Het Belfort. Jaargang 6

[p. 191]

Wenken en vragen.

In het gebruik van Ten Ter en Te wordt veel gefaald. Ziehier den regel, getrokken uit het uitmuntend werkje van J. Bols en J. de Ruysscher: Eenige regeltjes, handboeksken waar de Vlaamsche studenten hunne moedertaal behoorlijk in leeren schrijven en uitspreken:

‘Het voorzetsel te beheerscht den doelvorm. Ten en ter zijn samentrekkingen van te en den doelvorm mann. den of vrouw. der van het bepalend lidw. Men moet dus zorg dragen ter en ten niet te gebruiken dan daar, waar het lidwoord te pas komt: ten tijde; ten gepasten tijde; ter goeder ure; ter zaliger gedachtenis; terzelfder tijd; ten dienste; maar te allen tijde; te mijner gedachtenis; te (of: tot) uwen dienst; te dien einde; te dezer gelegenheid; en niet: ten allen tijde; ter mijner..., enz.

Aanmerking. Om gemakkelijk te weten of het lidwoord te pas komt of niet, kan men een ander voorzetsel, b.v. aan of op, in de plaats van te zetten, of men kan ook voordeelig het Fransch raadplegen: bemerkt men daar het lidwoord, dan moet het er in 't Vlaamsch ook zijn; b.v.: ten (op den) tijde: Fr. au (à le) temps; - ter (tot de) zaliger gedachtenis: Fr. à la sainte mémoire; - terzelfder (op denzelfden) tijd: Fr. au même temps. Maar: te allen tijde (zonder lidwoord): Fr. à tout temps (zonder lidwoord); te (of tot) uwen dienst: Fr. à votre service; te drij uren: Fr. à trois heures; - te dezer gelegenheid: Fr. à cette occasion.

Deze Fransche regel geldt niet voor: au (à le) milieu, dat in het Vlaamsch zonder lidwoord is (te midden), - noch voor: à terre (ter aarde, ten gronde).’

Het woord Voorde bestaat in menige plaatsnamen: Voorde bij Ninove, en onder Hansbeke, Huise, Loochristi, Oostakker, Waarschoot, Wetteren, Zinghem, altemaal Oostvlaamsche dorpen; - Voord bij Borgloon, en te Zolder; - Boschvoorde bij Brussel, Meerschvoorde te Denderwindeke, Ruddervoorde bij Thorhout, Zandvoorde bij leperen; Steenvoorde bij Hasselt, te Ternat, en in Fransch Vlaanderen; Frankvoorde of Frankfürth in Duitschland. Welke is in die namen de eigene beteekenis van voorde? Is voorde oorspronkelijk niet anders

[p. 192]

dan het woord vaart, vaarde? Zooals onze Vlaamsche roden, in 't Limburgsch en in 't Nedersaksisch, raden worden in kerkrade, Weustenraad. enz.; en zooals openbaring apenbaring werd in de taal van Keulen. Is voorde dan niet een woord, gang bediedende in verscheidene beteekenissen? a) Weg, doorgang, door grachten, moerassen, meerschen, weiden; b) wed, doorgang door stroomen; c) gegraven waterweg. Welke eene dier beteekenissen past meer bij de alom voorkomende geslachtsnamen vande Voorde, vander Voort, Vervoort, en misschien Vervaet? Ook in van Poelvoorde? In welke eeuw en hoe geraakte bij den Vlaming de beteekenis dezer zijne namen vergeten? Kan dit woord als bepaald en overal gaande vakwoord dienen, en ijdele woordkoppeling of woordsmederij helpen vermijden? Wat is dan Vilvoorde?

Laar, Leer in ontelbare geleegsnamen, beteekent ledigen grond. In de namen Larene (Laarne), Lerene (Leerne), is de eindletter e eene bijlassching, den Vlaamschen tongval tegenover den Brabantschen eigen? Of zoude zij misschien aan den uitgang des meervouds toebehooren?

Al de Vlaamsche gazetten der groote steden spreken ons gedurig van wandelconcerten, een nieuw Fransch bokje: concert-promenade. Alsof men een concert hadde, dat wandelt; alsof men niet pleegt te wandelen gedurende het concert, dat in de opene lucht gegeven wordt; alsof men naar een concert zoude gaan om te wandelen; alsof er zit- en ligconcerten zouden zijn, of eet- en drinkconcerten, onder welke men smult. Wat doet, in Gods naam, dat wandel bij concert? De aandacht moet niet geroepen worden op wandelen - dat men overal kan doen - maar enkel op het concert. Men zende het wandel.... wandelen!

Toegangkaart of toegangskaart, wat is het best, met of zonder s? Sommigen willen de s om de welluidendheid, anderen willen ze niet om dezelfde reden; genen beweren dat hier een genitief vereischt wordt, dezen dat het hier slechts voor een enkele bepaling geldt door bijzetting. Ik houd het voor het laatste, immers kan er hier geen spraak zijn van bezitting noch van welluidendheid.

Een Brusselsch blad spreekt altijd van overwakingscomiteit. Die woordsmederij voor comité de surveillance ware best vervangen door commissie van toezicht. - In een liberaal blad las ik laatst: Als bloemschilder verwierf hij eene maar te wel verdiende faam, zoodat de lof hier in blaam ontaardde. - Hij deed hem het zand bijten, Hij besluit met eenige hatelijkheden te verhalen aan Stanley's adres, Eene wandeling maken in plaats van doen, alle veel gebruikte wendingen op Franschen leest geschoeid en die van onze taal slechts het kleedsel hebben.

Aangaande wandeling maken, zullen wij onzen briefwisselaar doen opmerken dat maken in Holland en Duitschland geldige munt is.

[p. 193]

In Holland veroordeelt men onze gezegden: schoon om hooren, goed om eten, lief om zien. Het moet zijn schoon om te hooren, goed om te eten, enz.

Een lezer schrijft ons dat Handwoordenboek voor Nederlandsche synoniemen door J.-V. Hendriks en De Bloemkrans, ook onder de aanbevolen werken dienen vermeld te worden. De Bloemkrans, verschijnende 4 maal 's jaars, (Tilburg, Drukkerij, Weeshuis) drukt uittreksels van Zuid- en Noord-Nederlandsche schrijvers, legt vele woorden uit en vestigt de aandacht op gewestelijke uitdrukkingen, germanismen en gallicismen.

Men vraagt ons uit Mechelen:

Van waar komt het woord ‘pannieren’, de Kempen door gebruikt voor: eenen weg effen, gelijk maken?

Bestaat er betrek tusschen dit pannieren en sieren, beide een gedacht van schoonmaken bevattende; of wat is of beduidt deze uitgang ieren?

In de laatste aflevering deed eene drukfeil ons ‘verantwoordelijk voor’ laken, het was van, dat wij bedoelden, als het dikwijls in eene gazet aangetroffen te hebben.

Kaartjesknipper, juister en beter dan treinwachter; overstappen beter dan van trein veranderen.

In West-Vlaanderen stelt men voor, berek te gebruiken voor commissie, berekkers voor commissieleden, keurraad voor jury. - In honderden oude stukken vond ik inderdaad bereckers, voor verzorgers, beheerders; nooit het woord berek, voor commissie. Hebben anderen dat aangetroffen? 't Kan, maar dan zal het niet dikwijls geweest zijn. Wij raden het gebruik van dit woord te minder aan, daar 't nog eene andere beteekenis heeft: op zijn gemak zijn.

‘Walweien was comen int strec
Die wel waant wesen up sijn berec.’,
Van goeder herbergen optien nacht.’

Wat keurraad betreft, ik aanzie het als het juiste woord; de Vlaamsche Academie ook gebruikt het voor jury.

Men zendt ons de volgende vraag in: Wat is de West-Vlaamsche beweging - wanneer ontstond zij - welk is haar doel - wie zijn hare voornaamste leiders - hare werken - voor- en nadeel?

Een andere lezer zou eene studie in het Belfort verlangen over Anna Bijns en over pater Poirters.

Over pater Poirters bestaat er eene schoone studie, geschreven door H.-J. Allard, S.J. Zij verscheen in Thijm's Dietsche Warande, jaargangen 1876 en 1879. - Een vroegere jaargang van de Nieuwe School- en Letterbode moet ergens eene bijdrage gegeven hebben over de Brabantsche Sapho.