Het Belfort. Jaargang 7

[p. 401]

De kerk van Lisseweghe.

Lief Nichtje,

SINDS lang had ik het ontwerp opgevat eens de kerk van Lisseweghe te gaan bezoeken, en ik weet waarlijk niet waarom ik zoo lang gewacht heb dit ontwerp uit te voeren, juist alsof Lisseweghe duizend uren buiten ons land gelegen was!

Eindelijk ben ik er! Twee lange uren mag ik hier nog vertoeven vooraleer mijn trein vertrekt, en ik gebruik ze, om u naar gewoonte, mijn reisje te vertellen.

Dikwerf heb ik u, toen we van Brugge naar Blankenberghe reisden, een massieven, hoogen toren getoond, die, steenen reus, te midden der vruchtbare vlakten van het noorden van Brugge, oprijst. Dat is de kerk van Lisseweghe, heden een dorp van achttienhonderd inwoners, vroeger een stad waar handel en nijverheid, - de lakenweverijen voornamelijk - bloeiden.

Ik gevoel voor die gevallen grootheden een diepe liefde, en daarom keer ik immer met genoegen naar die oude steden terug, die eens middenpunten waren van kunst en handel. Brugge, Yperen, Veurne, Damme, Oudenaerde, lokken mij altijd in hun midden terug, omdat er in de lucht een soort van kalmte zweeft, die aan mijn ziel toelaat henen te vliegen op de wieken der mijmering en te droomen van het kleurrijke verleden.

[p. 402]

Te Lisseweghe herinneren slechts de kerk en eene groote schuur - laatste overblijfsel der Abdij van Ter Doest - aan den rijkdom der vroegere stad.

De kerk is in een zeer zuiveren ogivalen trant gebouwd en dagteekent van de 13^de eeuw. Zij bestaat uit een massieven vierkanten toren van geel steen - een vijftigtal meters hoog -, en uit een daarop volgend kruisvormig gedeelte van den zelfden stijl. De toren is op de bovenste platforme, twaalf meters breed, 't is te zeggen dat men er gemakkelijk met koets en paard zou kunnen rondrijden. Van daar hoog heeft men een prachtig gezicht. Aan uw voeten ligt de zee, die vroeger onder den vorm van kreek ‘het Zwijn’, tot aan Damme en Brugge kwam en havens van die steden maakte; bij klaar weder ziet met het eiland Walcheren, en ‘langen Jan’ die zijn Vlaamsche broeders over de Schelde schijnt te groeten; in het zuiden rijzen de drie groote torens van Brugge, en de kerk van Damme, die eenigzins aan die van Lisseweghe gelijkt. In de zestiende eeuw werden die twee kerken verwoest en later gerestaureerd. Die van Lisseweghe werd in het binnenste gedeelte op de afschuwelijkste wijze hersteld in 1649. Heden heeft de Commissie der monumenten begrepen dat het een zonde was de kerk in dien toestand te laten. Een merkwaardig restauratieprojekt werd door den bouwkundige, den heer Van Assche van Gent ontworpen, en wordt tegenwoordig door den heer Paresys van Brugge voortreffelijk ten uitvoer gebracht. Deze laatste heer was het die mij op de vriendelijkste wijze door de kerk leidde en met de grootste welwillendheid mijne soms lastige nieuwsgierigheid voldeed.

Wanneer de kerk van Lisseweghe in haren origineelen toestand zal hersteld zijn, zal zij voor wat de zuiverheid van stijl betreft een der merkwaardigste van ons land zijn.

Als kunstwerken bevat de kerk twee tafereelen: eene ‘heilige Cecilia’ van De Deyster, een zwakken schilder van het einde der 17^de eeuw, en eene ‘Bezoeking van

[p. 403]

Maria aan hare nicht Elisabeth’ door van Oost den oude. Dit laatste tafereel hangt tegenwoordig in het huis van den heer Pastoor - ten gevolge van de herstelling der kerk. - Daar kon ik op mijn gemak het meersterwerk van den Brugschen schilder bewonderen.

Van Oost is u reeds bekend, lief nichtje. Wij hebben te samen in het Museum van Brugge, in het Sint Jan's Hospitaal en vooral in de kerken van Brugge de schilderijen van dien opvolger van Rubens bewonderd.

Van Oost stond in de 17^de eeuw aan het hoofd der Brugsche school; hij was een leerling van Carrache - een schilder van Bologne die de beroemde Frescos van het paleis Farnese te Rome schilderde - en onderging den invloed van den Italiaanschen meester. Vele godsdienstige schilderijen werden door van Oost geleverd, doch het is als portretschilder dat men hem het hoogst schat.

Zijne ‘Bezoeking van Maria aan hare nicht Elisabeth’ is volgens mij een der beste zijner godsdienstige tafereelen - en mag aan zijne ‘Afdoening van het Kruis’ den titel van meesterwerk betwisten.

De schilderij van Lisseweghe stelt de heilige Maria voor op het oogenblik dat zij bij hare nicht aankomt en haar bekend maakt dat zij den toekomenden verlosser der wereld in haren boezem draagt. Ik moet oprecht bekennen dat het gelaat van Maria niet zeer expressief is, dat er te veel kalmte, te veel zielerust, te veel onbepaaldheid in is; doch integendeel, welke frischheid van kleur. Den opvolger van Rubens ontwaart men in het realismus der figuur van Maria. Deze is niet een ideaal wezen dat een God in haar boezem draagt; van Oost heeft haar niet die uitdrukking van goddelijke zaligheid gegeven welke Memling aan zijne nochtans door en door realistische maagden gaf, neen zij is een frische deerne van Vlaanderen zooals de heilige maagden van Rubens zijn. Doch Carrache heeft aan van Oost de harmonie der lijnen geleerd, voeg er den rijkdom

[p. 404]

der kleuren bij, aan de goede Vlaamsche schilders eigen, en men komt tot de slotsom dat de figuur van Maria als uitvoering van groote waarde is. De geknielde Elisabeth is misschien nog van grooter kunstwaarde. Haar gelaat draagt de uitdrukking van het besef der goddelijke gunst die Maria ten deel gevallen is. Die waarheid van uitdrukking is nog een eigenschap die van Oost aan Carrache ontleend heeft. Een kleine engelherder, lieve frische kinderfiguur een oude man en een klein hondje volledigen het tafereel.

Zeker is het dat onder de laag vuilnis die de ‘Bezoeking’ bedekt een der beste werken van van Oost schuilt.

Andere merkwaardigheden zijn in de kerk niet te vinden, tenzij eenige oude kerkkleederen en een zeer oud O.L.V. beeld, in hout gesneden en vroeger gepolychromeerd op de afschuwelijkste wijze. Men vertelt dat dit beeld in een put gevonden werd en dat - voor honderde jaren - de schippers van Heyst het beeld als het hunne terugeischten. Die van Lisseweghe - die, schijnt het, de schippers van Heyst vreesden - schonken hun dan het beeld terug. Doch 's anderendaags vonden de Lisseweghenaars de Onze Vrouw op het outer hunner kerk terug. Zoo heeft het mij een achtbare boerin verteld.

Ziedaar, lief nichtje, eenige bijzonderheden over Lisseweghe. Men heeft me nog in een schuur geleid die 58 meters lang is, 24 breed en 31 hoog en die door massieve eiken pilaren ondersteund wordt. Deze schuur behoorde tot de Abdij van ter Doest, die in de 13^de eeuw gebouwd werd en in de 16^de verwoest. Het is in deze abdij dat de monnik Balduwinus Juvenis omstreeks het einde der 13^de eeuw de Latijnsche vertaling maakte van het beroemd dierenepos: Reinaert de Vos.

Eens was Lisseweghe groot, rijk. Wie weet of dit dorp niet bestemd is eens weder op te dagen! Het is op het grondgebied van Lisseweghe (en niet van Heyst

[p. 405]

zooals men gewoonlijk zegt) dat de voorhaven van de Brugsche haven moet gedolven worden - en op honderd meters afstand van de kerk zal de vaart liggen die naar de lieve stad Brugge, nijverheid, handel en rijkdom zal....

‘Meneer? moet ge naar Brugge vertrekken?’ komt me de waardin vragen.

‘Wel zeker, om half zes.

Wel, Meneer, de trein vertrekt daar juist.’

En de waardin schijnt mij een gezicht te zetten alsof ze me wilde zeggen: ‘het is hoogst tijd dat ge u haast!’

Nu heb ik tijd tot zeven uur - en daaraan hebt gij schuld, lief nieuwsgierig nichtje.

Ik ga ‘pedibusee cum jambisse’ zooals Tartarin zegt, naar Dudzeele. Daar heb ik een trein voor Brugge.

Dag nichtje!

Hendrik de Marez.

Lisseweghe, 16 April 1892.