Het Belfort. Jaargang 6

[p. 271]

Over praalgraven.

IN het verdienstelijke tijdschrift Het Belfort las ik onlangs op blz. 444 (1891), de volgende woorden, waarvan ik verschrikt opzag.

‘'t Is nagenoeg nutteloos praalgraven op te richten, daar toch niemand, tenzij in droeve omstandigheden, de kerkhoven bezoekt’, enz.

Deze woorden, aan den Nederlandschen Spectator ontleend, verdienen eene toelichting, eene wederlegging; niet alleen omdat zij strijden met onze nationale en christelijke overleveringen, maar dewijl zij zelfs onzen schoonheidszin beleedigen, ja ons geheele leven miskennen.

Wanneer wij door het woord praalgraf zulk een gedenkteeken verstaan, wat alleen door de ijdelheid der levenden, uit hoogmoed, uit praalzucht voor eenen afgestorvene is opgericht, dan heeft de bouw van zulk een gedenkteeken, wat eenen slechten hartstocht tot voetstuk heeft, voorwaar eene zeer bedenkelijke zijde; het gedenkteeken ware beter onuitgevoerd gebleven, niet omdat er geene wandelaars op het kerkhof komen, maar omdat wij leven ter bestrijding en niet ter viering van slechte driften.

Doch wij nemen het woord praalgraf nu eens in de beteekenis van elk gedenkteeken - hetzij van Maximiliaan of de Ruyter, hetzij van Conscience of Turenne - wat boven de plaats der begrafenis is opgericht.

In dit geval moet ik ronduit bekennen dat wij met de gedachte: ‘Sticht geene monumenten op de graven,

[p. 272]

want zij worden niet bezocht’, achter onze Heidensche voorouders terug blijven.

Hier roer ik aan eene zeer rijke stof; want over het hoofdstuk begraafplaatsen, uit het oogpunt van kunst en oudheid, zijn tallooze werken geschreven. Men zie slechts Millin, Descriptions des tombeaux de Pompéi, of Visconti, Intorno gli antichi monumenti sepolc. etc., of, van nog jongere dagteekening, de werken van Cavedoni en Serchi en eindelijk de verzameling inschriften van Orelli eens aan, om er uit te leeren hoe de Romeinen den kunstzin aan den eerbied voor de dooden wisten te verbinden. 't Is waar dat de christen het stoffelijk overschot minder acht, naarmate hij sterker aan een onstoffelijk voortbestaan gelooft; maar van de andere zijde dringt weder het geloof aan de opstanding ons tot vereering van het stoffelijk hulsel onzer vrienden. De Romeinen doofden, na de verbranding van het lijk, de assche uit eerbied met wijn.

Wil men nu de praalgraven der oudheid uitsluitend aan pronkzucht toeschrijven - hetgeen minstens eenzijdig is - zoo valt het toch niet te ontkennen, dat het verbannen der kostelijke versieringen van een kerkhof om voor die beschikbare som een standbeeld ter markt op te richten, te vergelijken is bij het afhangen der stichtende schilderijen in de kerk, om die op een museum bijeen te brengen.

Mij wil het voorkomen dat verder uit een standbeeld voor eenen overledene op de markt geplaatst in den regel minstens zooveel ijdelheid spreekt, als uit een zoogenaamd romanisch praalgraf van Lucius Opimius, op het Dyrrhrachinische strand, of dat van Calventius te Pompeji.

Wanneer wij nu verder van de vraag: is hier hoogmoed en ijdelheid in 't spel geheel afzien, zoo is het, en blijft het ontegenzeggelijk waar, dat elk kunstwerk op zulke plaats moet gesteld en behouden blijven, waarvoor het het best past, en een grafteeken onder geenerlei omstandigheden van het kerkhof naar de

[p. 273]

markt kan of mag overgedragen worden; dat daarentegen omgekeerd een beeld van Van de Weyer (gelijk het te Leuven voor de ned.-fransch-italiaansche spoorhal staat) of dat van Beethoven met zijn muziekblad in de hand, te Bonn, op een kerkhof eene misselijke figuur zou maken, even zoo zeer als de fontein De Brouckère aan de Namensche poort te Brussel op den godsakker misplaatst ware.

Sticht de broederschap der boogschutters eene Afneming van het Kruis in de hoofdkerk van Antwerpen dan dient dit stuk om door het geloovige volk, en niet alleen door den Baedeker-doorbladerenden toerist te worden aanschouwd.

Bouw ik een grafteeken wat aan de eischen daarvan voldoet, dan is het niet onverschillig waar ik dat heen plaats; en vrees ik dat op het kerkhof alleen ‘nieuwsgierigen’ er naar zullen zien, dan wekt het mogelijk juist die ‘nieuwsgierigen’ tot gedachten op meer dan een standbeeld op de groote markt, waarom heen zich de koopvrouwen onnadenkend scharen.

Wanneer De Spectator nu zegt ‘een praalgraf’, of wij willen eenvoudig zeggen ‘gedenkteeken op een graf’ is ‘nutteloos’, zoo stelt die nuchtere schrijver zich juist op het standpunt der nieuwsgierigen, wien het veel moeite is, misschien te veel angst verwekt het kerkhof op te zoeken, en die zich tevreden stelt met eene wandeling over het openbare plein.

Komt het redelijker voor dat het kerkhof versierd wierd met Christelijke monumenten, die niet alleen den nieuwsgierige maar tegelijk den geloovige, die zoowel naar stille overdenking als naar voldoening van schoonheidszin streeft, zou aantrekken.

Wierden onze kerkhoven niet in den regel met afschuwelijke, heidensche steenblokken bestapeld, waarvan de voorbijganger deels griezelt, deels duizelt, de graven, der gestorvenen, zouden meer bezocht worden, naarmate men aan de treurige herinnering ook eenen troostenden kant wist af te winnen; en wierd ons oog

[p. 274]

op die doodenakkers wat meer aangetrokken door fraaie, stichtelijke, christelijke gedenkteekenen, dan zou het kerkhof niet aan enkel ‘nieuwsgierigen’ zijn prijs gegeven, de arduinsteenen monumenten zouden een zinnebeeld worden van onvergankelijkheid en eeuwig Leven, ons gelaat zou daarbij glimlachen door onze tranen heen.

Luide zullen wij daarom blijven verkondigen: Kunstenaars, werkt voor de kerken, voor de raadzalen, zelfs voor de salons! werkt voor de kerkhoven! werkt voor een doel, voor eene bepaalde plaats en niet met eene zekere cosmopolitische onverschilligheid! En gij, machthebbenden, gij, gezagvoerders, geestelijken en leeken, versiert de bedeplaatsen, de kerkhoven, alle oorden waar het volk met nog anderen drijfveer henen gaat dan uit stoffelijke behoefte alleen, met de schoonste kunstwerken voor die plaatsen in 't leven geroepen.

Zoo verrijze dan Snellaert in steen of in brons, maar men verachte het niet een gedenkteeken op zijn graf te stellen, aldaar in elk geval beter geplaatst, dan bij voorbeeld Apollo's veel bewonderd viergespan op den arc de l'étoile, en op alle daken waar het belachelijker wijze staat te pronken en te pralen en wat door de misleide goê gemeente bewonderend wordt aangegaapt.

P. Alberdingk Thijm.