Het Belfort. Jaargang 6

[p. 40]

Veronica. Een oude legende.

ONDER de vele en velerlei overleveringen, die zich vastgeknoopt hebben aan het leven en den persoon van Nazareth's profeet - verhalen door dankbare vereerders samengevlochten tot een krans voor 's Meesters heilig hoofd - behoort ook die, welke verhaalt hoe een zekere vrouw, Veronica geheeten, op de via dolorosa, het bebloed en bezweet gelaat van Jezus heeft afgewischt met haren zakdoek, op welken toen, tot loon voor zulk een liefdedienst, het gelaat van den Meester zich afdrukte.

In den ‘dood van Pilatus’, een klein geschrift, komt een verhaal voor betreffende Tiberius Caesar, die, toen hij ernstig ziek was, een bode zond om te ontbieden den ‘geneesheer, die met één woord ziekten genas,’ en die woonde in het gebied van Pilatus. Nadat genoemde Landvoogd den afgezant meêgedeeld heeft, hoe hij juist dien man had laten kruisigen, begeeft deze zich op den terugweg, maar ontmoet zekere vrouw, met name Veronica, aan welke hij vroeg, waarom toch de Joden dien geneesheer gedood hadden. Dan verhaalt de vrouw, hoe zij eens - kort voor den dood van haren Meester - op weg zijnde om een schilder te verzoeken een gelijkend beeld van haren vriend te maken, den Meester ontmoette, die nadat hij vernomen had naar het doel van haar gang, op een inmiddels door hem aan haar gevraagden doek zijn gelaat afdrukt.

Het zien van die beeltenis geeft, zegt zij, aanstonds een mensch zijn gezondheid weder, ja, zij biedt aan meê naar den keizer te gaan. Inderdaad is deze dan ook, na het zien der afbeelding genezen, waarop hij een bevel uitvaardigt ter gevangenneming van Pilatus.

Eerst vermocht deze door macht van het zonder naad geweven kleed van Jezus den toorn des keizers aftewenden, maar als eindelijk een schandlijke dood hem dreigt, berooft hij zich zelf van 't leven.

Nadat hij zoo den smadelijken dood was gestorven, werd hij geworpen in den Tiber, doch Rome's inwoners haalden zijn lijk er uit en wierpen het in de Rhône, op de plek waar Vienne, d.i. via gehennae, weg ter helle, ligt. Andermaal wordt het ook uit die rivier gehaald en begraven op 't grondgebied van Lausanne, om nog eens opgedolven te worden en geworpen in een van bergen omgeven put, niet ver van den Mons Pileatus, van welken 't volksgeloof meent, dat nog jaarlijks op den Goeden vrijdag de duivelen het lijk van

[p. 41]

Pilatus wegslepen en op een troon zetten en 't nog eens noodzaken de handen te wasschen, zooals eens de landvoogd het deed ten teeken dat hij onschuldig vond den man, dien hij toch liet kruisigen.

De Veronicalegende nu - ik vermeldde volledigheidshalve den geheelen inhoud van ‘Pilatus' dood’ - die, blijkens het barbaarsch latijn, van betrekkelijk jonge dagteekening moet zijn, heeft het voorrecht gehad opgenomen te worden in de ‘Historia Lombardica’, het boek, dat de levensbeschrijvingen der heiligen bevat en dat om zijn voortreffelijkheid ook wel genoemd wordt, de ‘Legenda Aurea’ of gulden legende, eens het meest geliefde volksboek, in de 13^de Eeuw opgesteld door den Dominikaner Jacobus de Voragine. In de St. Pieterskerk te Rome vindt men nog bij het beeld van Veronica een leinwaad, waarop het aangezicht van Jezus is afgedrukt, en 't welk door de geloovigen gehouden wordt voor den doek met welken eens Jezus' gelaat werd afgewischt.

Langen tijd is men in 't onzekere geweest omtrent de beteekenis van den naam aan deze vrouw gegeven. De een zag er een samenstelling in van de Grieksche woorden ϕεροον en ειϰοον, zoodat het geheel dan beteekende beelddraagster, een ander meende, dat het Latijnsche vera en 't Grieksch ειϰοον waren samengevoegd, waardoor de beteekenis zou worden ‘het ware of echte beeld’, - pictura Domini vera -, welke beteekenis gesteund scheen te worden door de omstandigheid, dat in de 13^de Eeuw niet de bedoelde vrouw, maar een afbeelding van Jezus veronica werd geheeten. Echter noch de eene noch de andere verklaring kan geacht worden houdbaar te zijn. De definitie van ϕεροον ειϰοον stuit terug op de omstandigheid, dat in het Grieksch drgl. samenstellingen niet bestaan; de naam zou dan veeleer hebben moeten luiden òf ειϰονοϕορα òf ϕερειϰοον.

De andere afleiding is evenmin juist, omdat een samenstelling als die van 't Latijnsche vera en 't Grieksche ειϰοον - een hybridisch, half Gr., half Lat. woord - slechts ontstaan kon zijn in de Middeleeuwen toen de taal geheel bedorven werd. -

Meer ligt dan ook voor de hand de derde verklaring, welke n.l. in Veronica slechts een andren vorm ziet van Beronika, 't geen wel niet anders zijn kan als 't Grieksche ϕερενιϰή dat is Zegebrengster - samengesteld uit ϕερειν en νιϰή.

Als het waar is, dat inderdaad het volksgeloof wilde dat door het aanschouwen van het wonderbaar afgedrukt gelaat van Jezus krankheden werden genezen, dan kan de laatst gegeven verklaring alleszins passend genoemd worden. Immers alle ziekten werden veroorzaakt door inwerking van kwade geesten - die duivelsche machten te overwinnen was de eenige weg tot beterschap. Als de kracht tot die overwinning werd toegekend aan den wonderdoek, boven beschreven, dan ligt de verklaring niet verre, waarom de gelukkige bezitster er van Veronica werd gedoopt.

Grosthuizen.

F.W. Drijver.