Het Belfort. Jaargang 7

[p. 321]

Hoe de Geuzen in 1578 meester werden van Kortrijk.
(Vervolg van bl. 276.)

DOCH wij moeten op onze stappen terugkeeren. In het Waalsch gedeelte des lands stond E. de Lalaing sedert eenigen tijd aan het hoofd der Malcontenten of Misnoegden. In 1577, 1578 en 1579 sprak het Kortrijksch magistraat gedurig van ‘desen benauden, dangereusen tyt’⁽¹⁾. Op het einde van 1577 besloot men ‘te houdene goede wacht’; den 5 Januari 1578 ‘communiqueerde (men) den coop van den Broel’. Weinige weken nadien (22 Februari) beval men ‘niet alleenlicken goede wacht te houden in de poorten deser stede, nemaer oock scerp toezien te draeghen up de vesten...’ Men beleefde immers ‘periculeuse ende perplexe’ dagen.

Middelerwijl dreigden ‘de geallieerde Walen... dese stede by surprise inne te nemen’⁽²⁾. Om zulks te voorkomen, snelde Rijhove den 12 Maart met eenige wapenknechten naar Kortrijk.

‘Actum desen xiii Marty 1578.

Also den heere van Ryhove binnen desen stede ghearriveert was, deed verzoucken een van henlieder ghecommitteerde, dat myn heeren van der wet zouden doen vergaederen de notable ende de ghemeente, om henlieden te vertooghen zaeken, concernerende d'affairen van den lande.’

Zij vroegen eenvoudig, ‘dat die van der stede zouden upbringhen boven de VI^m guldens.’

Maar het magistraat was nog aan den voorvaderlijken

(1) Register der notabelen, kleine beurhoeken, enz.

(2) Register der notabelen.

[p. 322]

godsdienst en aan den wettigen vorst des lands verkleefd. Daarom moest hier, net als te Gent, een raad van XVIII mannen tot stand komen.

Wij volgen nogmaals het ‘register der notabelen’. Het behelst inderdaad een gansch hoofdstuk, ‘nopende d'eerste institutie van de XVIII mannen’.

Den 10 April verschenen twee Gentenaars, de heer Van Assche en Nicolaas Uytenhove, in het stadhuis. Zij hadden eenen brief mede, bestemd voor de ‘edele, waerde ende voorsienighe Heeren (van Kortrijk), onse bysondere goede vrienden’. Men vroeg namelijk aan ‘bailliu ende scepenen, dat henlieden beliefven soude te creëren achttien mannen, ghelyck dat die van Ghendt ghedaen hadden’.

‘Actum 10 Aprilis 1578.

.... Dese naervolghende zyn de achttien mannen, ghedenommeert van het ghemeente:

Jacob de Crytsche;

Jacob de Bouchengien;

Lodewijk van de Gheenste;

Jacob van der Varent;

Arent Willemeyns;

Simon van Torre;

Joost van Baelsberghe;

Boudewijn Callewaert;

Joris Vercampt;

Raphaël van de Casteele;

Andries de Cueninck;

Pieter van de Faille;

Joost Eelboo;

Jan de Caluwe;

Jan Bogaert;

Kaspar de Boosere;

Jan de Buck;

Pieter van Ackere.

Op deze naamlijst volgt een ‘uytroep’:

‘Achtervolghens de communicatie ende tvertooch, ghehouden by den heere van Assche, gheassisteert met joncheer Nicolaus Uytenhove, uyt crachte van zekere briefven van credencie, ghesonden by scepenen van beede de bancken, beede de dekens, edelen ende notabelen der stede van Ghendt, bailliu en scepenen der stede van Curtrycke hebben met huerl. notabelen ende ghemeene borghers, daervoren

[p. 323]

gheroupen, gheadviseert ende eendrachtich gheresolveert, dat de voorn. bailliu ende scepenen zouden committeren den raede tot XVIII mannen van notabele poorters der voors. stede, up den voet van die van Ghendt. Ghepubliceert ten breteske deser stede den 10 April 1578.’

Wellicht verlangen onze lezers nader kennis te maken met de mannen, die dit opgedrongen bestuur samenstelden? Eene Fransche oorkonde, voorhanden in het rijksarchief, te Brussel, spreekt als volgt: ‘Deze achttien mannen zweren de Gentsche Bevrediging te zullen naleven, maar doen juist het tegenovergestelde, niets anders betrachtende dan het katholiek geloof en de gehoorzaamheid aan den koning gansch uit te roeien. De Roomschgezinden, welke het geweld en den meineed durven verfoeien, worden vervolgd en uit de stad gebannen; de bedienden der rechterlijke macht worden afgesteld en door aanhangers der nieuwe leer vervangen. De indringers vergaderen in bijzondere huizen; eischen, dat al de brieven, zoo van wege de regeering als van elders aan het magistraat gezonden, hun medegedeeld worden, benevens al de schriften, welke de schepenen wegzenden. Daarna verwekken zij een oproer onder het grauw en bréken in het stadhuis, om met de wethouders te beraadslagen over de zaken, die de stad en het land aanbelangen’⁽¹⁾.

(1) Ces 18 hommes font serment d'entretenir la Pacification de Gand. Faisans néanmoins de tout au contraire, et contrevenans directement à la dicte Pacification, ne cherchent riens tant que l'extirpation de la foy catholycque et abolition de l'obéyssance due au roy, par oppression et enchassement des catholycques et sangement de la police anchienne, estans autheurs et défenseurs de la nouvelle religion et conducteurs de touttes les nouvellités et altérations passées, tenans assemblées en maisons particulières, non seullement pour le faict de la police, mais aussy de la presche nouvelle. Usurpans aussy tout ouvertement sur l'authorité du magistrat; le constraindant par menaces et aultrement à communiquer les lettres venantz tant de la court que d'ailleurs; pratiquans en cour que la superscription des lettres audict magistrat se face et addresse joinctement à eulx. Par voie de faict et avecq ung tumulte populaire forchent aulcunes fois les huys de la chambre éschevinale, tant que ilz aient entrée et accès, prétendans estre présens et avoir voix es délibérations et consultations sur les affaires du pays ou de la ville...

[p. 324]

Wij kennen nog andere bijzonderheden, rakende den handel en wandel dier lieden. Ten jare 1561 schreef de E.H. tSantele, pastoor te Kortrijk, dat Thomas Notebaert, een der toenmalige schepenen, ‘de heretycquen favoriseerde..., hebbende een dochtere seer suspect ghehuwet met Jacques de Critz⁽¹⁾.’ Deze Jacques de Critz was niemand anders dan Jacob de Crytsche.

Toen Willem van Oranje, in December 1578, afgevaardigden vroeg om met hem te onderhandelen, ‘was de resolutie, dat men deputeren soude drye ghereformeerden ende drye Roomschen.’ De eersten waren: Jan van Damme, Lodewyk van de Gheenste en Andries de Cueninck. De anderen heetten: Joost van den Berghe, Arnold de Caboter en Raphaël van der Plancke⁽²⁾.

Het volgende jaar haalden Simon van Torre en Jacob van der Varent met eenige werklieden, ‘uyt eyghen auctoriteyt’, de klokken uit den toren der collegiale kerk⁽³⁾.

Vóor 1578 hadden er slechts twee leden van den raad in het stadhuis gezeteld: Lodewijk van de Gheenste in 1571, en Jacob de Crytsche, in 1572⁽⁴⁾. Na 1580 verdwenen zij allen van het staatkundig tooneel.

Toen de XVIII mannen gekozen werden verschenen er vijftig notabelen:

Mijn heer van Cuerne;

Jacob de Muelenare;

Jacob de Sonneville;

Joost van den Berghe, de oude;

Jacob Pollet;

Wouter Waeye;

Pieter ee Costere;

Joris Maelfait;

Oste Beert, filius Jacob;

Jan de Cule;

Andries Fremault;

Hendrik de Joncheere;

Denijs van der Gracht;

(1) Archives du Conseil de Flandre.

(2) Register der notabelen.

(3) Oorspronkelijk stuk in het stedelijk archief.

(4) Inventaire des archives door K. Mussely.

[p. 325]

Joost van den Berghe, filius Ampleunis;

Daniël van den Berghe;

Jan Bostin;

Joost van den Berghe, de jonge;

Jan Braeye, filius Willem;

Gerard van de Kerchove;

Adriaan Andries;

Jacob de Crytsche;

Cornelius de Preetre;

Mathias de Wargny;

Jonkheer Jan Gheys;

Jan de Muulenare;.

Lodewijk van de Gheenste;

Lodewijk Symoens;

Jacob van der Varent;

Jan de Muulenare, filius Lodewijk;

Jan de Boosere, filius Allard;

Jan de Bouchengien;

Arent Willemyns;

Pieter de Vrient;

Oste Beert, filius Oste;

Joost van Baelsberghe;

Oste Egels, filius Oste;

Jan Egels, zijn broeder;

Raphaël van de Casteele;

Joost van Neste, filius Gillis;

Ampleunis van den Berghe, filius Ampleunis;

Jonkheer Jacob de Tollenare;

Jonkheer Jan de Tollenare;

Denijs Colpaert;

Adriaan van Overschelde;

Frans Waeye;

Matthys Drubbele;

Raphaël van Tombe;.

Nicolaas van Dale;

Ampleunis van den Berghe;

Jan Beyaert.

Men ziet, dat die lijst de namen van zeven gekozenen bevat.

Verder zij hier aangestipt, dat Joris Vercampt en Kaspar de Boosere tot afvallige faimiliën behoorden. Ten

[p. 326]

jare 1558 klom Daniël Vercampt, met drie andre personen, op den brandstapel⁽¹⁾. Eene dochter van Allard de Boosere omhelsde de hervormde leer en week vervolgens (1558) uit de stad⁽²⁾.

Ook moet het ons niet verwonderen, dat zij verscheidene godsdienstige gebouwen te gelde maakten.

‘17 Juli 1579.

Men ghebiedt, dat men vercoopen sal de kapelle van Jherusalem, staende buyten den Doornycschen wyck, danof de instellinghe ghebueren sal morghen te twee hueren naer noen, met zulcke conditiën als men uytlesen sal⁽³⁾.’

10 Mei 1579.

‘Men laet weten, dat men... sal vercoopene derfven ende huysinghen mette gheruineerde kercke, wijlent toebehoorende de grauwbroeders deser stede,.. Indient ymandt belieft eenich deel van dier te coopene, dat hy comme maendaeghe naer noen eerstcommende, tusschen twee en drie hueren, ter zelver plaetse⁽⁴⁾.’

Toen de Gentenaars te Kortrijk toekwamen, was het magistraat aldus samengesteld: Lodewyk de Muulenare, burgemeester; Jan de Crytsche, Thomas Notebaert, Jan de Ryckere, Jan van den Brande, Wouter van Essche, Rogier van de Visscherye, Arnold de Cabotere, Frans de Groote, Wouter van den Berghe en Felix van Dale, schepenen.

In de maand Juni 1578 vernieuwde men de wethouders. Het ‘register der notabelen’ behelst geen enkel woord over de kiezing, maar.... drie witte bladzijden met het opschrift: dit is de VIII resolutie.

Daarom schrijven wij de eerste bladzijde van de eventijdige gemeenterekening over:

‘Wethouders, vernieuwt up den VII doch van Wedemaent XV^e acht en seventich.

(1) Stadsrekening.

(2) Brief van J. tSantele, pastoor.

(3) Kleine keurboeken.

(4) Kleine keurboeken.

[p. 327]

Burgemeester: Jan van Damme.

Scepenen: Joost van den Berghe; Jan de Bouchengien; Lodewyk van de Gheenste; Jacob van der Varent; Joost van Baelberghe; Oste Beert; Adriaan Andries; Jacob de Wargny; Joost Eelboo; Jan Bogaert.

Weesheeren: Lodewyk de Muulenare; Jan de Crytsche; Jan Bostin; Arent Willemyns.

Ontvangher: Jacob de Crytsche.’

Zes der XVIII mannen traden dus op als schepenen; en deze zes werden in den meergenoemden raad door evenveel andere Geuzen vervangen⁽¹⁾.

Er was nog meer. De hoogbaljuw zat sedert verscheidene maanden gevangen. ‘Mits zyn detencie int casteel van Ghendt,’ stelde men den 20 Mei 1578 drie candidaten voor: ‘le S^r de Zwevezele, le S^r de la Moillerie et

(1) Au lieu desquelz XVIII hommes, constitués en la loy jusques à six, se denomment par icelle nouvelle loy six aultres de mesme humeur, pour rendre le nombre des XVIII complet, s'accordans ainsy du tout destore en avant lesdicts nouvaulx eschevins et XVIII hommes, besoignans quasi tousiours de main commune et en college commun, faisans leurs despeches et ordonnances respectivement signer par leurs greffiers, tels que M^re Anthoine Roose et Joos Hazaert.
Oorkonde, in het rijksarchief.

[p. 328]

le S^r de Maelstede.’ Twee dagen later noemde men den Heer de la Moillerie⁽¹⁾.

Den burgemeester Jan Van Damme kennen wij reeds als eenen vurigen aanhanger van ‘het reyn Evangelie’. De kronijk der abdij van Groeninge noemt hem ‘een byster bouven’.

Zoo werden de Geuzen, door list, bedrog en geweld, meester van het katholieke Kortrijk. En nu konden zij, steunende op vreemde wapenen en op de macht van Gent, gedurende een paar jaren, naar hartelust, den teugel vieren aan hunne dweepzucht en onverdraagzaamheid⁽²⁾.

Kortrijk, 26 December 1891.

Theodoor Sevens.

(1) Register der notabelen.

(2) Men leze het verhaal hunner wandaden in F. de Potter's werk: Geschiedenis der stad Kortrijk, IV^de deel.