenhuis der Bharata's. Rantideva, zijn zoon, staat bekend als een der rijkste, vroomste en vrijgevigste vorsten die ooit op aarde leefden. Dagelijks - zoo luidt de legende - slachtte hij 2000 stuks rundvee om zijn gezin, zijne gasten en de tallooze scharen bedelaars, die nooit te vergeefs eene aalmoes kwamen afsmeeken, te spijzen. Hij hield er 20000 koks aan zijn Hof op na. Uit het bloed der ontzaggelijke menigte geslachte dieren ontstond weldra de rivier Charmanvati (Cfr. in het Mahábh. het Dronaparvan, lez. 67 en Câlidâsa's Meghadûta, 46).

(15) Çivi of Çibi was, even als de vorige, een toonbeeld van deugd en menschlievendheid. Zoo zeer was hij bereid aan welkdanig bevel ook der Brâhmanen te gehoorzamen, dat hij, op verzoek van god Visbnu, die tot hem onder het uiterlijke van een Brâhmaan kwam, zijn eigen zoon Vrhadgarbha slachtte, bereidde en den hongerigen priester opdiende. (Mahâbh. - âdiparvan, lez. 198). Andere trekken van zijne edelmoedigheid worden nog in het Mahâbh. aangehaald (âdiparv. lez. CLXLVII, enz.).

[p. 36]

edel als Yayâti⁽¹⁶⁾, liefelijk als Soma⁽¹⁷⁾; ja, in schoonheid overtreft Dyumatsena's sterke zoon de beide Açvinas⁽¹⁸⁾. Hij is zachtaardig en vreedzaam: hij is een held en bedwinger zijner zinnen. Hij is vriendelijk, niet grommend, standvastig en luisterrijk. Altijd is hij oprecht en immer dezelfde van inborst. Zoo wordt hij afgemaald door beroemde boetelingen en door mannen die door hunne deugden schitteren.’

Açvapati sprak: - ‘Als met alle deugden versierd beschrijft gij hem, o zalige! Zeg mij nu ook zijne gebreken, indien hij er heeft.’

Nârada sprak: - ‘Voorwaar, éen gebrek gaat met zijne deugden gepaard; doch bij dit gebrek zou men geen tweede kunnen voegen, wat moeite men ook aanwende. Eén gebrek heeft hij, doch slechts éen. Van heden af loopt binnen het jaar zijn levensloop ten einde; dan legt hij zijn lichaam af.’

De koning sprak: - ‘Ga, Sâvitrî, ga! kles, lieve, een anderen. Een groot gebrek kleeft aan zijne deugden, zooals het Nârada, die met de goden verkeert, aankondigt: in één jaar tijds loopt zijn kort leven ten einde; dan legt hij zijn lichaam af.’

Sâvitrî sprak: - ‘Eénmaal valt het lot⁽¹⁹⁾; éenmaal wordt een meisje [ten huwelijk] gegeven; éenmaal zegt [de vader]: ik geef haar. Deze drie dingen geschieden slechts eenmaal⁽²⁰⁾’. - Kort of lang zij nu zijn leven; hij hebbe

(16) Yayâti, Nahusha's zoon, was een der voorvaderen van de Pândavas. Veel wondere zaken, te lang en te ingewikkeld om hier uiteen te doen, worden van hem in het Mahâbh. verteld. Zie âdiparv. lez. 76-63; udyogaparv. 113-114; 119-121; Dronaparv. 63 enz.

(17) Soma is hier de maan. Over de vergelijking des dichters, zie de aant. 7 op zang I.

(18) De beide Açvinas, d.i. ruiters, waren tweelingen van de zon en de nimf Samjnâ. Zij gelden als toonbeelden van volmaakte mannelijke schoonheid. Zoo is, o.a. ook koning Nala schoon als de Açvinas. (Nala-lied, I, 27).

(19) Sakrdamçonipatati. - Door het lot, amça, versta men een aandeel, en wel het aandeel in de vaderlijke erfenis. Na de dood des vaders worden de nagelaten goederen verdeeld, en deze verdeeling geschiedt onwederroepelijk (Manu, boek IX).

(20) Citaat uit Manu's wetboek, IX, 47.

[p. 37]

deugden of niet, eenmaal heb ik hem tot echtgenoot gekozen; een anderen kies ik niet meer. Is een besluit met den geest genomen, met het woord wordt het geuit, met de daad volbracht; daarom zij [de uitspraak van] mijn geest de leiddraad mijner handelwijze.’

Nârada sprak: - ‘O beste der mannen! vast staat het besluit uwer dochter Sâvitrî. Geenszins kiest zij in strijd met haren plicht; daarbij treft men in geen anderen man de deugden aan, welke Satyavat bezit. Ook bevalt mij daarom de verloving uwer dochter met hem.’

De koning sprak: - ‘Ik mag het woord niet tegenspreken, het ware woord door u geuit. Aldus dan zal ik handelen, want gij, o zalige! zijt mijn gurù⁽²¹⁾.’

Nârada sprak: - ‘Dat onverwijld nu de verloving van uwe dochter Sâvitrî plaats grijpe! Ik vertrek thans: heil u allen!’

Na aldus gesproken te hebben, verwijderde hij zich spoedig en toog hemelwaarts. De koning deed onmiddelijk het verlovingsfeest zijner dochter bereiden.

(21) Guru, d.i. meester, en wel voornamelijk ‘geestelijke bestuurder’, is eigenlijk de eeretitel den Brâhmaan gegeven, die bij de geboorte eens kinds het annaprâçana of het den zuigeling met rijst voederen voltrok.

III.

Mârkandeya sprak: - De koning dan, op het huwelijk zijner dochter bedacht, bracht al het noodige gerief voor de bruiloft in gereedheid. Toen riep hij de eerbiedwaardige Brâhmanen, de offeraars en de huispriesters⁽¹⁾ bijeen; met hen en met zijne dochter toog hij op een geluk

(1) Ss. ritvijah sapurohitân. - De ritvijas of offeraars waren met de zorg belast het heilig vuur aan te houden en de huisoffers, de pâkayajna's, op te dragen. Bij de plechtige offers verrichteden zij het dienstwerk, zegden den lofzang tot den vuurgod, het agnishthoma, op, enz. - De purohita's of huispriesters regelden de godsdienstplechtigheden aan de Hoven der râja's, droegen de plechtige offers op, enz. Ieder voornaam Kshattriya had er minstens éen aan zijn huis gehecht. Meer over hen bij Lassen, t.a. pl. I, 803 sqq.

[p. 38]

aanbrengenden dag⁽²⁾ op reis. In het Medhya-woud gekomen, ging de vorst naar Dyumatsena's àçrama; te voet naderde hij, samen met de tweemaal-geborenen, tot den râjarshi⁽³⁾. Hij zag den voortreffelijken, [doch] blinden koning onder een çâla-boom⁽⁴⁾ op een kussen van kuça-gras⁽⁵⁾ gezeten. De vorst dan, na den ràjarshi, gelijk het betaamde, hulde bewezen en hem ootmoedig aangesproken te hebben, maakte zich bekend. Hij [scil. Dyumatsena], zijnen plicht kennend, bood hem het arghya⁽⁶⁾ en eene zitplaats aan, deed de koe aanbrengen⁽⁷⁾, en ‘wat is het doel van uw bezoek?’ vroeg hij den koning. Açvapati, op Satyavat wijzend, deelde hem gansch zijn verlangen opzichtens haar [scil. Sâvitrî] mede.

Acvapati sprak: - ‘Deze is, o ràjarshi! mijne geliefde dochter Sâvitrî. O gij, die uwe plichten kent. neem haar, volgens uwen plicht, als uwe schoondochter aan⁽⁸⁾!’

Dyumatsena sprak: - ‘Van ons rijk beroofd wonen wij als boetelingen, in het woud en kastijden ons lichaam. Hoe zal uwe dochter, aan wie geenszins deze strenge levenswijze past, de vermoeienissen van het àçrama kunnen verdragen?’

(2) Ss. dine punye d.i. eigenlijk: op een helderen, hier = gelukkigen dag, die fausto. Als dusdanig werden de 8^e, 14^e en 15^e dag na iedere volle maan beschouwd.

(3) Cfr. de aanteek. 7 op zang II.

(4) De cála een hooge boom, is het vatica robusta der kruidkundigen.

(5) Ss. kauçyâm brsyâm = op eene mat van kuça-gras gevlochten. - Het kuça-gras (poa cynosuroïdes) werd bij de godsdienstoefeningen der Hindo's zeer veel gebezigd. Het is kennelijk aan zijn hoog opgeschoten halm en zijne lange bladeren.

(6) Het arghya is een eerbetuig dat men aan goden of vooruame personages bewijst, wanneer men die als gasten ontvangt. Men huldigt hen dan met het madhuparka (= letterlijk: de honig-mengeling); d.i. men zet hun een schotel voor met melk, honig, gesmolten boter, suiker en water, het alles dooreen gemengeld.

(7) Ss. gâm câvedya, eindelijk: de koe aangemeld hebbend (om haar ten geschenke aan te bieden). Cfr. Pâraskara, 1, 3, 29, waar gezegd wordt dat ‘het arghya niet zonder vleesch zijn mag’. Zie Stenzler. - Das Arghadânam, Breslan, 1855, alsook zijne bijdrage in het Zeitschr. der D. Morgenl. Gesellschaft, VII, 1853, bl.

(8) Volgens uwen plicht, d.i. die van een vriend; pro pietate tua, zou men in het lat. vertalen. - De Indische pietas duldde niet dat men de vraag van een smeekenden vriend van de hand wees. Dyumatsena nu had Açvapati openlijk als vriend erkend, met hem te ontvangen zooals hij deed. Eene wet echter, die hem verplichten kon zijn zoon Satyavat met Sâvitrî te verbinden, bestond natuurlijk niet, zooals men lichtelijk denken zal.

[p. 39]

Açvapati sprak: - ‘Mijne dochter en ik, wij kennen èn vreugde èn smart, wier wezen bestaat in zijn en niet zijn⁽⁹⁾; daarom past het aan iemand van mijnen stand niet een dergelijk woord tot mij te spreken⁽¹⁰⁾. Met een vast betrouwen, o vorst! ben ik tot u gekomen; verijdel mijne hoop niet! Zie, uit vriendschap boog ik mij voor u; zend mij niet ijdel weg! Zie, uit vriendschap naderde ik tot u Wij zijn elkander in stand gelijk. Neem mijne dochter als uwe schoondochter aan, tot echtgenoote van den edelen Satyavat!’

Dyumatsena sprak: - ‘Van over lang reeds begeerde ik eene verbintenis tusschen u en mij. Ik echter was van mijn rijk beroofd; die gedachte wederhield mij. Het verlangen, dat vroeger in mij ontstond, worde heden nog bevredigd. Gij toch zijt mijn vurig gewenschte gast!’

Màrkandeya sprak: - Nadat beide vorsten de tweemaal-geborenen, die het àçrama bewoonden, bijeengeroepen hadden, volbrachten zij, de voorschriften navolgend, de huwelijksplechtigheden⁽¹¹⁾. Açvapati, na aldus zijne dochter [met Satyavat] verbonden en haar geschenken, in overeenkomst met haren stand, gegeven te hebben⁽¹²⁾, keerde ten

(9) Sukhamca duhkhamca bhavábhavátmakam luidt de tekst. - De zin is: vreugde en smart, die komen en heengaan, die geenszins bestendig zijn, maar aan afwisseling onderworpen en welke men overal, in alle standen, ontmoet.

(10) Die iemand van mijnen stand doelt op Dyumatsena.

(11) De huwelijksplechtigheden zijn langdradig en ingewikkeld; zij staan o.a. beschreven in Manu's wetboek (III, 20-42; 51-54). Zie ook de verhandeling van E. Haas, Die Heiratsgebräuche der alten Inder nach den Grhyasûtra in de Indische Studien, V, bl. 267-412. - Men weet dat thans nog in Hindostan de huwelijken met grooten luister en overdreven pracht voltrokken worden. Dikwijls verplichten zij de familiën tot uitgaven die hen teenemaal ten onder brengen. Vandaar het hedendaagsch spreekwoord: ‘Veel stroo is er noodig voor het dak des huizes, en veel geld voor den opschik der bruid’. Men leze eene belangrijke beschrijving van eene Indische bruiloft bij Dom Th. Bérengier: Récits indiens, IX, § 5 (in de Miss. Cath. D. XIV, bl. 454-456; 478-479; 490-492).

(12) In het oorspronkelijke staat paricchadam. - Sommige vertalers verstaan er mede dat Açvapati zijne dochter een gevolg gaf; doch het valt moeilijk aan te nemen dat paricchada, een woord dat overigens nog al veel verschillende beteekenissen heeft, hier juist gevolg beteekent. Protap Roy vertaalt: ‘suitable robes and ornaments’. - Gewis bedoelt de dichter de geschenken die de vader des bruids, volgens het hem door de wet was opgelegd (Manu. II, 51), medebrengen moest.

[p. 40]

zijnent weder, met groote vreugde vervuld. Verheugd was ook Satyavat, omdat hij eene met alle deugden bedeelde gade bekomen had; en zij [Sâvitrî] was insgelijks blijde, want zij had in hem den in haren geest gewenschten echtgenoot verkregen.

Toen haar vader heengegaan was, legde zij hare sieraden af, en trok het bruine kleed der boetelingen⁽¹³⁾ aan. Door hare dienstvaardigheid, hare deugden, hare welwillendheid, hare versterving, door het volbrengen aller wenschen erlangde zij ieders tevredenheid. Hare schoonmoeder voldeed zij met gestadige lichaams-verpleging, met kleedingstukken, enz.; haar schoonvader verblijdde zij door hare vereering der goden, het beteugelen harer tong, het voeren van ernstige gesprekken, door hare bescheidenheid en zachtaardigheid; haren echtgenoot verheugde zij door hare dienstwilligheid en lieftalligheid.

Terwijl aldus deze goede lieden in hun âçrama verwijlden en boete pleegden, vloog de tijd heen, o Bharatatelg! Maar Sâvitrî was bedroefd en treurde dag en nacht, want het woord, dat Nârada gesproken had, bleef zwaar op haar hart wegen.

(Slot in volgend nummer.)

C. Lecoutere.

(13) Ss. valkaláni. - De kleedingstukken der boetelingen waren van geitenvel gemaakt, of uit de vezelen van boomschors geweven. De kleur ervan was bruinrood (káshâya).