Het Belfort. Jaargang 6

[p. 241]

Kommetje van den H. Franciscus van Assisië.

WIE de geschiedboeken der Orde van den H. Franciscus van Assisië doorbladert, zal op menige bladzijde de groote achting voor de vrijwillige armoede leeren kennen, die de leden dezer heinde en ver verspreide (en veel getakte) Orde nog steeds op hoogen prijs stellen.

Dat de H. Ordestichter, ten jare 1182 te Assisië in Ombria, eene stad in de Kerkelijke-Staten, geboren, ook als een oprecht toonbeeld der vrijwillige armoede uitschitterde, blijkt zelfs uit het eenvoudig aarden kommetje dat hij gebruikte, en hier in bijna natuurlijke grootte voorgesteld is.

Wij willen een en ander over dit eerbiedwaardig voorwerp mededeelen, deels naar de oorkonden der Orde, deels naar de gegevens van geloofwaardige personen. De volgende regels gewagen:

I.	Hoe het Kommetje in België en wel in 't bijzonder te Mechelen kwam.
Twee wonderbare feiten.
II.	Reden waarom het Kommetje aan de Franciscanessen te Retie geschonken werd.
III.	Stof, vorm en grootte van het Kommetje.
IV.	Bij welke gelegenheid het gebroken is.

[p. 242]

I.
Hoe het Kommetje in België en wel in het bijzonder te Mechelen kwam⁽¹⁾. Twee wonderlijke feiten.

Evenals het zeilsteen het staal aantrekt, zoo oefent ook de heiligheid eene aantrekkelijkheid uit op het hart der deugdzamen; getuigen hiervan het stichtend gedrag o.a. van den H. Franciscus. De Ordestichter was spoedig heinde en verre bekend om den heiligen levenswandel, waardoor menigeen aangespoord werd zich tot hem te begeven; dezen om hem te zien en te bewonderen, genen om hulp en velen om een of ander voorwerp als nagedachtenis te bekomen. Kon het laatste niet altijd verwezenlijkt worden, dan gingen ijver en verlangen somtijds zoover, dat men niet aarzelde stukjes van Franciscus' kleed of koord te snijden, om die met den grootsten eerbied te bewaren.

Indien vreemde en wereldlijke lieden zoozeer naar dezen Heilige gedurende zijn leven getrokken werden, hoe groot moet dan de ijver der kinderen van dien geestelijken Vader geweest zijn, vooral toen hij het aardsche met het hemelsche verwisseld had!

Nauwelijks was de H. Franciscus, op 4 october 1226, de eeuwigheid binnengetreden, of zijn geestelijke zonen verzamelden alles wat hun voorbeeldige Vader had gebruikt.

Werden leden dezer Orde naar andere landen gezonden, ter uitbreiding van Gods eer en ter bevordering van het heil der zielen, dan kregen zij meermalen eene of andere gedachtenis van hunnen H. Vader mede. Dit gebeurde ook ten jare 1232⁽²⁾, toen op de

(1) Deze nieuwe inlichtingen zullen ons artikel bl. 546 der Diets he Warande 1889 volledigen.

(2) Ook wordt 1231 opgegeven, doch men zal weten, dat er in Brabant vroeger twee jaartellingen gevolgd werden; de cene, beginnende met Paschen en loopende tot Paschen, heette Brabantsche stijl, later stijl van den Hove; de andere, aanvangende met den 1 Januari, was de Romeinsche, die door velen vooral door geestelijke geschiedschrijvers gebezigd werd.

[p. 243]

bede der inwoners van Mechelen, in de provincie Antwerpen, twee Minderbroeders zich in deze stad vestigden om er een klooster te bouwen. Ver van hunne landgenooten en van de plek verwijderd, waar het stoffelijk overschot huns Seraphijnschen Vaders rustte, vonden de religieuzen troost en opbeuring in twee kommetjes, die zij mochten medenemen. Die dierbare erfstukken werden in groote achting gehouden, en slechts op de vooravonden der voornaamste feestdagen hadden de Minderbroeders de eer bij de collatie daaruit te drinken.

Een dezer kommetjes, men weet niet op welke wijze, is verloren gegaan; het overgeblevene is tot dusverre, reeds eeuwen, aan den knagenden tand des tijds en aan de inpalmende handen der godsdiensthaters ontsnapt. Wij kunnen slechts melden, dat het hooggeachte erfdeel eeuwenlang en, van 1232 tot 1796, door de Minderbroeders te Mechelen bewaard werd, die daaruit jaarlijks met den feestdag van den H. Franciscus dronken en zich gelukkig achtten een voorwerp te mogen aanraken, dat door een Heilige gebruikt was.

De aanwezigheid van het kommetje werd spoedig bij de poorters van Mechelen en bij de dorpers van den omtrek bekend, met het gevolg dat velen het wilden zien, in handen nemen en eruit drinken. Dit voorwerp, eensdeels door de handen en lippen van St-Franciscus geheiligd, anderdeels door zieken met een geloofvol vertrouwen gebruikt om te drinken, werd het werktuig van plotselinge genezingen.

Tot staving dezer woorden zullen wij een paar genezingen vermelden, die ontleend zijn aan een openbaren brief van 25 juni 1646, welke ter bewaring in het kloosterarchief van Mechelen aangeteekend is⁽¹⁾.

Ten jare 1604, lag er in het garnizoen te Meche-

(1) Zie De Bode van den H. Franciscus van Assisië, 15^e jaargang, 1889.

[p. 244]

len een Spaansche soldaat, die, van kindsbeen af, den H. Franciscus een groote godsvrucht toedroeg. De godsvrucht groeide bij den jeudigen Spanjaard meer aan, zijn vertrouwen werd sterker en sterker, naarmate hij van de wonderen hoorde gewagen, die, door het aanraken van dit kommetje, geschiedden. Een hevige koorts had, sedert maanden, den krijgsman zoo zeer afgemat, dat zijn lichaam weldra eene rustplaats op het kerkhof zou vinden, indien er niet spoedig verbetering kwam. Geneesheeren hadden te vergeefs hunne kunst geraadpleegd, natuurlijke redmiddelen schenen niet voorhanden te zijn, ten minste de kwaal kon door geene menschenhanden worden bestreden.

De koortslijder had van het kommetje hooren spreken en uitte den wensch het eerbiedwaardig overblijfsel in handen te nemen en eene teug eruit te drinken, vertrouwende alsdan genezen te zullen zijn. De religieuzen van den eenen kant dat levendig geloof ziende, en van den anderen kant zich erbarmende over den beklagenswaardigen toestand des zieken, stonden die gunst toe, oordeelende dat daardoor de godsvrucht van den Kruiswonddrager van Assisië nog verder zou verspreid worden. Nadat de soldaat eerst een vurig gebed had gestort, neemt hij met eerbied het kommetje in de handen, drinkt daaruit, en zie! de koorts was verdwenen en de man gansch genezen. Terwijl tranen van vreugde over zijne wangen rollen, knielt hij, tot diepe dankbaarheid gestemd, voor zijn machtigen weldoener neer, wien hij gedurende de rest zijner dagen voorzeker een grootere godsvrucht betoonde. Hij gaf een schriftelijk bewijs van dit feit, door hem eigenhandig onderteekend, aan pater Wilhelmus Spoelbergh, den toenmaligen gardiaan van het Minderbroedersklooster te Mechelen.

De tweede genezing greep plaats in 1645.

Agnes de la Motte had in het begijnhof te

[p. 245]

Herentals den kloostersluier aangenomen. Ook zij leed lang aan een hevige koorts en werd daarenboven nog met een zwaren hoest gekweld. Die kwalen hadden eindelijk het lichaam der Begijn zoozeer ondermijnd, dat de geneesheeren hare genezing onmogelijk verklaarden, en haar levenstijd nog slechts van korten duur kon zijn. Terwijl Agnes haar einde met rassche schreden voelde naderen en zich van alle menschelijke hulp verstoken zag, stelde zij een grooter vertrouwen op God en op den H. Franciscus. Wel waren de wonderen van het St-Franciscus-kommetje bekend geworden te Herentals, doch hoe zal de veel lijdende religieuze den moeilijken weg afleggen naar Mechelen in de dagen, toen het reizen met zooveel bezwaren vergezeld ging? En toch sprak eene inwendige stem tot haar: ‘Agnes, ga naar Mechelen, dáár zult gij door de voorspraak van den H. Franciscus genezen worden.’ Die troostvolle woorden schenken haar nieuwe kracht, nieuwen moed, zoodat zij, de pijnen en gevaren vergetende, de reis van verscheidene uren onderneemt. Haar vertrouwen wordt steeds grooter naarmate zij de stad nadert. Mechelen binnengetreden, bezoekt zij rechtstreeks het klooster van de Minderbroeders en vraagt om uit het kommetje te drinken. Op het oogenblik dat zij dronk, gevoelde zij zoo vlijmende pijnen, alsof haar de ingewanden uit het lichaam gerukt werden; maar in die vreeselijke smarten slaakte zij den kreet: ‘H. Franciscus, help mij!’ Toen stond zij in vreugde op, want koorts en hoest waren volkomen verdwenen. Dagelijks namen hare grootendeels verloren krachten toe, en dit zonder het gebruik van geneeskundige middelen.

Ook dit feit is, onder de dagteekening van 25 juni 1646, opgeteekend in Mechelen's kloosterarchief.

Het kommetje werd ongeveer zes eeuwen, te weten van 1232 tot 1796, bij de Minderbroeders bewaard te Mechelen.

[p. 246]

Gedurende de opschorsing van dit en van zooveel andere kloosters, in 't laatst der XVIII^e eeuw om wille van de omwenteling, werd het kostbaar gedenkstuk bijtijds in veiligheid gebracht. Moesten in die revolutiedagen ook de Minderbroeders hun huis te Mechelen verlaten en wellicht met zooveel anderen den ballingsweg inslaan, zij wisten het hun zoo dierbaar voorwerp zorgvuldig aan de onteerende handen te onttrekken; het werd nu eens door dezen, dan weer door genen kloosterling van den H. Franciscus bewaard.

Ten slotte kwam het kommetje in het bezit van pater Joannes Brugmans, die toen nog de eenigste religieus in leven was van het voornoemde klooster. De voorbeeldige man bleef, na de uitjaging, te Mechelen wonen bij de godvruchtige juffer Koninckx, en bracht het kommetje naar deze woning over.

Zuster Maria Antonia (in de wereld Catharina Schellens, 25 januari 1768, te Olmen geboren) had bij Koninckx dat eerbiedwaardig voorwerp dikwijls gezien, en telkens gevoelde zij zich tot grooter godsvrucht jegens den H. Franciscus opgewekt.

Pater Joannes Brugmans, het einde zijns levens voelende naderen, dacht in gemoede het kommetje aan niemand beter te kunnen nalaten dan aan gemelde Zuster Maria Antonia, in het klooster te Arendonk, dat zij, in 1819, had heropgericht en waar zij veeltijds vertoefde⁽¹⁾. Dat die Zuster, de religieuze Moeder der kloosters door haar in het aartsbisdom Mechelen opgericht, voor het kommetje een grooten eerbied koesterde, blijkt o.a. hieruit, dat zij het voorwerp altijd in een leeren koffertje⁽²⁾ mededroeg, wanneer zij hare huizen ging bezoeken, en dan een waar genoegen verschafte met het aan de Zusters te laten zien en haar daaruit te laten drinken.

(1) Hare levenschets in onze Geschiedenis van Arendonk, 1887.

(2) In dit koffertje wordt het nog bewaard.

[p. 247]

II.
Reden waarom het kommetje aan de Franciscanessen te Retie geschonken werd.

Bereids zal de vraag geopperd zijn: waarom die oude nalatenschap uit het Franciscanessen- of Penitentienenklooster te Arendonk naar het zeven kilometers verwijderde St-Annadal, een vrouwenklooster van dezelfde Orde te Retie⁽¹⁾, is overgegaan?

Volgens de door ons geraadpleegde religieuzen van Retie, welke voornoemde Zuster Maria Antonia gekend en haar antwoord hierop dikwijls vernomen hebben, was het kommetje ten jare 1837 wel door den pater Joannes Brugmans aan het St-Agnetenklooster te Arendonk afgestaan, doch hoofdzakelijk ten gunste der vrome en ijvervolle Zuster Maria Antonia, heroprichster van dit klooster. Die algemeene Moeder koesterde een bijzondere voorliefde tot het arme St-Annadal te Retie, dat zij zoo gaarne haar ‘Bethlehemke’ noemde, en waarvoor zij zoo dikwijls den vurigen wensch uitte, om binnen die muren Gode haar ziel te mogen teruggeven.

Was het nu een toeval of eene beschikking der Voorzienigheid, dat die Zuster slechts vier dagen vóór haren dood, toen zij van de koorts gansch hersteld was, uit Arendonk naar de Penitentienen te Retie vertrok, waarvan zij niet meer zou terugkeeren? Bij God bestaat geen toeval; ons verleden en toekomende zijn Hem immers steeds bekend.

Men ziet in dit bezoek aan het St-Annadal gaarne de leiding der Voorzienigheid, en gelooft tevens dat God de bede dezer trouwe dienstmaagd wilde verhooren voor hare nederigheid en onverpoosden ijver tot de uitbreiding zijner eer, waarvan zij zoo menige blijk gaf in het oprichten van kloosters, dat vaak met groote bezwaren gepaard ging.

(1) In de provincie Antwerpen, ruim twee uren van Turnhout.

[p. 248]

Maria Antonia verwisselde te Retie, 12 juni 1850, het tijdelijke met het eeuwige na een kortstondige ziekte. Haar wensch was in vervulling gegaan; zij mocht uit haar ‘Bethlehemke’ den goddelijken Bruidegom te gemoet snellen, daarom had zij ook aan dit klooster die kostbare nalatenschap geschonken.

Het scheen billijk, dat het kommetje, waarvoor Zuster Maria Antonia steeds zoo groote genegenheid koesterde, ook voortaan dáár bewaard zou blijven, waar haar stoffelijk overschot den dag der algemeene opstanding verbeidt. Men nam die billijke opmerking zoozeer aan, dat geen klooster van de Orde hiertegen ooit eenige moeilijkheid opperde; vandaar dat de Penitentienen van Retie, met hooge waardeering en in eene ongestoorde vreugde, het kostbaar geschenk nog voortdurend bewaren.

III.
Stof, vorm en grootte van het kommetje.

Dit uit aarde gebakken kommetje, waaruit de Seraphijnsche Franciscus, tijdens het middagmaal, de soep (jusculenta) nuttigde, beslaat in den buitenomvang, langs de bovenzijde, zes en dertig centimeters; het heeft in de diepte tien en in de hoogte, met inbegrip van den later toegevoegden zilveren voet, zeven centimeters; het geheel weegt een halve kilo.

De witachtige bodem, die zeer gescheurd is en een ingebakken kruis vertoont, bevat, boven langs den binnenwand, twee en dertig centimeters in den omtrek.

De kleur is van buiten groen gevlamd. Men ontwaart aan den buitenkant nog het spoor, dat een vroeger handvat verraadt.

Twee in zilver fraai bewerkte beeldjes van 4 ½ centimeter, den H. Franciscus voorstellende met opgeheven armen als wilde hij van de aarde ontbonden en met God vereend worden, zijn als handvatsels aan den bovenkant bevestigd. Die twee

[p. 249]

beeldjes zijn gemaakt, toen men een groot gedeelte des kommetjes om de hier navolgende reden met zilver omkleedde.

Door de tusschenkomst van den kanonik Mgr. J.F. Wijnants, in 1889 nog Bewaarder van Reliquiën te Mechelen, zijn op den zilveren omslagband, in breedte twee en in den omtrek zeven-en-dertig centimeters beslaande, deze woorden gegraveerd:

haec scutella testacea, qua ipse divus francisc̀us, dum viveret, ad jusculenta utebatur, ab anno 1232 usque ad 1796 mechliniae in conventu fratrum minorum recollectorum conservata, a superstite patre joanne brugmans anno 1837 conventui sororum poenitentium in arendonck legata.

De geheele inhoud van dit gegraveerd opschrift is in de vorige regels gemeld.

IV.
Bij welke gelegenheid het kommetje gebroken is.

Het kommetje is niet meer geheel; er rest ons dus een woordje te spreken, bij welke gelegenheid de verschillende scheuren zijnen bodem geschonden hebben, zooals men op de afbeelding gedeeltelijk kan zien.

Uit de vroegere inlichtingen, die wij nopens dit feit opspoorden, werd ons bekend, dat de aanteekening over het breken van dit voorwerp in het klooster van Arendonk is verloren gegaan; doch wij kunnen de zaak verklaren met de gegevens, door bejaarde Penitentienen-Zusters ons zoo welwillend verschaft, en die deze aanteekening meermaals gelezen hebben.

Volgens de geloofwaardige mededeeling dier Zusters, is het kommetje reeds vóór de ontbinding der kloostersamenleving in de XVIII^e eeuw gebroken te Mechelen, toen namelijk eene zieke vrouw het liet

[p. 250]

vallen, als zij daaruit wilde drinken, om alzoo, naar het voorbeeld van anderen, ook hare genezing te erlangen. Het ontglipte aan de handen der geloofvolle zieke, met het ongelukkige gevolg, dat er negen stukken werden opgeraapt. Dat de vrouw bij dit ongeluk niet weinig verschrokken en onthutst was, zal men gereedelijk begrijpen; haar vurige wensch werd toch vervuld, want zij kreeg de gezondheid terug.

Na dit ongeluk, bedachten de Minderbroeders al spoedig de geschikste middelen, opdat de negen stukken niet zouden verloren gaan, Men vond goed de stukken ter juister plaats aaneen te passen en rondom het geheel een zilveren band te leggen, wiens beschrijving boven gegeven is, met het latijnsche opschrift.

Zoo werd het zeer gewaardeerde oudheidstuk tegen verdere broos- en breekbaarheid, naar 't best vermogen, gevrijwaard.

Ten slotte zij aangestipt, dat duizenden zoowel uit den vreemde als uit den lande, waaronder velen van zeer aanzienlijken huize, het zich een voorrecht en eene eer gerekend hebben dit eerbiedwaardig voorwerp in handen te nemen en daaruit te drinken.

Nog ten huidigen dage gebruiken zieken dit kommetje met een gunstigen uitslag.

Men kan immers God en zijne Heiligen op verschillende wijzen vereeren, zoo ook den H. Franciscus van Assisië met een vroom en geloofvol gebruik te maken van dit zijn bijna zevenhonderdjarige kommetje.