Het Belfort. Jaargang 8

[p. 7]

Een uitstapje naar de maan.

De sterrekunde leert dat er op de maan noch lucht, noch water is, waaruit volgt dat zij eene geheel andere wereld moet zijn als de aarde; al wat hier leeft, planten en dieren, kan ginder niet bestaan.

Tot staving hunner denkwijze merken de geleerden vooreerst aan dat, indien wij de aarde van uit het hemelruim mochten aanschouwen, hare benevelde lucht heel dikwijls geheele gewesten aan ons zicht zou onttrekken. Dat wordt men op de maan nooit gewaar. Als onze eigene luchtkring maar met geen wolken verduisterd is, dringt het zicht altijd tot op den grond der maan, met al zijne hobbels en bobbels.

Ware er dan een lucht- of dampkring rond onze bijplaneet, het zou een moeten zijn, waarvan de doorschijnendheid nooit door het minste wolkje zou verstoord worden. Maar van zulke veronderstelling willen de geleerden ook niet hooren. In haren omloop rond de aarde trekt de maan somtijds voorbij eene vaste ster, die er dan eenigen tijd achter verdoken blijft. Volgens de wetten waar het licht aan onderworpen is, zouden alsdan de stralen der ster in de lucht der maan van de rechte lijn moeten afwijken, wat tot gevolg zou hebben het begin der bedekking te laat te doen zien, en het einde integendeel te vroeg, zoodat beide uitwerksels zouden samenspannen om den duur der verdwijning

[p. 8]

te verkorten. Welnu, de werkelijke duur is juist wat hij moet zijn, als men, geenen luchtkring en geene afwijking der stralen in acht nemende, enkel rekening houdt van de snelheid en de grootte der maan, en den weg, welken zij voor den oogenblik volgt. De waarneming en de berekening denzelfden uitslag gevende, zoo geldt het besluit dat de maan geenen luchtkring heeft.

Zoo leeren de sterrekundigen van overouds, en iedereen aanzag dit als eene afgedane zaak. Maar ziet, nu komt die quaestie weer te berde, en wordt zij opnieuw besproken en als twijfelachtig aanzien, doch ten onrechte, zoo het schijnt. Ik zet het pleit uiteen naar ‘Ciel et Terre, 16 Nov. 1892’.

Iedereen weet wat gewichtige rol de lichtteekening heden in de sterrekunde speelt. Het photographisch toestel is eene ware kunstoog, zoo scherp als de onze en van alle verstrooiing bevrijd. Ons zicht is eene voorbijgaande gewaarwording, terwijl die kunstoog al wat zij ziet getrouw ten eeuwigen dage opteekent en vastzet. Nog een ander verschil, en geen klein, met de menschenoog: wat aan deze uit hoofde der flauwe verlichting ontsnapt, zal zij niet beter zien met er langer op te kijken. Zoo is het niet met het photographisch werktuig: een licht dat daarin op eenige seconden of minuten geenen indruk maakt, eindigt toch met te prenten, indien men het veel langer laat werken... Ja, het is gemakkelijk om begrijpen dat zulk eene oog de oogen der sterrekundigen moest uitsteken, en dat er voor deze noch rust, noch vrede kon zijn eer dit kunsttuig te hunnen dienste stond. Ook bestaat er heden bij alle observatoriums eene photographische afdeeling, waarvan het gewicht daaglijks toeneemt.

Maar laat ons ter zake komen. Eenigen tijd geleden verscheen in een sterrekundig tijdschrift, met name Sirius, eene teekening, die een gewest der maan voorstelde. Daarop ontwaarde men heel

[p. 9]

fijne lijnen, die aan waterloopen deden denken en sommige inbeeldingen op hol brachten.

Deze teekening, alhoewel geene lichtprent, moest aanzien worden als van gezag zijnde. De man, die die ze verveerdigd had, de heer Weinek, bestuurder van het observatorium van Praag, is bekend voor zijne bekwaamheid, en hij had gewerkt naar eene lichtprent, voortkomstig uit Lick's observatorium in Amerika, dat heden op sterrekundig gebied eene allerhoogste faam geniet.

De heer Prinz, met den lichtdruk in het observatorium van Uccle belast, zegt zijn gedacht over deze quaestie in Ciel et Terre. Hij brengt eene welverdiende hulde aan de schoonheid der teekening, en hij is overtuigd dat de teekenaar getrouw weergegeven heeft wat hij op de photographie gezien heeft. Niettemin wil hij daar geen bewijs in vinden van stroomen op de maan.

Om de redens zijner denkwijze te verstaan, moeten wij aanmerken dat het lichtprenten in twee keeren gaat: de oorspronkelijke teekening is eene zoogenoemde negatieve, waarbij de verlichte deelen van het model donker, en wederzijds de donkere klaar uitkomen. Daarvan kan men naderhand, wederom bij werking van het licht, zoo veel afdruksels trekken als men wil. Deze zijn opnieuw, ten opzichte van klaarte en schaduwe, het verkeerde van het negatief, en bijgevolg gelijkvormig aan het model, weshalve zij positief genoemd worden.

De teekening nu, in ‘Sirius’ verschenen, is naar een positief gemaakt. Daarop maakt M. Prinz de aanmerking dat een positief de laatste fijnheid van het negatief niet weergeeft, en doet het er somtijds wat af, het doet er somtijds ook wel wat bij, namelijk zulke fijne streepjes als deze, waar hier spraak van is. De heer Prinzbe roept zich op zijne eigene ondervinding: in een afdruksel, door hem genomen, heeft hij zulke lijnen gevonden, die heel zeker geene

[p. 10]

reden van bestaan hadden. Hij eindigt met opnieuw hulde te bewijzen aan het gewrocht van M. Weinek, maar blijft niettemin van gevoelen dat zijne teekening eene andere zou zijn, had hij naar het negatief mogen werken.

Ten slotte: de leering dat de maan onbewoonbaar is, aangezien er de lucht en het water ontbreken, is nog niet omvergeworpen.

Zal de Lezer nu misschien niet besluiten dat er op de photographie, en wel bijzonder op de positieve afdruksels, niet veel staat te maken is?

Laat ons niet overdrijven, heer Lezer. Het geldt hier eene uiterste kleinigheid, bijna onzichtbare streepjes. Al de onbetwistbare vlekken, de bergen en diepten, verlicht op den zonnekant en hunne schaduwe langs den anderen werpend, komen zoo klaar en zoo duidelijk uit, dat de heer Prinz van de lichtprenten de oplossing verwacht van het vraagstuk: of de oppervlakte der maan altijd en onveranderlijk dezelfde blijft, of er geene plekken verdwijnen. terwijl nieuwe opkomen. Het werk der hedendaagsche sterrekundigen zal dan zijn van de maan heel nauwkeurig te photographeeren, en later die langst leeft of de nakomelingschap zal onderzoeken of zij nog altijd hetzelfde vertoont als wat er op die lichtprenten te zien is.

Sint-Nicolaas.

J.B. Martens, Kan.