Het Belfort. Jaargang 7

[p. 195]

Wenken en vragen.

Een vreemdling geweerd.

In de Jan. aflevering van Belfort zegt Nino, dat niemand daarstellen durft afkeuren, sinds Bilderdijk en Beets het gebruikten. En in de Febr. aflevering zegt D, dat dit misschien waar kan zijn in N-Nederland, maar in Vlaanderen niet.

Laat ik aanstonds zeggen, dat Nino wel wat kras spreekt, waar hij zegt, dat niemand dat (leelijke) woord durft afkeuren. Ik doe het althans con amore, niet omdat ik ook maar eenigszins mij verbeeld, dat mijne afkeuring gewicht in de schaal zou leggen, maar omdat ik aantoonen wil, dat men in Noord-Nederland evenmin als in Vlaanderen toelaat, dat vreemde indringers zich meester maken van wat ons eigendom is, onze taal. En de taal is ons heilig, wij laten haar niet straffeloos schenden.

Trouwens het verdient afkeuring als groote mannen zich veroorloven te doen, wat andren euvel geduid zou worden. Ook zijn groote geesten soms niet vrij van de zucht naar het excentrieke. Men wil niet alledaags zijn. Zoo'n woord als daarstellen klinkt min of meer deftig (of gemaakt?)

Dat Bilderdijk en Beets het gebruiken is geen argument omdat van Lennep onderbreken voor in de rede vallen, omdat Bosboom Toussaint feilgeslagen voor misgeslagen en schade in den zin van jammer, en voorbeduiding in plaats van voorteeken gebruiken, en omdat Da Costa spreekt van het moordgeheiligd zwaard en Bilderdijk de gevallen Adamszonen Godverzoenden noemt, daarom zijn al deze rare en nare woorden nog niet goed te keuren en in bescherming te nemen.

Hoe dit alles zij, daarstellen moet zoo spoedig mogelijk over de grenzen gezet worden, want ten eerste (niet ‘eerstens’) stellen wij geen woorden samen met adverbia van plaats. Daarstellen zou er het eenige voorbeeld van zijn in onze taal terwijl juist in het Hoogd. een drgl. samenstelling een zeer gewone is.

Denk maar eens aan darbieten, darbringen, darhalten, darlegen, darreichen, darthun enz. Maar al ware ook het woord niet tegen de analogie gevormd, dan nog is er een andere reden, om welke het gebruik er van is af te keuren.

[p. 196]

Zoo er één woord is, dat de taal ontsiert en verarmt en dus de taal helpt ten gronde richten, dan is het ‘daarstellen’, dat als een echte slok-op ik weet niet hoeveel Nederlandsche woorden verzwelgt.

Let maar eens op:

In ‘Handelsbl.’ 26 Dec. 82 stond te lezen: ‘ten behoeve van het rijk is te Utrecht aanbesteed het daarstellen van een loods.’

In ‘Opmerker’ 15 Oct. 82: ‘die verandring was daargesteld omdat mijn uitdrukking allicht andren zou krenken.’

In Feestwijzer Juni 82: ‘Fraaie rosette, door fonkelende zonnen daargesteld.’

Ik heb maar enkele plaatsen en voorbeelden aangeteekend, maar die er lust in heeft, kan ze met vele vermeerderen. Hij behoeft daartoe bij 't lezen van nieuwsbladen en boeken maar eens op te letten, hoe dikwijls deze Duitscher in Hollandsche dracht zeer vredig tusschen zijn nabunrtjes staat.

Wij weten toch allen, dat een loods getimmerd, gebouwd of opgericht, een verandering gemaakt of aangebracht, een rosette gevormd wordt, evenzeer als wij ook weten, dat een wet ontworpen, een werk ten uitvoer gebracht, een bedehuis gesticht, een monument opgericht, een put gegraven, een strik gezet wordt. - Nino, pas op het valstrikje, dat gemakzucht heet! -

Nino gebruikt voorts, waar hij een lansje breekt voor daarstellen, nog een ander germanisme. Hij zegt: ‘niemand durft het meer afkeuren tenzij als een passe-partout, (N.B. een etymoloog uit het volk verklaarde dit woord eens als “pas maar toe”), dien men vervangen moet door een meer geeigende uitdrukking.’

Bedoelt hij er meê een geschikte uitdrukking, dan vraag ik, waarom gebruikt hij niet het Hollandsche, maar wel het Duitsche adjectief? Wil hij er meê zeggen: ‘een uitdrukking, die meer beantwoordt aan de eigenaardigheden onzer taalvorming’, waarom zegt hij dat dan ook niet? Of wil hij er iets anders meê zeggen? En zoo ja, welke is dan zijne bedoeling.

Nog viel mijn oog op een woord, dat voorkomt in dezelfde afl. in welke D. Nino over ‘daarstellen’ onder handen neemt, en dat evenzeer afkeuring verdient.

Op pag. 121 is sprake van een ononderbroken strijd. Ik geloof, dat wij voor het Duitsch ‘unterbrechen’ ons afbreken, in de rede vallen, hebben. Een onderbroken strijd zou alleen verklaard kunnen worden als een strijd, dien men van onderen was gaan afbreken. Maar dat heeft geen zin, en al had het zin, dan is onderbreken toch nog een archarsme. En vooral is ononderbroken leelijk om dat dubbele ‘on’. Onafgebroken is veel welluidender.

Nu moet niemand denken, dat het zucht tot vitten is, die mij er toe aanzet deze regelen te schrijven. Veeleer word ik er toe

[p. 197]

aangedreven door het besef dat door ons - ik zal er mij wel voor wachten, mij zelven vrij te pleiten - nog te weinig met oplettendheid en nauwkeurigheid wordt geschreven. En toch is die oplettendheid zeer aan te bevelen. Wij moeten al het onze doen, zooals Dr. H.J. Nassau zegt, om onze taal als eene nationale erfenis in eere te houden, op te bouwen en te handhaven met mond en pen.

Grosthuizen

(Noord-Nederland)

F.W. Drijver.

Daarstellen.

Het weze mij toegelaten eene terechtwijzing te doen aan Nino, waar deze verklaart dat, omdat Bilderdijk en Beets het woord daarstellen hebben gebezigd, het niemand meer durft afkeuren. Dat is niet heel en al zoo. Het woord daarstellen is en blijft een germanisme, wordt afgekeurd en verdient afkeuring. Een te wraken woord verkrijgt geen burgerrecht omdat het door een verdienstelijk schrijver eens, bij gebrek aan beter inzicht, werd gebezigd. Schrijverstalent veronderstelt niet altijd betrouwbare taalkennis; waarom zou dan de man van genie niet, zoowel als de eenvoudigste sterveling, eene enkele maal eenen bok schieten, doordien hij zich geen rekenschap geeft van de taalfout, door hem begaan? De bok wordt daardoor alleen nog niet een edel hert. Maar komt zoo een man tot het inzicht, dat zulk eene uitdrukking, die hij bezigde, om taalkundige redenen te verwerpen is, dan zal hij zich wachten ze nog te gebruiken. Zoo handelt inderdaad Hildebrand. Men weet met hoeveel zorg iedere nieuwe uitgave der Camera obscura herzien wordt. Op die manier zijn van lieverlede een groot getal bastaardwoorden, die in de eerste drukken voorkwamen, later verdwenen. Beets heeft zoo het bewijs geleverd dat een Nederlander gansch nutteloos zijne toevlucht neemt tot die vreemde woorden, die het Nederlandsch naar een arlekijnspak doen gelijken, en die, over 't algemeen, zeer wel door degelijke inheemsche te vervangen zijn. Maar niet alleen heeft onze humorist het kennelijk vreemd onkruid uit zijne gaarde gewied; hij heeft tevens een waakzaam oog gehad voor datgene, dat zich sluw in een Nederlandsch gewaad schuil hield. Op die wijze is, in later drukken, menig woord, waar iets op aan te merken was, door het betere vervangen. Eene aandachtige vergelijking van onderscheidene drukken der Camera loont alleszins de moeite, omdat zij leert dat onze schrijver, door aanhoudend snoeien en verzorgen, tot verrassende uitslagen is gekomen. Hij heeft waarlijk tegen het naleven van Boileau's voorschrift niet opgezien. Eene studie als die waarvan wij daareven repten, kon met veel vrucht door menig jong schrijver gemaakt worden: de beste uitslag er

[p. 198]

van ware dat zij meer dan een van slordigheid en overhaasting in het stellen zou genezen.

Het germanisme daarstellen kon dan aan Hildebrands nauwlettend oog niet ontsnappen, en werd door zijn zeer kieschen smaak geweerd. Zoo lezen wij bijv. in de dertiende uitgave der Camera, bl. 180: ‘Niets is zeker leelijker dan eene gansche menigte manspersonen met dassen, rokken, en somtijds epauletten; manspersonen met zwart haar, blond haar, grijs haar, rood haar, en in 't geheel geen haar, en met allerlei soort van oogvertrekking en aanmonding, zich tegelijk te zien vermoeien en afwerken achter een gelijk getal houten en koperen instrumenten, tot dat ze bont en blauw in 't gezicht worden, alleen om een effekt daar te stellen, zoo weinig evenredig, zou mogelijk iemand zeggen, maar gewis zoo weinig analoog aan de middelen.’ Welnu, in de 16^e uitgave, welke wij met de genoemde konden vergelijken, heeft Beets daar te stellen, - dat hier ondragelijk leelijk staat - vervangen door teweegbrengen; daardoor alleen Nino's stelling krachteloos makende, dat een taalflater een vrijbrief tot wettelijk bestaan zou ontvangen, doordien hij eens, bij toeval, de pen van een talentvol schrijver ontglipte. Neen Nino, wat een fout is, blijft een fout, en wordt die aangetroffen in het schrift van een man van genie, dat bewijst eenvoudig dat ook een groot vernuft niet onfaalbaar is.

Ik tracht dat, met nog een voorbeeld toe te lichten. Gij, Nino, Noordnederlander, zult nooit de uitdrukking onder dit opzicht bezigen, omdat ze niet strookt met het Nederlandsch taaleigen; uw taalgevoel zal u doen zeggen in dit opzicht. Wij, in Vlaanderen, worden er door onze verfranschte opvoeding toe gebracht om ons aan tal van gallicismen te bezondigen; wij voeren eenen hardnekkigen strijd tegen bastaardwoorden; die vallen ons door hun kennelijk vreemd pak onmiddellijk in 't oog; maar van de honderd uitdrukkingen, die we maar dood eenvoudig uit het Fransch in Nederlandsche woorden overbrengen, merken we niets; daartoe is ons taalgevoel te zeer verstompt; en zoo zeggen we, van den prins geen kwaad wetend: onder dit opzicht = sous ce rapport, waar het Nedl. uitsluitend in dit opzicht aanwendt. Nu, Pol de Mont bezigt, zooals de meeste Vlaamsche schrijvers, zeer trouw onder dit opzicht. Hij heeft er nooit, wed ik, aan gedacht dat hij, zoo doende, een flater beging; niemand vestigde daar zijne aandacht op. Toch is Pol de Mont een schrijver met zeer veel talent: zal daarom onder dit opzicht ophouden een feil te wezen? Neen toch, niet waar?

Wat meer is, onder den invloed van Zuidnederlandsche lectuur, gaan soms Noordnederlanders aan het knoeien, en ik zou u wel voorbeelden kunnen aanhalen, alhoewel zeer spaarzaam, gelukkig, van schrijvers uit het Noorden, die reeds het ons bezighoudende

[p. 199]

onder dit opzicht hebben gebruikt. Wat zeg ik? Ik kan u verzekeren, dat ik ten duidelijkste Schaepman zelf tweemaal de gewraakte uitdrukking heb hooren aanwenden. De naam van den schrijver van Aya Sophia wordt door u gebezigd om uiteraard tot degelijk gebruik te waarmerken: onder dit opzicht zou dus ook aan te bevelen zijn? Ik ben zoo vrij het niet aan te nemen, Nino; wat verkeerd is, blijft verkeerd, en kan slechts in zeer zeldzame gevallen, bj gebrek aan beters, geduld worden. Daarstellen, onder dit opzicht, uiteraard zijn dus taalfouten.

Indien ik nu niet vreezen moet den lezer op den duur te vervelen, zou ik hier nog even het woord willen verleenen aan eenen anderen bondgenoot, die met J.W. Drijver getuigen zal, welke gunst ons daarstellen in Noord-Nederland geniet. Mr. C. Bake schreef in Noord en Zuid, eene reeks zeer gewaardeerde bijdragen onder den titel: Taalpolitie. Daaraan ontleenen wij (N. en Z. 9^e jaarg. Taalpolitie II.) het volgende:

‘Daarstellen. Dit woord - een schrikbeeld voor onze taalkundigen - geraakt allengs eenigszins uit de mode, sinds men het meer dichterlijke in het leven roepen te pas en te onpas is gaan bezigen.

“Vroeger “- schreef Dr. Jonckbloet in den Nutsalmanak voor 1862 (bl. 31.) -” werd een monument opgerigt, eene woning gebouwd, eene gracht gegraven, een park aangelegd, eene brug geslagen, een beeld gebeiteld; men sprak van een kunstwerk scheppen, een geleerd werk schrijven, eene vereeniging vormen, een fonds tot stand brengen, eene gemeente stichten, iets maakte ons geluk, iets anders het schoone uit, enz. enz. - Maar dat was veel te omslagtig: die omhaal van woorden werd overboord geworpen, en thans wordt alles daargesteld.” -

Men sla ook eens op wat A.W. Stellwagen daarover te lezen geeft (Bl. 146 vlg.). Ofschoon het vooral in de eerste helft dezer eeuw, nog wel door goede schrijvers werd gebezigd, is men het er thans algemeen over eens, dat het onvoorwaardelijk afkeuring verdient. Van daarstelling geldt natuurlijk hetzelfde.’

Men ziet daaruit, dat ook in Noord-Nederland het afzichteijke daarstellen uitdrukkelijk afgekeurd wordt.

Ieperen.

H. Meert.