Het Belfort. Jaargang 7

[p. 174]

Kennemerland,
balladen door W.J. Hofdijk.
(Vervolg van blz. 140.)

II.

HOFDIJK heeft dus zijne eigenaardigheid. Hij weet zich lezenswaardig te maken. Die landschapsschilderingen nochtans zouden den lezer vrij onverschillig laten, moesten ze in een onwaarschijnlijk, onbehendig uiteengezet verhaal gevonden worden. Van grooter aangelegenheid dus in een letterkundig werk is de uiteenzetting der handeling. Hierin blijft onze dichter niet ten achter. Haast alle stukken, waarin het een feit geldt, kunnen als toonbeelden aangehaald worden om den ongedwongen, natuurlijken gang der handeling, èn de welgeslaagde, alleszins voldoende ontknoopingen. Zijne verhalen zijn dus goed afgewerkt. Maar zijn ze altijd treffend opgevat en te midden van goed gekozen omstandigheden ontwikkeld? Hierop kan ik niet bevestigend antwoorden. Bij het lezen van sommige balladen zou men haast gelooven, dat de dichter, in de eene of andere gebeurtenis uit vroegere dagen een geschikt onderwerp voor een lief tafereel ontwarend, ons enkel de geschiedkundige feiten, door het kronijkboek opgegeven, in versmaat afgeschreven heeft. Verre van mij, te beweren, dat men de ballade, wat opvatting en ontwikkeling betreft, op gelijken voet met het heldendicht

[p. 175]

moet stellen. Doch, zelfs het verschil tusschen beide in rekening gebracht, valt het niet te ontkennen, dat de dichter soms geene genoegzame bedrijvigheid weet te geven aan zijne verhalen. Dat wil echter niet zeggen dat, hij zelf in dit opzicht geene merkwaardige stukken heeft voortgebracht. De ballade De Stalboef bijv. getuigt van uitmuntenden vindingsgeest, levendigheid en flinke uitvoering.

Het geringe historische feit door den dichter bewerkt luidt als volgt: De hertog Aelbrecht van Beieren had ten jare 1358 het baljuwschap van Kennemerland den heer Jan van Bloemenstein onttrokken om het aan Reinolt van Brederode op te dragen. De eerste met zijne aanhangers daarover ontevreden legden eene hinderlaag aan den heer van Brederode in de nabijheid van Kastrikom. Met alle moeite ontsnapt en op de hielen gevolgd meende de baljuw eene veilige schuilplaats te vinden op het gewijde kerkaltaar. Niets baatte; zijne vervolgers waren op het punt hem den godstempel uit te rukken en te vermoorden, wanneer de dorpelingen hunnen heer kwamen ontzetten en den vijand op de vlucht dreven. - Ziet thans welken omvang 's dichters verbeeldingskracht hieraan zal geven, welke bronnen van belangstelling hij zal doen ontspringen. Om eene gedachte te geven van de gelukkige afwerking, zij de ballade hier medegedeeld (p. 170).

De Oktober-uchtend lichtte pas

Op Breêroôs torentop,

Toen Reynout op zijn stalboef schold,
En hief, het hart van toorn vervold,

Zijn staf tot lijfstraf op.

Met kwam daar vrouw Joanna toen

De breede trappen af:

‘Och, spaar om mijnent wil den knaap:
Zoo zoet is in de jeugd de slaap,

Zoo bitter is de straf.’

[p. 176]

 

Onwillig zag Heer Reynout om,

 

Maar gaf haar toch een kus;

 

- ‘Zoo pak u wech, gij luie dief!

 

En gij, mijn zoet, heerschzuchtig lief!

 

Niet wêer een inval dus.’

Daarop rijdt de jachtstoet naar het duin van Castricum en het edel vermaak vangt aan:

En vrouw Joanna wierp reeds hoog

Heur eedlen wildvang uit.

Wat dreef hij cierlijk in de lucht!
Op eens - wat wil dat vreemd gerucht,

Dat half gesmoord geluid?

Daar staat de stalboef aan heur zij

Met ongedekte kruin:

‘Mevrouwe! om Godswil hoor mijn reên:
Daar is verraad romdom u heen:

De graauwmuts is in 't duin!’ -

‘Hoe, kind! gij raast!’ - ‘Neen, neen, Mevrouw!

‘Neem 't niet als dwaasheid op:

‘Ik ken 't blazoen van Bloemsteyn wel:
‘En daar zijn meer nog, die ik tel

‘Van gintschen blinkerttop.

Daar schoot heur geervalk op heur hand,

Maar zonder prooi of bait.

‘Mijn vogel heeft iets vreemds gezien!
God loone u knaap! Wij moeten vliên!’

Riep zij besloten uit.

De graaf die slechts met weerstrevig hart naar de stemme zijner edele gade geluisterd, en den aftocht geblazen heeft, bemerkt nu eensklaps in de verte den stalboef, gezeten op een lastpaard dat men miste. Heer Reynout meent dat de knaap het dier wil ontstelen, en schiet in blinde woede den vluchteling een pijl door den arm. Hij wil daarna de jacht voortzetten, doch ziet

..... daar rende eene breede stoet
Van ruiters met den grauwen hoed

Hun tegen op de baan.

[p. 177]

Heer Reynout, door te weinig volk vergezeld om een ernstigen strijd aan te gaan, neemt op het aandringend smeeken zijner vrouw, eindelijk de vlucht. De vijand zit hem op de hielen:

De Bloemesteyner zat hen na

Met menig Cabeljaauw

De heirbaan op, den dorpsweg in,
En riep bij Castricoms begin:

‘Ha! 't vogelk' is in 't naauw!’

Maar... bom! - Hoor... bom! daar klept de klok,

En seint om hulp in nood.

En Reynout jaagt met zijn gezin
Het kerkhof op, de kerkdeur in -

En kent zich buiten schoot.

Hier bank en schutbalk aangebracht!

Hier bij - de deur verspard,

En dan den sterken toren op....
Ha! van dien graauwverweêrden top

Kan lang hun macht getard!

‘Maar stil... Bij 't kruis! ik hoor daar strijd...

Daar naakt ontzet! - Gewis!

Dat dank ik die de wapenklok
Zoo juist en wel ter snede trok.

Laaf schouwen wie het is!’

En in den toren klepte nog

De stalboef immer voort.

Zijn rechte hing, bebloed en stijf,
Beweegloos langs het zwoegend lijf -

Zijn slinke trok de koord.

Reynout betreurt nu luide zulke onbillijke vermoedens jegens dien getrouwen dienaar gevoed, en zulke overijlde wraak genomen te hebben; hij belooft met eed het verleden te vergoeden. Middelerwijl zijn, op het gebrom der klok, de Castricommers van alle zijden aangespoed en ontzetten hun heer. Deze bestormt op zijne beurt aan hun hoofd de Cabiljauwen en jaagt ze ot den Hoogen Dam van Heemskere na

[p. 178]

 

...... en Reynout kwam

 

Als overwinnaar weer.

Intusschen was de arme stalboef in de armen der Edelvrouw overleden, een slachtoffer der zuiverste en edelmoedigste trouw

Hij (Reynout) vond er vrouw Joanna toen,

Het oog van weenen rood.

Zij lag er over 't lijk gebukt;
Zij had zijn oogen toegedrukt -

Hij stierf een zoeten dood!

Van de eerste strophen af ontwikkelen zich twee karakters, vol tegenstelling, zonder daarom vijandig te zijn: de heer van Brederode is ruw, forsch, achterdochtig, maar rechtschapen; zijne echtgenoote is goedaardig, zacht, liefderijk. Den ganschen tijd houden beide karakters zich staande, en hunne gansche ontwikkeling geschiedt ten opzichte van den stalboef, den held des verhaals: er is dus in het geheel eene groote aesthetische eenheid te vinden. Hoe erkentelijk, grootmoedig, heldhaftig in zijn handelen, wordt de stalboef ons getoond! De tocht ter jacht, als verklarende omstandigheid aangebracht, is evenals het landschap door den schilder geschetst om zijn tafereel met leven en kleur op te smukken. En wat de handeling aangaat: kon zij wel losser en levendiger afloopen? Waar is zij opgeschorst? Waar worden onnoodige details aangehaald? Het noodsein te midden der vlucht is een ware coup de théâtre.

Voortreffelijk in alle opzichten is de ballade De Reus van Spaernwoude. Gedurende de XIII eeuw leefde in het dorp Spaernwoude een man van buitengewone kracht en gestalte Op een zomerzondag na de vespers hielden de dorpelingen hunnen kout op het kerkplein, zooals dit thans nog op de dorpen geschiedt. Eensklaps weergalmt een noodgeschreeuw: een verwoede stier is losgebroken. Iedereen vlucht; eene jeugdige moeder met haar kind wordt door het monster verrast. Het velt reeds de horens, om zijne slachtoffers te doorrijten,

[p. 179]

maar voelt zich op hetzelfde oogenblik wederhouden door de forsche vuist van den landreus. Wij wonen dit tooneel van zelfopoffering met des te grooter aandoening bij, omdat in het eerste deel der ballade, de reus geweigerd heeft eenig persoonlijk voordeel te trekken uit zijne lichaamskracht, die hij thans zoo onbaatzuchtig ten dienste stelt eener zwakke vrouw. - Het einde getuigt van eene grondige kennis der menschelijke natuur. De reus heeft den stier ter aarde gewrongen en in de onmogelijkheid gesteld nog te schaden. Nu komen de dorpelingen af. Zij zijn bevreesd geweest, en zooals het altijd gaat, doen zij den verslagen vijand hunnen angst uitboeten:

‘Toen schoot van rondom de gemeente weêr toe,

En knevelde 't ondier de leên.

Zij wreekten zich fel van de ontzetting en schrik:
Zij knelden het horen en hoef in den strik,

En sleepten het jubelend heen.’

Hij, de dappere is anders gestemd. Wij schrijven de verzen af: ze ontleden ware ze bederven:

‘Maar zoeter gevoel vloot door 't tintelend hart

Van den brave, die hulp had gebracht:

Hij hief het trouwhartig gelaat naar omhoog.
En 't zwol uit zijn borst, met een fonkelend cog:

“Ik dank U, o Heer! voor mijn kracht.”

En toen zich de moeder nu wierp aan zijn voet,

- Den blik vol welsprekenden glans! -

En luid schreiend hem dankbaar heur kind hief omhoog -
Toen boog hij het hoofd, met een traan in het oog;

En nooit was hij grooter dan thands.’

Leuven.

(Wordt vervolgd.)

P.L.S.J.