Het Belfort. Jaargang 7

Varia

In 't ontleden der woorden komt men soms wondere vraagstukken tegen.

Onderzoekt de beide woorden baanst en keister: met het eerste opzien en vertoonen zij geene de minste overeenkomst.

Bij nader onderzoek blijkt het dat zij ten volle overeenkomen voor wat de bediedenis betreft.

Baanst beteekent 1^o vonk, tondel; 2^o korf van stroo of biezen gevlochten.

Alzoo is het ook met keister gelegen: 1^o wissen manden waar de varkens op de markt in te koop liggen (Idioticon van 't land van Waas) 2^o vonk, geinster.

Voor wat de gedaanten aangaat, trekken die woorden ook op elkander.

Ten eersten voor wat hunne volle gedaanten belangt:

Keister is geinster.

Oudtijds was 't van den eenen kant in 't oudhoogd. ganeistra, ganastra, daarnevens ganeista: wij mogen dus ook eene gedaante *ganasta veronderstellen.

[p. 34]

Baanst moet ook een samengetrokken woord zijn: wij vinden immers bij Ducange Banastum, Banaste, 't gene een germaansch woord zal zijn, lijk vele andere in 't middeleeuwsch latijn opgenomen; zoo dat wij *banasta mogen gissen dat *ganasta gelijkt.

Ten tweeden mogen wij beweren dat baanst samengetrokken is even als angelsaksensch gnast en 't zweedsch gnist.

*Banasta en *ganasta alhoewel zij wegens ingaanden medeklinker niet verwant schijnen, kunnen toch wisselgedaanten zijn.

Medeklinkers verschuiven niet altijd regelmatig in 't zelfde spoor.

Men treft ook onregelmatige klankverwisselingen aan, lijk een slag van sprongen, zegt Sievers van 't een spoor in 't ander.

Dat verschijnsel is verneembaar in kievitte nevens pievette, in tikkelke nevens tippelke,

in β οῦς, rund, nevens 't oudind. gaus,

in 't lat. quis nevens 't umbrisch pis, 't lat. quinque nevens 't umbrisch pumporias en ons vijf,

in 't lat. glans nevens 't gr. βαλανος.

in 'toudierl. ben, vrouw nevens 't gr. γυνη.

Baanst en geinster zijn dus wisselgedaanten: maar de vrage blijft niettemin openstaan.

Welke is de oorspronkelijke gedaante? Welke is de ontleding dier gedaante? Waaraan ligt het dat baanst en geinster met twee zulke afwijkende beteekenissen lijk vonk en korf te voorschijn komen?

In Biekorf n^o 3 '92 staat er eene schoone bijdrage over 't middelned. woord, hiltgewere, waarmede Verdam geen weg weet.

't Wordt daar met recht gegist, dat hiltgewere, het gewere, het getuig is van eene hilte.

En wat is eene hilte?

Eene hilte is eene fuik, soort van spits toeloopend mandwerk uit wissen gevlochten op wijze van een puikelnet, om visch te vangen.

Welke is de afleiding van hilte?

‘Oorsprong onbekend’, zegt Vercoullie.

Het weze ons geoorloofd den geleerden taalvorschers, J. Vercoullie en J. Craeynest, bij wijze van gissing, onzen uitleg aan te bieden.

Hilte wierd ook hielte gespeld, zegt J. Craeynest in Biekorf en luidens eene wisselgedaante door Verdam meegedeeld: helewere, zullen wij ook helte aannemen.

Wij bezitten aldus drie wisselgedaanten: helte, hilte, hielte.

Welnu in 't oudfr. komen wij een woord tegen met de drie volgende wisselgedaanten: helde, hilde, hielde. Kiliaen geeft nog een vierde: halde.

Hilte heeft, zoo gissen wij, uitstaans met dat woord:

1^o	Wegens den klankwissel, hebben wij geen bezwaar. De zachte

[p. 35]

	explosief d verhardt dikwijls tot t in wisselgedaanten van een en 't zelfde woord.
2^o	Voor wat de bediedenis aangaat, vinden wij ook eenig verband.

Als wij al de beteekenissen van helde, hilde, hielde, halde opsporen bestaat er eenige mogelijkheid deze van hilte, fuik daaronder te vinden. Inderdaad hilde beteekent:

A.	Compes, boeien;
B.	Wacht waakzaamheid;
C	Bewaarplaats, bergplaats, dus ook bergplaats voor hooi en stroo, hilde, hilte, dilte.

Mogen wij daarbij nu een getuig niet stellen lijk de hilte, dat dient om te vangen, dat dient om de vangste in depositum te houden en te bewaren, dat als een trape, als een valle voor de visschen moet aanschouwd worden?

Nu staan wij voor de naamreden zelve van helde, hilde, hielde, halde.

't Oudhoogd. heeft ook een woord halda dat van ouds tot heden niets anders beteekent dan, helling van eenen berg en in betrekking staat met den oorsprong der germaansche woordenfamilie: hil, hul, heuvel, enz.

Met dat woord stelt Vercoullie het ned. woord hild, hooi- en stroozolder in verband. Wij niet: omdat wij hilde = hooi- en stroozolder, nevens hilde, bewaarplaats, en hilde compes, kunnen stellen, maar niet hilde, compes, nevens halda, helling van eenen berg, van eenen heuvel.

Zouden helde, hilde, hielde, halde niet verwant zijn met got. haldan, ohd. haltan, ofr. halda, os. haldan dat eerst en vooral bewaren en gevangen houden, beteekent?

Bij Domburg in 't eiland Walcheren vond men in 1647 eene menigte oudheden, standbeelden, steenen altaren, drinkschalen, potten, munten, en op verscheidene dier gedenkstukken kwam men den naam tegen eener onbekende godin, Dea Nehalennia.

Vele reeds wierd er over den uitleg van dien naam geschreven, laatst nog door D^r Pijnappel in zijn werkje Nehalennia dat bij Altorffer te Middelburg verscheen, nl. in dezer voegen:

‘Nu is mijn slotsom deze. De eerste bewoners van Walcheren waren Kelten, die voor uit het oosten komende Sweven waren teruggeweken. Aan hen ontleent het eiland zijn naam. Bij die Kelten was daar dicht bij de zee een gewijde plek, waaraan in den naam Domburg de herinnering nog bewaard is, en waar verschillende goden vereerd werden... Die goden waren alle ons welbekende, op éen enkele na, maar die er boven alle andere schijnt vereerd te zijn geweest, een godin uit de zuid-oostelijke grenslanden aldaar aangebracht, vereerd als godin van den handel en het verkeer, niet bij name genoemd,

[p. 36]

maar naar de plaats van waar zij kwam algemeen bekend als Nehalennia (Niallanehoe) de godin van Nivelles.’

Hier is de afleiding van D^r Pijnappel: de oudste gedaante van Nijvel is Nivialla; daarbij voegt hij een uitgaan nehae (?) en met samentrekking van nivi tot ni maakt hij Nihallanehoe, dat gelijkt aan Nehalaenniae, een andere gedaante van Nehalennia.

D^r Pijnappel kende den uitleg van Fr. Kauffmann niet, in de Beiträge van Sievers (XVI bl. 210).

Deze godin was de godin van de scheepvaart. Uitgaande van woorden lijk nor schip en naust, schipshut mag men een oorgermaanschen stam gissen nou, nau door klankwissel neu. Zoo heeft men ne, 't eerste deel van 't woord; h geldt niet, 't is een scheidingsteeken tusschen twee lettergrepen. Voor 't overige hebben wij met twee suffixen of achtervoegsels te doen, den l-suffix ala en den gebruikelijken uitgang ennia. Nehalennia zal de naam geweest zijn van Isis die de Sweven volgens Tacitus vereerden.

J. Claerhout.