Het Belfort. Jaargang 7

[p. 267]

Hoe de Geuzen in 1578 meester werden van Kortrijk.

MEN weet, dat Don Juan de Gentsche Bevrediging aanvaardde en den 12 Februari 1577 het ‘eeuwig Edict’ onderteekende.

‘..... Alle offensien, injurien, misdaden, beschadicheden ende generalicken alle weghen van feyte, ende dergelycke wercken gedaen, geschiet ende volbracht, ter oorzaecken van de (voorgaande) veranderinghen, alteratien ende beroerten, by allen ende eeneyghelicken van de ingheseten ende inwoonderen van onse Nederlanden, tot wat plaetse ende in wat manieren dat het zy, zoo in 't generael als in 't particulier, zullen wesen, zyn ende blyven vergheten ende gheacht als niet gheschiet oft toeghecommen, zulcx dat ter zaecken van dezelve egheen vermaen, molestatie, quellinghe oft onderzoek nemmermeer ghedaen en zal worden...

Wij hebben gheaggreert, gheapprobeert ende gheratificeert, aggreren, approberen ende ratificeren by dese onse teghenwoordige tvoors. tractaet van peyse, ghemaect binnen onser stede van Ghendt ende ghesloten den achtsten dach van November lestleden, in alle ende eyghelycke zyne puneten ende articlen. Beloovende up trouwe ende in conincklycke ende princelycke woorden tzelve tractaet van peyse, voor zoo veel ons tzelve aangaen ende concerneren mach, ten eeuwighen daghen onverbreklycke te onderhouden ende observeren, ende by allen ende eeneyghelycken, dien 't oock aengaen mach, insghelicx te doen onderhouden ende observeren...’⁽¹⁾.

(1) Men leze de akte in ons werk: Vlaanderen voor en tijdens het bewind der Geuzen.

[p. 268]

Dit edelmoedig besluit was niet van aard, om den heerschzuchtigen Willem van Oranje te bevredigen. Deze oordeelde, dat Don Juan het volk om den tuin leidde, en dat men hem als landvoogd moest verstooten⁽¹⁾. Groen van Prinsterer, een vurige verdediger van Willem van Nassau, erkent onbewimpeld, dat de Zwijger geen ander doel betrachtte⁽²⁾.

Omtrent dien tijd maakten jonker Jan van Hembijze en Frans van de Kethulle, heer van Rijhove, zich meester van het bestuur der stad Gent (October 1577).

Het duurde niet lang, of zij wilden gansch Vlaanderen aan hun juk onderwerpen. Den laatsten Januari 1578 stelden zij een vertoog op, ten einde de Vlaamsche steden te bewilligen tot het sluiten van een bijzonder verbond. Wij vonden dit stuk in het ‘eerste register der notabelen’, te Kortrijk.

In den beginne schandvlekten de onderteekenaars ‘de Spaansche tirannij’.

‘Edele, weerde ende seer voorsienighe Heeren, es kennelick hoe dese Nederlanden in than zo elf jaeren herwaerts deerlicken ghepersecuteert ende vervolght hebben gheweest deur de Spaensche natie ende ander vremdelynghen, die gheintroduceert, ghenoot ende gheïnstrueert zyn gheweest deur onse eyghen ingheboren van dese Nederlanden, als henlieden gheopenbaert hebbende alle secreten van den lande, ende noch ghewesen, deur wat middelen men dezelve landen zoude meughen bringhen in eene eeuwighe slaverny ende servituyt, danof wy niet en dienen breeder tinformeren, ghemerct de daegheliksche experientie een yeghelick de tirannie van deselve Spaegnaerden beter betuycht ende gheleert heeft, dan tmoghelick waere met monde te sprekene ofte met penne te scrivene.....’

Intusschen pochten zij op hunne gehoorzaamheid aan den vorst des lands.

(1) L'avis du dit seigneur prince serait, qu'il faudrait par tous moyens se tenir assuré de la personne (du seigneur Don Juan)....
Correspondance de Guillaume le Taciturne.

(2) Don Juan voulut gouverner par la douceur; mais ses antagonistes, dirigés, encouragés par le prince d'Orange, réussirent par les suppositions les plus alarmantes, et les plus outrageux soupçons, par des reproches non mérités, des humiliations, des insultes, des conspirations même, à le discréditer, à paralyser ses efforts, à irriter son amour-propre, à anéantir son autorité.

[p. 269]

‘... Gy weet met ons alle te samen de goede trauwe, liefde, affectie ende ghehoorzaemheyt, die wy onsen natuerlicken prince den coninck van Spaegnien als graeve van Vlaenderen altoes in alder onderdanicheyt betoocht hebben; ende hoewel wy naer vele, langhe, overlastighe persecutien wel ghehoopt hadden, dat onse voorn. natuerlicke heere den coninck medelyden ende bermherticheyt zoude ghehadt hebben, ende syn volck ende goede ondersaeten, zonderlinghe alst zyne Maj^t belieft hadde ons te zenden een prince van zynen bloede, Don Jehan d'Austriche, om dese landen in paise ende vrede te gouverneren, waer deur een yeghelyck in alder devotie ende vliticheyt hem begaf ende stelde onder de protectie ende obedientie van denzelven Don Johan, verghetende ende verghevende alle voorgaende miseriën, anxte ende calamiteyten....’

Naar hun oordeel was de landvoogd een andere dwingeland.

‘... Nochtans zoo hebben wy tsedert de comste van den voorn. Don Johan in dese landen wel gheproeft ende noch daeghelicx proeven t'onsen grooten leetwesen, dat de voorn. Spaensche vremdelinghen, danof de voorn. Don Johan als hooft hen representeert, anders niet en studeren dan dese Nederlanden, dewelcke de fleurissantste ende machtigste gheweest hebben, naer advenant van huerlieder grootte van de geheele chrystenheyt, te maecken de alderverworpenste van alle de werelt, met extirpatie niet alleene van alle den edelen, ende alle lieden, die yet hebben te verliesen, maer oock vernielinghe van alle andere, tzy vrauwen, mans, rycke, aerme, gheestelic ende weerlic, verabuserende alsoo onsen natuerlicken prince, met valsche accusatie, omme henlieden van den ryckdom van dese landen t'empareren, zoowel tot onsen voorn. natuerlicken prince als onser alder ruyne ende bederfenisse, inder voeghen, dat de landen van herwaertsovere ghenootsaect hebben gheweest tot huerlieder juste defentie aen te nemen de waepenen, daer zy noch jeghenwoordelyck inne zyn, zo uwer ghenouch es kennelic. Ende hoewel de generaele staeten, de voorn. landen representerende, niet behoort en hadden zoo goede ende avantageuse occasiën, als henl. ten diverschen stonden ghepresenteert hebben, te laeten voorby gaen, zonderlinghe als den almoghenden Heere, zyn volck aenziende in bermhertigheyt, de zaeken, die geheel schenen ghedesespereert, tzy deur

[p. 270]

d'intelligentie, die de voorn. Don Johan hadde in de principaele stercten van dese landen, zoo subtilic ende bynae zonder toedoen van menschen, veranderden in eene goede, apparente asseurantie ende verzekerthede van den lande; nochtans zoo eyst een yeghelick openbaer, dat men alle de voorn. goede occasien sonder pregnant fondament heeft laeten voorbygaen, waerinne wy niet en souden willen noch durven de voorn. Staeten inculperen, maer beduchten grootelicx, zoo oock alle goede liefhebbers totden vaderlicken lande wel meenen en ghevoelen, dat eenighe particulieren henlieden als lit ofte anderssins ghepresenteert hebbende ter vergaederinghe van de staeten, up tpretecxt van eenighe plausible, ghesimuleerde redenen, alle goede gheconcipeerde resolutie van den staeten gheinterventeert, ommeghekeert ende belet hebben, hoewel wy daermede particulierlick niemant en verstaen...’

Die lankmoedigheid, zegden zij, was voor het land eene bron van onheilen.

‘... Welke presomtie notoirlick resulteert, als men voor ooghen neempt, dat, naerdien tcasteel van Antwerpen ende andere plaetsen ghecommen waeren ter devotie van de staeten, ende anders niet en resteerde dan Don Johan tassailleren ofte emmers belegghen int casteel van Namen, men daertoe gheen debvoir te weirelt gedaen en heeft, maer up simulatie van nieuw tractaet van payse alle zaeken laeten stille staen, permitterende middeler tydt alle de gendarmerie tplatte lant te verdestrueren ende af te theeren, naerdien den lansman ghenouch ghevallen es in desperatie ende naderhant, naerdien geen hoop en was van payse, ende Don Johan nochtans syn fortse byeen niet en hadde, zoo en heeft men onsen leghere niet zien attempteren en bestaen, waerduer men denzelven zoude moghen gheaffectionneert houden om den viant te repousseren. Wij laeten alhier voorbij diversche andere pregnante presumptien, dewelcke oock lieden van zekeren jugemente wel doen jugieren, dat alle zaeken, God betert! niet en gaen zoo zy behooren. De Heere Godt, duerziende thert ende nieren van alle menschen, es kennelic aen wien dit liecht...’

Om al die redenen hadden zij besloten met verscheidene steden een verbond aan te gaan.

‘... Voor zoo vele alst ons aengaet, hebben uwer wel willen adverteren, dat dese ende diversche ander conside-

[p. 271]

ratien ons ghemoveert hebben naerder te peinsen tot onse particuliere aliancie, ende verbonden int cas van swarichede ende defectie van denghene van tselve generael verbont, ghemaect mette andere provincien, niet en verstaen te resilieren, maer daervooren strecken goet ende bloet, zoo verre wy eerst niet verlaeten noch gheabandonneert en worden, danof wij wel expresselich protesteren, nemende Godt te ghetuyge van onse goede intentie ende meeninghe tot de welvaert van onsen vaderlicken lande. Ende namentlich hebben u wel willen representeren, dat wy een onverbrekelick verbont ende aliantie ghemaect hebben met die van Brabant, ende dienaengaende ververst tverbont tusschen Brabant ende Vlaenderen, ghemaect int jaer duust driehondert neghen en dertich, metgh. met Hollant, Zeelant ende andere diversche steden van importancie. Ende alsoo ulieder stede altoos met ons gheweest heeft in goede unie, houdende met ons goede ghebuerzaemheyt, liefde ende correspondencie, hebben te dien respecte u wel willen scriven dese jeghenwoordighe, ulieden biddende, dat u gheliefve... met ulieden ghemeente ghewilliglick te begheven ende voeghen int voors. particulier verbont, zonder derogatie ofte prejudicie van tgeneraele, ulieden in zulcken ghevalle versekerende ende belovende, up dat wy van Godt houden, dat wy ul. voorn, stede met onse andere gheallieerde zullen in allen overcommende noodt bystaen ende assisteren tot het uyterste van onsen goede ende bloede; verzoeckende zeer vriendelic u beliefve te doen van ghelycken, ten fyne dat wy duer zulcke onverbrekelycke aliancie ons moghen bescermen ende defenderen teghen onse doodelycke, gheslaghen vianden de Spaenjaerden ende huerl. geallieerde adherenten; ende duer zulcke middelen ons preserveren van de moorddadighe feyten, vrauwencrachten, violatie van jonghe dochters, woninghespoliatie, brantstichtinge ende diergelycke enorme feyten, die sy tot noch toe up ende jeghens ons ghebrauwt hebben, ende wel huerlieder rekeninghe maecken alsnoch te ghebruucken leelicker ende afgryselicker dan zy ghedaen hebben, zoo verre zy gheraecken thuerl, vermete. Dwelcke doende, zult ons ende ulieden zelven aendoen groote gerusticheyt, ende ons lanx soo meer verbinden tot ul. dienste ende euwighe vrientschap. Dat kenne Godt, die ulieden, weerde Heeren, verleene in voorspoet ende lanckzalig leven, zyne goddelycke gratie, ons jonstelick gehbiedende in de uwe. Tot Ghendt desen lesten Januari 1578.’

[p. 272]

In het begin van Februari brachten twee afgevaardigden dit vertoog naar Kortrijk. Men riep het volk te zamen vóor het stadhuis, en bekwam alzoo eene gunstige stemming.

‘Actum 12 Sporcle 1578.

Alsoo up den XII Sporcle XV^c LXXVIII int college ghecompareert syn, ende ter presentie van myn heer den hoochbailliu deser stede van Curtrycke, joncheer van Hembieze ende joncheer Jan van Pottelsberghe, ghecommitteert ende ghedeputeert by myn heeren scepenen van beede de bancken, Raeden, beede de dekens, edelen ende notable der stede van Ghendt, met henlieden medebringhende besloten briefven van weghen de voorn. heeren scepenen van Ghendt, hun addresserende an de voorn. heeren hoochbailliu ende scepenen deser voorn. stede, mitsgaeders brief van credentie, ten deele uyt crachte van diere naer diversche communicatien, onderlinghe met ellecanderen ghehouden, ten fyne dese voorn. stede haer soude willen medevoeghen met de voorn. stadt van Gendt in zeker particulier verbont, in conformiteyte van de pacificatie, ghehouden binnen derzelver stede van Gendt, ende by den coninck onsen gheduchten heere daernaer gheratificeert ende gheapprobeert, al naer t'uytwysen van zekere formulairen by de bovengenoemde ghedeputeerden met huerl. briefven van credentie gheëxhibeert. Ende verstaen hebbende de voorn, heeren hoochbailliu ende scepenen, dat de voorn, ghedeputeerden met huerl, oock brochten besloten briefven van ghelycke inhoudene als an henlieden, addresserende aen den ghemeente deser voorn. stede, dewelcke zy ghelast waeren denzelven ghemeente te communiqueren, ende int openbaer denzelve hooghe ende overluut te lesene, verzochten zeer instantelyck de voorn. heeren hoochbailliu ende scepenen, dat de briefven, aen henlieden ghemeente addresse, zouden gheaddresseert werden aen al de notable deser voorn. stede, als representerende met den voorn. hoochbailliu ende scepenen den ghemeente derzelver stede, waerup de voorn. Hembieze verclaersde, dat hy ghelast was dezelve briefven... an de ghemeente ende in huerl. handen int openbaer te presenteren, dien volghende.... hebben de voorn. hoochbailliu en scepenen ghedaen dachvaerden up sanderdachs XII derzelver maent, boven huerl. notable, zeker goedt ghetal van huerl. insetenen, officiers ende andere, zoo in eede van stede jeghenwoordich zyn als tandere tyde gheweest

[p. 273]

hebben, naer tuytwysen van billette, danof copie hiernaer volgt. Achtervolghens welck, zo de zelve ghedeputeerde notable ende insetenen ten voors. daeghe als boven compareerden int college, zoo wiert henl. ghelesen ende ghecommuniqueert zulx als hiernaer volgt. Eerst de voors. briefven, an hoochbailliu ende scepenen alleenlick addresserende; daernaer de briefven, addresserende an de voorn. ghemeente; ten derde de voorn. briefven van credentie; ten vierden diveische contracten in ghelycke zaecken ende up ghelycke versoeck ghedaen ende ghepasseert by de voorn. van Ghendt ende diversche andere steden, breeder ghenaempt int voorn. formulair. Alzo zy comparanten in terminis waeren hierup te resolveren, de voorn. ghedeputeerden van Ghendt presenteerden den voorn. brief, addresserende an de ghemeente, begherende ende versoeckende instantelyck, dat men denzelven niet alleenlyck lesen en soude in de presentie van voors. notable ende ghemeente, by hoochbaillu ende scepenen ghedaen dachvaerden, nemaer oock in de jeghenwoordicheyt van zulck een ander generale ghemeente, als henl. ghedeputeerden up 't scepenhuis volchden, mits dat tinhouden van dezelve briefven henlieden privatelick zoo wel concerneerde ende aenginck als degene, die ghedachvaert waeren, dienvolghende ende mits dat ze binnen int college met de voors. ghedeputeerden compareerden, zoo wierdt den brief hooghe ende overluyt ghelesen. Ende daer tghewelt van denzelven volck zoo groot was, dat zy int voors. college niet ghestaen en consten, noch verstaen tinhouden van dien, zo wierdt by de voorn. ghedeputeerden belast, dat men henl. buyten tcollege dezelve briefven anderwerf lesen soude, twelch ghedaen wierdt voor tscepenhuis beneden. Ten welcken tyde, naer diversche communicatien ende vertreck, by ghemeenen accorde van alle de comparanten gheadmiseert, gheaccordeert ende ghesloten wierdt tcontract tusschen de voorn. stede ende de voorn. stadt van Ghendt.’

Dit ‘contract’ luidt letterlijk als volgt:

‘Wy hoochbailliu, scepenen, notable ende de goede ghemeente van der stede van Curtrycke, ghesien ende tsamen ghelezen hebbende de beslotene briefven, an ons ende onse voors. ghemeente ghesonden van weghe myn heeren scepenen, raedt, beede de dekenen, mitsgh. de edelen ende notable over 't ghemeente der stede van Ghendt, ende ons ghepresenteert by joncheer van Hembyze ende joncheer Jan van

[p. 274]

Pottelsbergde, huerl. medegezellen in wette, huerl. ghedeputeerden, volghende de lettren van credentie, oock te deser ghesien, de goede, vast ende ghetrauwe verbonden ende eeuwighe aliantie by die van Brussele, Brugghe, van den lande van den Vryen, Denremonde, Deynse, hier te voren aenghegaen, metgh. tverbael vertooch, by de voorn. heeren ghedeputeerden, uyt crachte van huerl. voors. lettren van credentien ghedaen, te kennen ghevende, dat schepenen, raedt, beede de dekens, mitgh. de edelen ende notable der stede van Ghendt voorn., tot huerl. eyghen defensie ende bewaernisse aenghegaen hadden particuliere aliantie ende verbonden van payse, accorde ende eeuwighe vrede met die van Brabant, Holland, Zeelant ende andere diversche steden van importantie, zooverre zylieden verlaeten wierden van eenighe provincien ofte steden van tgenerael accord. verbond ende pacificatie, ghemaect binnen de voors. stede van Ghendt Verzouckende mitsdien an ons, dat wy ons souden willen begheven ende voeghen int voors. particulier verbont ende aliantie, zonder derogatie ofte eenighe prejuditie van tvoors. generael accord. So eyst dat wy, goede ende wyse deliberatie ghenommen hebbende up de pregnante redenen ende tverhael in de voors. briefven begrepen, mitsgaeders tverbael vertooch by de voors. ghedeputeerden ghedaen, verclaerst hebben ende verclaersen by desen te agreëren ende voor goet ende van weerde te houdene alzulcke particuliere aliantie, verbont ende accordt, als de voorn. heeren scepenen, raedt, beede de dekens, metgh. de edelen, notable ende goede ghemeente der stede van Ghendt ghemaect ende aenghegaen hebben met de bovengenompden van Brussele, Brugghe, van den lande van den Vryen, Denremonde, Deynze, enz.; tot welcke particuliere aliantie, verbond ende accord wy ons oock ghewillich medevoughen ende begeven by desen, zonder dat wy daerby verstaen eenichseyns te willen wycken ofte scheeden van den voors, generaele accorde, verbonden ende pacificatie van dese Nederlanden, ghemaect binnen de stede van Ghendt, daervoren wy willen strecken goet ende bloet, tenzy dat dezelve generaele pacificatie, accorde ende verbont te vooren by eenighe provincien gheabandonneert ende ghebroken werde; in welcken ghevalle wy ons houden zullen, zoo wy doen van alsnu, an het voorn. particulier verbont, ghemaect by die voorn. van Ghendt, Brabant, Holland, Zeelant ende

[p. 275]

huerl. gheallieerden, nu oock by ende met ons aenghegaen, omme alzoo eendrachtelick ende met ghesaempder hant, zonder prejudicie ende derogatie als vooren, ons, onse vrauwen ende kinderen, mitgh. elck ende een in desen begrepen, ende die noch metter tydt daerinne zullen willen commen, alles met Godts gratie ende hulpe, broederlick ende ghebuerliek te bescermene ende defenderene jeghens den Spaenjaerden, heure faulteurs, adherenten ende gheallieerden, dootgheslegen ghesworen vianden van dese Nederlanden, die Godt almachtich behoeden ende bescermen wille. In kennisse der waerheden zo hebben wy hoochbailliu, scepenen, notable ende tghemeente van dese stede van Curtrycke dese jeghenwoordige antw. doen teekenen by een van onse greffiers, desen XII Februari 1578.

A. Roose.’

Daarmede was de zaak nog niet geklonken. ‘Den XIII der zelve maend compareerden de voorn. ghedeputeerden van Ghendt wederomme int college van de voorn. scepenen, ter presentie van myn voorn. heere den hoochbailliu, en vertoochden drie poincten, up de welcke zy begheerden thebbene d'antwoorde van myn voorn. heeren.’

Deze drie punten kwamen hierop neer:

1^o	Dat ‘men soude goede ordene stellen up de wacht’;
2^o	Dat de inwoners zouden zweren, ‘den gouverneur generael zynen luitenant in dese Nederlanden goedt ende ghetrouw te syn met goedt ende bloedt, ter extirpatie van den ghemeenen viant Don Jehan met syne adherenten, in conformiteyt van de pacificatie van Ghendt’;
3^o	Dat men ‘t' casteel breken soude’.

Willem van Oranje was de ziel van al deze onderhandelingen. Wie zulks betwijfelt, leze den volgenden brief:

‘Comme toutes choses commencent à s'acheminer assez doucement en cette ville, .... je vous prie le plus tost que vous pourrez envoier en ce lieu des députez de votre ville.

Escript à Gand ce XIX^e jour de Décembre 1578.

Guill. d'Orange⁽¹⁾.’

(1) Register der notabelen.

[p. 276]

Den 1 Oogst 1579 verscheen dit voorgebod:

‘Alzoo ter kennisse van heer ende weth ghecommen is, dat men alhier binnen de stede ghebrocht ende ooc ghevent heeft zeker boexkens, danof een onder andere gheïntituleert is: een corte opinie, waerom het niet raedzaem zy, dat de prince van Oraignen nu ter tyt commen soude binnen de stede van Ghendt, ende andere diversche lasteringhen, ten laste van den voorn. heer prince, zo eyst, dat men van weghe heer ende weth verbiedt egheene van de voorn. boexkens alhier binnen de stede meer te bringhen ende vercoopene⁽¹⁾.’

Twee maanden later (30 September 1579) beriepen de ‘hoochbailliu, de burgemeester en scepenen, eenighe van de afghaende banken ende notabelen, mitsgaeders de honderste mannen, die van den crychsraede ende andere’ zich ‘up de discretie ende goedtduncken van zyne hoocheyt den prince van Oranje...⁽²⁾.’

(Vervolgt.)

Theodoor Sevens.

Kortrijk.

(1) Kleine keurboeken.

(2) Register der notabelen.