Het Belfort. Jaargang 7

[p. 57]

Cabooter.

DE geslachtsnaam Cabooter moet vroeger als gewoon zelfstandig naamwoord bestaan hebben, aangezien wij het werkwoord kabooten bezitten, 't gene beteekent, booten, met herhaalde slagen slaan.

Verdam leidt kabooten af van caboche, caput, spijker met een hoofd; van daar caboter, kabooten, oorspronkelijk een spijker op den kop slaan, van daar bij uitbreiding herhaaldelijk slaan, week of murw slaan.

Die gissing voldoet ons niet.

Kabooten is een samengesteld woord: het bestaat uit een voorvoegsel ka en het werkw. booten.

Ware het anders, Verdam diende ons uit te leggen hoe het komt dat kabooten denzelfden zin heeft als booten en hoe dat booten den klemtoon draagt in kabooten.

Wij hebben daarbij geen moeilijken omweg te doen om de beteekenis van kabooten te verklaren: kabooten is lijk booten, met herhaalde slagen slaan en de zin wordt enkel wat versterkt door het voorvoegsel ka.

Er bestaat in ons gesproken Dietsch eene eigenaardige soort van samengestelde woorden.

Deze samenstellingen mogen gerangschikt worden onder de tweede klas der samengestelde woorden,

[p. 58]

die in de vergelijkende spraakkunst van Brugmann wordt opgegeven; het eerste lid is een woord dat in geen enkel tijdperk van de geschiedenis der Indogermaansche talen, als op zijn eigen bestaande gevonden wordt; maar wij hebben hier met eene onbekende soort van voorvoegsels te doen, die wij aan geene andere kunnen vergelijken, die doorgaans den zin van 't volgende lid versterken of er ook soms eene min gunstige beteekenis aan hechten.

Ba.

Bawinde, winde, convolvulus (De Bo).

Bamierelen, mierelen, pétiller (De Bo).

Ka.

In Westvlaanderen:

Kalutteren, lutteren (De Bo).

Kawikkelen, wikkelen (De Bo).

Kasjouwen, sjouwen, tobben, beulen (De Bo).

In Westphalen:

Kabûs, bûs, buisch (Woeste, Wörterbuch der Westfälischen Mundart).

Kawupptig, wupptig, ras, snel (Woeste).

In 't Hageland:

Kafonk, fonk, slag, stoot (Tuerlinckx).

Kafateren, fateren, zachtjes dorschen (Tuerlinckx).

In Frankrijk:

Cahoter. Brachet teekent aan: origine inconnue. Onbekende oorsprong van een fransch woord bediedt heel dikwijls dietschen oorsprong. Cahoter bestaat uit ka en hotten, schokken, schudden.

Kla.

In Westvlaanderen:

Klabotsen, botsen (De Bo, Kiliaen).

Kladante, dante, aardig getrek van een vrouwmensch (Loquela).

In 't Hageland:

[p. 59]

Hodder-kla-bodder: hotsend en botsend (Tuerlinckx).

In Westphalen:

Klabastern, loopen dat het deunt, dat het klettert, dat het klabettert (Woeste). Klabastern bestaat uit kla en baestern, loopen en slaan. Dit nederduitsch werkwoord zal ons ook den uitleg verschaffen van 't Westvl. klabetteren. Klabetteren is kletteren met den inlasch van ab in den wortel (De Bo). Die vorming kunnen wij niet aanveerden: wij aanveerden liever het voorvoegsel kla en een w. *betteren dat bij ons het nederd. baestern vertegenwoordigt: slaan dat het klettert. Aldus blijft de naamreden van het duitsch woord klabastern niet duister, zooals Kluge beweert.

Kladîsen, kladistern (Woeste). Dîsen beteekent loopen, rennen. Zoo wordt ons ook de uitleg verschaft van kadijsteren, dat wegloopen beteekent en hetwelk De Bo ten onrechte als k-ad-ijsteren, kijsteren ontleedt.

Kr.

In Westvlaanderen:

Karbeulen, krabeulen, beulen (De Bo).

Karduinen, kaduinen (De Bo).

In Westphalen:

Kargidseln, geeselen (Woeste).

Karnüffeln, met de vuisten slaan. Nuffen, stooten met den vuist.

Ma.

Madrol, drol (De Bo).

Marantsel, rantsel (Loquela).

Marote, rote, reeks (Loquela).

Tillematooien, tooien (De Bo).

Pa.

In Westvlaanderen:

Paulul, lul, luie en trage man (De Bo).

Palulle, lulle, heetekoek (De Bo).

Patuit, tuit. Een kleinen tuit van eenen jongen hoorden wij nog gisteren zeggen (De Bo).

[p. 60]

Hikkepatjikken, kinkepinken (De Bo).

Ra.

Rabuisschen, buisschen (De Bo).

Rabotsen, ravotsen, botsen (De Bo).

Radokkeren, dokkeren, herhaaldelijk dokken, kloppen, botsen (De Bo).

Ramutselen(?). Wij kennen murtselen, vermorzelen, mutsen, mutilare (Kiliaen), ramutselen (De Bo), gedruisch maken en s-kr-mutselen, gerucht maken: bestaat er eenig verband tusschen al die woorden?

Sa.

Sabatteren, batteren (De Bo).

Samote, schaap dat een jong heeft vooraleer het een jaar oud is. Vandaar heeft Loquela ook het woord samotelam aangestipt. Motte, mutte beteekent moêr in Oostfriesland.

Sla.

Alhoewel wij het voorvoegsel sla vermoeden in slabakken, slavent, slavetse, kunnen wij maar een woord aanwijzen in hetwelk wij sla als proefix met zekerheid aantreffen, 't is het Westphaalsch woord sladacken, snel loopen en snel spreken. Dacken beteekent rondloopen, vandaar het verkleinwoord daeckeren bij Kiliaan, volitare, motari.

Stra.

Batsen beteekent slaan; vandaar bij Schuermans strabatsen en bij Tuerlinckx stravatsen, afrossen.

Tra.

Trabotsinge, pak slagen, rammeling (Loquela).

Wa.

Wadoel, doel, slordige vrouw (Loquela).

Bij Verdam staan ook de naamreden en de beteekenis van 't oud Dietsch woord caboel aangestipt.

Wat is caboel?

De zin is tumultus, turba, turbatio bij Kiliaan.

[p. 61]

Welke is de uitleg van Verdam?

Dat woord is onder den invloed van het evenveel beteekenend woord cabale, van een germaanschen stam, waarschijnlijk van den stam van kabbelen afgeleid.

Wij vermoeden hier het voorvoegsel ka en 't naamw. boel.

Kadotteren bestaat uit ka en dotteren, omdat er een voorvoegsel ka verneembaar is in de Nederlandsche gouwspraken (zie Vercouillie), omdat dotteren nagenoeg dezelfde beteekenis heeft als kadotteren en in de samenstelling den klemtoon draagt.

Caboel bestaat uit ka en boel om dezelfde redens die wij hier even als in andere samenstellingen kunnen toepassen:

Caboel en boel hebben omtrent dezelfde bediedenis: boel beteekent menigte, bende, verwarde hoop: is het dan te verwonderen dat dit woord met een voorvoegsel dat den zin nog ongunstiger maakt, ook verwarring, beroerte en zelfs twist en tweedracht zou bedieden? Een voorbeeld uit Verdam: Ende het gheviel dicwijls dat men sulck caboel hilt up den steen bi nachte; zoude men niet mogen zeggen: en het gebeurde dikwijls dat er daar een verwarde boel bijeenkwam op den steen bij nachte?

Boel draagt den klemtoon in de samenstelling: Tcabōel dat jāechde mī van daēr, want onruste scuwic. Wij zouden evenwel mogen zeggen: geheel dat boelken jaagde mij van daar, want ik schuw de onrust.

Wij zeiden hooger dat wij al deze voorvoegsels nevens degene stellen die nooit in de Indogermaansche talen op hun eigen bestonden. Wij willen niettemin eens beproeven die proefixen te ontleden.

Ba daargelaten dat eene versterking kan zijn van proefix be, leiden wij het meestendeel der voor-

[p. 62]

gaande voorvoegsels af van twee woorden, die in de samenstellingen hun oorspronkelijk voorkomen verloren hebben.

1^o Kwaad zal ons het meest gebruikte voorvoegsel ka gegeven hebben. Wij hebben voor ons het gezag van andere taalgeleerden: ‘vielleicht entstand es aus kwâd, schlecht, gering’ zegt Woeste in zijn Woordenboek der Westphaalsche gouwspraak; - de beteekenis van het voorvoegsel die overeenstemt met deze van kwaad; - de klankleer: immers kwaad wordt nu nog uitgesproken kaad; d verdwijnt en a verkort uit reden der samenstelling.

Men kent den klankwissel k = p en aldus hebben wij nevens het voorvoegsels ka het voorvoegsel pa. Pa kan alevenwel eene wisselgedaante zijn van 't voorvoegsel ba. Men vindt nu eens ba, dan eens pa in 't Oudhoogduitsch.

2^o Klap, klak. Dit klanknabootsend woord is nog verneembaar in de samenstelling klabbotsen, bij Kiliaan. Aldus hebben wij het voorvoegsel kla en van daar mits gebruikelijke klankverwisseling kal, kar en kra: vergelijkt het Oostfriesch woord: kalbattern, klabattern, karbattern.

Kra kan ra gegeven hebben: vergelijkt s-kermutselen en ramutselen; kronsen, ronsen; krabbelen, rabƀelen; krimpen, rimpelen, s-krompelen, rompelen enz.

Tra is de wisselgedaante van kra. T = k is een gekende klankwissel. In Limburg hebben wij kernistelen, met nistels, met geesels slaan en ternistel, ongemakkelijke persoon. Wij kennen nog trabotsen nevens klabotsen = *krabotsen.

In de Indogermaansche talen zijn er verschillende woorden die nu eens met s, dan eens zonder s als beginletter te voorschijn komen: oudhoogd. spëhôn, lat. wortel spec, sanskr, paç, germ. dekken, lat. wort. teg, grieksch στεγειν, lit. stogas, sanskr. sthag; lat. tundo, got. stautan, sanskr. tud; oudhoogd. latta, oudierl. slat, lat, enz.

[p. 63]

In de germaansche talen is 't zelfde verschijnsel verneembaar: oudnoordsch nef, oudhoogd. snabul, oudengelsch mëltan, oudhoogd. smëlzan, enz.

In ons Dietsch komt men ook verschillende zulke dubbelvormige woorden tegen: galferen en schelferen; guiven, schuiven; kavijsteren, schavijsteren; modderig, smodderig; linksch, slinksch; wobbelen, swobbelen; enz.

Niemand zal het verwonderen dat wij ook nevens het voorvoegsel tra, het voorvoegsel stra aantreffen.

Wij wagen nog eenen uitleg; sla kan uit s-kla gesproten zijn, waarin k verdwenen is; nergens vinden wij consonant skl genoegzaam behandeld; hetgeen onze gissing eenige waarschijnlijkheid verschaft 't is dat wij in 't Westphaalsch sladatsche nevens kladatsche tegenkomen: waarom zoo sladatsche uit *skladatsche niet gegroeid zijn?

Sabatteren kan van *sklabatteren (ziet hooger klabattern) *slabatteren komen: er bestaan immers dubbelvormige gedaanten, met en zonder l: alemann. glufe en gufe, middeld. pumpe en plumpe, splindernieuw en spindernieuw.

De woorden waarin al deze voorvoegsels te voorschijn komen duiden eene handeling aan die met geruisch en geweld, met geklap en geklak verricht wordt.

Onze gissing wegens kla en wisselgedaanten is waarschijnlijker dan onze uitleg aangaande ka uit kwaad: ka is misschien niets anders dan het gekend Gotisch voorvoegsel ga, dat als ka en ki in de Oudhoogduitsche gouwspraken in voege is: lijk men nu nog zegt gebenedijden, geduren, gelijden, gemissen met ga, kan men zeggen kawikkelen, kadotteren, kabooten met ka even als in 't Oudhoogduitsch.

J. Claerhout.