Het Belfort. Jaargang 6

[p. 436]

Wenken en vragen.

Gou, Gouraad, Gougraaf. In de laatste aflevering komt een lezer op tegen het gebruik dier woorden. Ik stem volkomen met den schrijver in dat, geschiedkundig gesproken, gou (of meer moderne gouw) juist de beteekenis van provincie niet teruggeeft, doch daar meest al de samengestelde woorden in alle talen, iets conventioneels hebben, zie ik niet in waarom het niet goed zou zijn die benamingen in sprake hunnen gang te laten gaan, gelukkig iets gevonden te hebben, dat het bastaardwoord deftig vervangt. Ook in de samengestelde woorden waarvan de grondvormen volmaakt nauwkeurig zijn, moet er veel aan de conventie overgelaten worden, want anders kwam men met ellenlange woordsmederien onmogelijk om uit te spreken. Met zulk een stelsd van overdreven louteringszin zullen wij bijna nooit nieuwe woorden kunnen vormen, noch de indringelingen weren, welke dagelijks meer en meer in onze taal komen nestelen.

Dat een graaf tot den adelstand behoort is waar, doch als men den zin der woorden niet meer mag uitbreiden, moet men ook, naast vele andere van goed allooi, dijkgraaf verwerpen, sedert eeuwen gebruikt in de besturen der polders en wateringen. Overigens was een graaf in het begin geen edeling, hij is het geworden door zijn ambt en bij uitbreiding is dit woord een titel gebleven in de rangorde van den adel. Graaf was eerst en vooral een plaatsvervangend bestuurder zooals heden onze zoogenaamde gouverneurs.

In denzelfden geest zou ik gerust ook al eens taalkamer of beter misschien taal- en letterkamer voor Academie gebruiken. K. Vl. Academie blijft noodzakelijk de officieele eigennaam, maar als synoniem en om de verscheidenheid, meen ik dat die benaming ook al eens in de gesproken en geschreven taal mag voorkomen.

Maar zie, zoo gaat het in onze letterkunde, ce eene verzet zich tegen den andere, niemand wil iets toegeven noch den stap der toenadering doen, en op die manier verspillen wij onze beste krachten in vitterijen en laten wij onze taal en onze letteren intusschen meer en meer ten gronde gaan. Wij zijn niet krachtig genoeg om ons verdeeldheid te mogen veroorloven.

Onze taal gaat achteruit omdat zij stil staat, want zij houdt geen tred met hare eeuw: zelden zoeken wij naar namen voor nieuwe begrippen en nieuwe zaken. Goed is het het oude op te rakelen, nog beter woorden te vinden voor het hedendaagsche: dit moest de groote bekommering zijn onzer taalgeleerden.

In de laatste aflevering vroeg men ook wat er gedacht werd nopens bijkaartje voor supplément, spelwijzer voor programme, pandenbewaarder voor conservateur des hypothéques. Ik meen dat die woorden uitmuntend zijn, vooral de twee eerste, goed gevormd en volmaakt in overeenstemming met het gedacht dat zij moeten uitdrukken. De knoop ligt hier: ze gangbaar te maken, en dat hangt af van de schrijvers en de sprekers; willen zij die woorden gebruiken in hunne boeken en gazetten, in hunne lessen en voordrachten, iedereen welhaast zal ze in den mond hebben en de slag is gewonnen.

[p. 437]

Lettre poste restante zou ik niet vertalen maar verdietschen in af te halen; cantine zou ik, tot dat wij iets beters bezitten, weergeven door cantien, cantine is eigenlijk een drinkhuis in de kazern en door uitbreiding eene kleine herberg en inzonderheid een tapperijken waar slechts over den toog geschonken wordt. Men kan toch niet zeggen soldatenherberg. - Pouvoir concentré stelt mij bot en laat ik aan meer bevoegden over om iets te vinden zonder toevlucht te nemen tot kromine en onbeholpen omschrijvingen.

Brussel.

C.B.

 

 

Het Handelsblad van Antwerpen treedt de meening bij, verleden maand hier vooruitgezet aangaande de woorden gou, gouraad, gougraaf enz. Van een anderen kant ontvangen wij op het laatste oogenblik, van den eerw. heer Craeynest eene bijdrage ter verdediging van het woord gou. Dit schrijven zal in de volgende aflevering verschijnen.

 

 

Ingezonden uit Leuven:

Met paten en peters = met een groot gevolg. Eertijds moesten soms verschillige meters (paten) en peters de kinderen ten doop vergezellen. Zoo lezen wij in een mirakelspel der XVI^e eeuw: ‘D'een pate metten kinde op den erm ende noch twee peters ende nog veel edelvrouwen die ter kerstenheyt met gaen.’

Beysen of deysen = vooruit of achteruit loopen.

In hetzelfde spel van Sint Trudo staat er
Ic en weet waer loopen beysen of deysen.

Ligter liggende zijn (oude Bijbel) = in lijken liggen = afgeleid zijn.

Rak en dak (oude Bijbel) = sarta lecta, gaaf en geheel.

Fijn garen spinnen = haastig zijn.

Sobben en tobben (Poirters) = zwoegen en ploegen.

Verschoud (oude Bijbel) = verdroogd, verbrand, verschroeid. Op sommige plaatsen zegt men doorraakt (doorrekt) = verbrand bij de stoof maar men zegt ook schouwen, afschouwen = met heet water wasschen.

Wake, de vierde wake = 4^a vigilia.

Blevelingen = overschot.

Gheovert = overgebleven.

Veteren = banden, ketenen (oude Bijbel)

Vesen = boord, fimbria vestimenti.

Insetting = lex cfr, institution, institutum, gesets

Baloorig = die niet goed hoort, cfr het voorzetsel bal in baldadig.

Reigeldicht = zeer dicht gesloten, reigel = rebbe, balk.

Wijgant (bij Anna Byns) = soldaat, strijder wijghe = strijd cfr ‘de wijghe van Woeronc’ gespeeld te Leuven in 1421 de wijghe van Ronchevale, enz.

Jolyse = blijdschap, blijde.

Tortyse? Wie weet er nader bescheed over?

Plike, sonder, plike = effenaf.

[p. 438]

In den Mascaroen een gedicht uit de vertiende eeuw v. 1127 staat er daarom so segghic sonder plike.

Is dat niet in verband met plica explicare en 't fr. pli?

Baraet, barate = pomperij, aanhang, gedruisch. Zoo staat er in den Theophilus (XV^e eeuw) v. 1171

Dat hi recht late varen al
Die werelt ende al haer baraet

Moedre, = modder, slijk. Heeft men dat nog ergens in dien vorm ontmoet? Het staat in den ‘Mascaroen’ v. 1146

Onse Here maecte Adame
Van der moedre en van den slike.

Op plaatsen zegt men multer land voor land dat malsch en licht bewerkbaar is.

Uren overleden = voorbij (oude Bijbel).

Wie weet er verdere uitlegging over:

Paanhuis = brouwerij - getes = nering, voedsel.

Gerack doen = verzorgen.

Krepier = steertriem van een peerd (van croupe = steert?)

Hier en daar gelezen: zelfmoord bij middel van een geweerschot; een groot getal trampaarden zijn lijdend aan de pooten, en zijn onbekwaam te loopen; de piano tokkelen (ja, eene harp) zijne vermoeide voeten dartelden op het mos (vermoeide voeten sleepen maar springen niet); hij leed aan pathologie (ziektenleer!) lager stijgen (ook zeker omhoog dalen?); diplomaat tot het burgerlijk leven teruggekeerd (was hij priester misschien of soldaat?): - Alles louter Fransch en onbekendheid met het eigen woord.

Men schrijft ons uit U......

‘In zekere stad van Vlaanderen heeft het college van burgemeester en schepenen eene commiseie benoemd, om de straatnamen te onderzoeken, zoowel onder taalkundig als historisch opzicht, en om desnoods billijke wijzigingen voor te stellen. De maatregel was alleszins prijsbaar.

Maar nu komt de meerderheid die commissie vooruit met vormen als deze: Casteelstrate, Capitelstrate, Leyestrate, Coventstrate (rue du Couvent), enz.

Wat denken de lezers van het Belfort?’

Bij vergissing heeft de letterzetter op den omslag in de voorgaande aflevering Wenken en Vragen onder den naam van Johan Winkler gesteld. Het waren snippelingen van verschillige kanten ingekomen.

Onze rubriek Wenken en Vragen vindt bijval, van alle kanten komen er wenken en vragen, en verschillige andere tijdschriften spreken van insgelijks iets dergelijks in te voeren.