Het Belfort. Jaargang 6

[p. 493]

Wenken en vragen.

Dezer dagen liet de Heer D. Claes, leeraar bij het Atheneum van Namen en lid der K. Vl. Academie eenen bundel verschijnen van taal- en letterkundige aanmerkingen. Dit werk zij hier onder onze Taalzuivering om zijne degelijkheid en zijne practische wenken warm aanbevolen, zelfs laten wij het in deze aflevering gaarn en bereidwillig onze plaats vervullen in de taal- en stijlpolitie.

Verzinde cacographie is het niet; het zijn aanhalingen met de proef op de som en den naam bij het stuk, opgevischt zelfs bij onze befaamdste letterkundigen in Noord en Zuid. Vader David zelf, de vader der critiekers wordt ter tafel opgeroepen als kwam Boontje om zijn loontje, krachtens de wet van Lynch: oog om oog, tand om tand.

Doch verhaasten wij ons het te zeggen de critiek hier is vriendelijk en welwillend en het is eene ware eer voor de besproken schrijvers zóó op het wild van hunnen akker te mogen zien jagen. Velen onzer medewerkers in Het Belfort worden ook al eens geroskamd.

Er wordt met te veel overijling geschreven en zonder genoegzame aandacht, dáár ligt de oorzaak van veel vergrijpen tegen taal en stijl. Het is dus een zalige en verdienstelijke daad de aandacht der jeugd, en zelfs der ouderen in de schrijversgilde, te roepen op die onoplettendheden, en het is een dienst bewezen aan taalen letterkunde in het algemeen en aan gansch het schrijverskorps in het bijzonder.

‘Na gedurende zeven maanden, niets dan het gedruis der wapenen en het gekerm der slagvelden onzer naburen gehoord te hebben, zal Mercators feest het eerste vredefeest in België zijn.’ (De Eendracht, 26 Maart 1871.)

Wie heeft gehoord? - Mercators feest. - Zoo antwoordt iemand, die naar de regels der spraakleer oordeelt.’

‘Wij zijn nog zoo onvoorzienend.’

Toen ik dat las, dacht ik bij mij zelven: Oppassen is de boodschap, anders zult ge binnen kort wat zienen! - en ik schoot hem.’

‘Al onze krachten inspannende, ijlden wij in aller haast den noodkretenden jongeling toe.’

Toeijlen moet tegemoet ijlen zijn. - In aller haast vormt een pleonasme met toeijlen. - Noodkretenden, bijvoeglijk gebruikt

[p. 494]

deelwoord; noodkretend, deelwoord van noodkreten; en noodkreten komt dus rechtstreeks van 't naamwoord noodkreet! - Zouden wij niet moeten vreugdekreten en feestgebaren bij de geboorte van dien nieuweling?’

‘Maria-Elisa, (Vlaamsche Kunstbode, 3^de jaarg., blz. 289) hoort ook tot de smedersgilde. In het kerkportaal smeedt zij een doorngekroond hoofd, goudglanzend haar en een' zaligen glanslach.

Doorngekroond en goudglanzend moeten hier beteekenen: met doornen gekroond en glanzend van goud. Ik zal die uitdrukkingen niet op eigen gezag veroordeelen, dewijl ze dan licht in beroep konden gaan; ik geef liever D^r Brill de zaak in handen. Hoor, wat die zegt (D. I, §. 37, 1, 2, Aanm.):

‘Ons taalgebruik wraakt zulke samenstellingen, waarbij het bepalende woord tot het bepaalde woord in eene betrekking staat, die door geenen in onze taal zelve bestaanden grammatischen vorm kan worden uitgedrukt. Zoo kunnen wij geene samenstellingen vormen als in het Sanskrit: patigustha (door haren man bemind), in het Baktrisch: Mazdadâta (door Mazda gegeven), in het Grieksch en Gotisch: χειρόποιητος en handuvaurhts (door de hand gemaakt). Immers manbemind, Godgegeven, handgemaakt, laat zich in onze taal niet zeggen, en de reden is deze, dat wij geenen naamval bezitten, als welken die andere talen in haren ablativus of dativus bezaten.’

‘Bij J. van Lennep (Marino Faliero, 2^de bedr, 2^de toon.) komt: Zijn zaak is zekerlijk belangloos.’ Belangeloos is iemand, die niet uit belang handelt (désintéressé); doch hier zou het woord moeten beteekenen van belang ontbloot, zonder belang, niet belangrijk.

‘Op weinig afstand der spelers zat een derde persoon.’ (Vrouwe Courtmans, Bertha Baldwin, bl. 16.)

Zulke verkeerde genitieven zijn misschien het gevolg van de wijze waarop sommige spraakkunsten de verbuiging leeren: gen. der spelers of van de spelers, dat. den spelers of van de spelers. Vandaar besluit de leerling dikwijls tot: van de spelers = der spelers, aan de spelers = der spelers, en hij schrijft zonder aarzelen: De bladeren vallen der boomen en Thienen ligt der Groote Geet!

Dat zou wel kunnen komen van het te vroegtijdig aanleeren der Fransche taal, die onze ernstige Vlaamsche kinderen tot oppervlakkige, lichtzinnige studentjes vervormt, hoor ik een' mijner lezers zeggen. - ‘Die heeft misschien gelijk!’

Zeker, en volgens mij is het altijddurig gebruik der Fransche taal in lager-, middel- en hooger onderwijs daar, voor het grootste gedeelte, de schuld van.

‘Niet alleen moesten al de voortvluchtigen bij de stille

[p. 495]

burgers worden geïnkwartierd.’ (J. Van Lennep, Leven van C. en D.J. Van Lennep, II, blz. 120.)

‘Wat geïnkwartierd betreft, Van Lennep wist, beter dan ik, dat in van zijne natuur een scheidbaar voorzetsel is, en dat elkeen ingekwartierd zegt.’

Op bladzijde 53 valt de schrijver uit tegen de Fransche constructie.

‘Uit die verklaring blijkt, dat, was het niet geweest van de krachtdadige werking van Lord Palmerston tegen de politiek van Frankrijk, België was door Frankrijk ingelijfd.’

‘De laatste zin is een zelfstandige bijzin onderwerp van blijkt, en vraagt de ondergeschikte woordorde: Belgie door Frankrijk (of liever, om de onaangename herhaling te vermijden: door dit land) ingelijfd was.

Was het niet geweest enz. zou in goed Vlaamsch luiden: zonder de krachtdadige werking van Lord Palmerston.’

Vervolgens woedt de Heer Claes tegen woordensmederij, vreemde wending, verkeerde figuren waar het volgende zonderlinge voorbeeld gekastijd wordt:

‘Allereerst treden op Victor Emmanuel en Cavour. De eerste had van zijnen vader de revolutionnaire begrippen ingezogen.’ (De Belgische Illustratie, 1^e jaargang blz. 220).

‘In dat piemonteesch vorstenhuis, zijn al aardige verschijnselen waar te nemen geweest!’ 'k Geloof het wel!!

En zoo zijn er meer. 120 bladzijden lang in 34 hoofdstukken over alle mogelijke taal- en stijlzonden eens.

Het spoor gebruiken de Hollanders voor ijzeren weg; het is waar, de conventie geeft aan de woorden hunne bijzondere beteekenis, doch onze uitdrukking ijzeren weg brengt beter de beteekenis mede van wat de zaak eigenlijk is, en spreekt duidelijker tot den geest. Overigens is het woord sporen voor riggels een onzin, want sporen liggen in den grond (ornières), terwijl de riggels wel degelijk boven den grond geplaatst zijn. Daar het woord spoor nu toch eene bepaalde beteekenis bezit, zijn er die voorstellen spoorhalle en spoorhuis te gebruiken voor station of zijn verbasterd statie (gebouw), naar gelang er sprake is van een groot station (zooals Brugge, Gent, Brussel, enz.) of van eene kleinere dorpsstatie. Spoorhof zou gebruikt worden voor het omheinde gedeelte van het station, en spoormeester voor statieoverste. Heeft er iemand iets in te brengen tegen deze benamingen? - In de spoorhallen leest men onderstatieoverste, en in 't Duitsch Unterstationsoberste. Laatst bood zich een guitige student, deftig en met den hoed in de hand te Leuven aan, met beleefd verzoek, te mogen spreken aan den chef der onderstatie...!

P.D.