Het Belfort. Jaargang 6

[p. 80]

Wenken en vragen.

De vraag wordt ons gedaan hoe er geschreven moet worden: Het kleine Grietje dat (onzijdig) of die (vrouwelijk) zoo schoon werkt. Wij antwoorden met M. De Vries: ‘Het achtervoegsel -je (-tje, -pje) vornt verkleinwoorden, die onzijdig zijn (het baasje dat enz., van het manlijke baas), en moet dus tot de onzijdige uitgangen gerekend worden. Intusschen nemen de woorden Jantje, Klaasje, Mietje, Naatje enz. hunne bepalingen in het manlijk of vrouwelijk geslacht bij zich, wanneer zij als gewone eigennamen gebezigd worden, waarbij men niet aan de verkleinende kracht van het achtervoegsel denkt (Jantje, die daar loopt spelen; Mietje, die zit te breien). Wanneer echter eene der beteekenissen, die aan het verkleinende achtervoegsel verbonden zijn, het begrip van kleinheid, bevalligheid, nietigheid, enz., te voorschijn treedt, dan herneemt het achtervoegsel zijne volle kracht en het woord laat slechts bepalingen in het onzijdige geslacht toe, onverschillig, of een manl. of vrouwel. persoon bedoeld wordt (Het kleine Jantje, dat zoo zoet speelt; het lieve Mietje, dat zoo vlug breit).

Een Brusselsch blad spreekt van den beruchten Stanley en zou zeker schrijven: de beroemde Baekeland! Wekelijks zegt het dat het niet verantwoordelijk is voor de aankondigen op zijne 4^de bladz. Eene andere gazet vertaalt femme embaumée door gezalfde vrouw in het nieuwsje van het gebalsemd lijk dat een Russisch edelman met zich te Parijs medevoerde. Het bevestigt zich (il se confirme), De Kamer verggadert zich (La Chambie se réunit), De herziening der grondwet dringt zich op (La révision s'impose), Zij besloten door verstikking een einde aan hun leven te stellen; ziedaar nog zoovele echt Fransche wendingen in 't Vlaamsch gekleed, en welke men maar al te veel in de pers tegenkomt. Waarom niet: Men verzekert, het wordt bevestigd, de Kamer vergadert, de herziening wordt noodzakelijk, zij besloten zich te laten verstikken.

Dégénérescence wordt goed vertaald door verwording, dégénérescence graisseuse dit caeur door vetachtige verwording van het hart; concentré ou dilué door sterke of slappe; vélocipède en vélocipédiste door rijwiel, wieler of wielrijder.

[p. 81]

Als het daar regent druppelt het hier, schoon en schilderachtig gezegde dat men slechts nog aantreft op de lippen onzer onde aartsvaderlijke Vlaamsche ouderlingen, om te beduiden dat het verdriet bij magen en vrienden zijnen weerslag te hunnent vindt.

- Een lezer vraagt eene verhandeling over Plantijn en Kiliaan. Wie gelast er zich mede..? Tot richtsnoer zij gezegd dat de heer P. Génard in 1874 hun eene geleerde studie wijdde in De Toekomst.

Beeediging, schoon en deugdelijk oud woord veel beter dan eedaflegging. Beeediging wordt gezegd met betrek tot officieele posten waartoe een eed gevergd wordt; eedafleggen of eedafnemen wanneer slechts eed gevergd wordt voor eene bepaalde zaak, zooals voor getuigenissen in rechtszaken. Ter gelegenheid van het regentschap in Holland gebruikten vele gazetten eedaflegging, het Fondsenblad leerde ons het juiste woord.

Kalfskop met schildpadsaus. Zoo vertalen bijna alle spijskaarten Tète de veau en tortue. Er is hier geen schaduw van schildpad in 't spel; tortue is de oude Fransche vorm van pan, dus Gestoofde kalfskop, en is hij met truffels Getruffelde kalfskop.

Schelvisch zegt de Vlaming, aigrefin de Franschman: zóó moet de Franschsprekende Vlaming spreken, wil hij als geen botterik worden uitgekreten. Maar wat is dan aigrefin? Dit leert ons Littré in de jongste uitgave van zijn Fransch woordenboek. Schelvisch had een Nederlander gezeid; escuelvi zeide een eerste Franschman na, eclefi een tweede. Nu was men het spoor bijster: in den donkeren liep men tastende voort. Het werd èclefin, aiglefin, totdat de vorm aigrefin den voorkeur kreeg. En zoo is schelvisch op zijn Fransch wel uitgesproken aigrefin.

Het woord lede, door samentrekking lei, komt voor in sommige plaatsnamen: Lede, Ledeberg voorheen S^t-Pieters-Lede, Ruislede, de Lei en de Handelslei te Antwerpen, de Leibeek misschien ook in Liede- of Lede-Kerk. Lede wordt tweeërhande uitgeleid: - a) als komende van het sterke werkwoord lijden gaan, doorgaan, en beteekenende laan allée, avenue; - b) als komende van het zwakke werkwoord leiden, met Vlaamschen vorm leeden, en beteekenende waterleiding. Beteekent lede van zijn eigen niet eenvoudig gang, doortocht, hetzij als weg, hetzij als waterloop, hetzij verders als wandeling langshenen het water?

Steerten: 1^o wat mag ‘steerten’ eigentlijk zijn in 't gezegde ‘hij doet niets als vragen en steerten’?

2^o is het springlevend, dichterlijke woord ‘steerten’ in den zin van ‘vluchten’ (Eng. ‘to starte’) waarlijk als ‘verouderd’ te beschouwen voor de schrijvers? Kiliaan zet er immers ‘vetus’ nevens?

[p. 82]

Oûdoose zegge naar de meening van den spreker ‘oude doose’ met dien naam wordt al eens een bejaard vrouwmensch betiteld, natuurlijk niet om de wille van hare lieftalligheid of liefelijkheid. Nooit en hoorde ik van eene andere doose, als van eene oude of oû doose. Zouden wij hier niet eens te meer te doen hebben met de wilwetendheid van 't sprekende volk? Immers Kiliaan geeft ‘vandoose’ op, en ook ‘vaudoose’ = tooverhekse; zooveel als ‘mulier Valdensis’; en hij voegt erbij: ‘Valdensis gens praeter caeteras veneficir et haereseos nomine notata fuit: unde venefici et incantatores vulgo habiti’ 't is te zeggen dat de ‘Waldensen’ of ‘Vandoozen’ bekend stonden voor met den duivel om te gaan en tooveraars te zijn. - Het Duitsch spreekt ook van doos voor eene oude vrouw: Eine alte Schachtel.

Spende: de keersen, daar men meê ten offer gaat in eenen lijkdienst, hoorde ik dikwijls ‘spendekens’ noemen: weet er iemand nog andere overblijfsels in de tale van ‘spende’ = liefdadige gifte, aalmoes? Kiliaan geeft, zonder meer, ‘spenden’ = eleemosynam erogare - spende, spinde = promptuarium, cella penaria; - spinde, spendstuk, spind-stuk = panis gradilis, deel-brood; - spindinge = deelinge van brood. Iedere Vlaming kent ook ‘een spinte haver’ (spinte haveren, zegt Hiliaan). Zouden al die woorden niet van denzelfden stam zijn met spint = kistje; spinte = korfje?

- J. Vercouillie, in zijn Beknopt etymologisch woordenboek, geeft de vormen met e met aan; spinde komt van ‘spinden’ zegt hij, waarvan een nevenvorm ‘spandeeren’ gelijk Eng. to spend en Hgd. ‘spenden’ door het Rom. (It. spendere) uit het Lat. ‘expendere’ (ex = uit, voluit, - pendere = wegen, betalen) vglk. ‘spijs’ mnl. spise, gelijk Hgd. speise en It. spesa uit Mlat. spesam (-a) = uitgaaf, kosten, onderhoud (vergel. iemand den kost geven) van Lat. expensa.’ - Van ‘spint’ (maat) verklaart hij geenen oorsprong te kennen. - Van ‘spindse’ geeft hij de nog heden levende beteekenis niet aan, waarvan Kil. spreekt, namelijk ‘fasciculus ligni minuti’ een bustel gekloven hout; en hij geeft het als eene afleiding van ‘spinden’ in beteekenis te vergelijken met ‘spindsoep, spindstuk.’

Weet er niemand beter en meer?