Het Belfort. Jaargang 5

[p. 381]

Jan van Ruusbroeck.

HET was vroeger al heel zeldzaam, en ook nù blijft het wel eene uitzondering, dat de naam en de werken van een Nederlandschen dichter of proza-schrijver buiten de grenzen van ons taalgebied eenig opzien baren. Wel mocht Bilderdijk de groote Bilderdijk zijn, toch vroeg hem Napoleon, aan wien hij, tijdens de regeering van koning Lodewijk, werd voorgesteld: êtes-vous connu dans la république des lettres?...

Bilderdijk, te oordeelen naar zijn kort gemeten antwoord, nam dat kwalijk. Met den rijmklank, dien hij op de woorden van den keizer past, luidt het op eenigszins bitsigen toon: ‘du moins j'ai fait ce que j'ai dû pour l'être.’ De dichter achtte zich gekrenkt. Hij had ongelijk; geene hem persoonlijke miskenning, maar het lot onzer letteren in het algemeen, bracht het mede dat de keizer, in den vreemde, misschien niet eens van zijnen naam had hooren gewagen.

Wat echter nog zeldzamer voorkomt, wat onmogelijk mag schijnen, het zou zijn dat de naam van een Nederlandschen schrijver tot den vreemde doorgang vindt, dat een Vlaming met zijne vlaamsche schriften door gansch Europa roem verwerft, en bij eigen taalgenooten ongeacht, ongekend bleef. En nochtans met onzen Jan van Ruusbroeck was het langen tijd zóó gesteld. En nog nù is het niet zijne innerlijke waarde, door Frankrijk en Duitschland zoo hoog geschat, maar enkel zijne taal, zijne ‘proza’, die te onzent geprezen wordt. Het is als de ‘beste Nederlandsche proza-schrijver der middeleeuwen’ dat hij de aandacht der ‘Vlaamsche Bibliophilen’ heeft gewekt en van hunnentwege eene uitgave zijner schriften bekomen.

[p. 382]

Die uitgave echter, enkel voor taalgeleerden bestemd, heeft hier weinigen met den man bekend gemaakt die, gansch Europa dóór, als de hoofd-mysticus der veertiende eeuw wordt bestudeerd en bewonderd. Het zijn vreemden die den wonderbaren Ziener van Groenendale ons openbaren, die indringen in den geest zijner werken, zijn stelsel ontleden, zijne bespielingen volgen in hunne hooge vlucht, in de beeldrijke dichterlijkheid der voordracht, in de verhevenhéid der leeringen, in de strenge juistheid bij het behandelen van heilige wetenschappen, in de krachtige, zalvende en van liefde gloeiende taal. Het is in Fransche tijdschriften dat Jan van Ruusbroeck ten onzent van dit oogpunt wordt beschouwd; het is een Waal die met eene volledige ascetische studie zijner werken hem verheerlijken zal.

Jan van Ruusbroeck ontleent zijnen naam aan de plaats zijner geboorte, het dorp Ruusbroeck, op de Senne, tusschen Halle en Brussel, waar hij ter wereld kwam in het jaar 1294 Van zijne kindsheid af vond hij weinig genoegen in hetgeen hem omringde en nauwelijks veertien jaren oud onttrok hij zich aan de wereld, verliet zijne moeder bij wie hij nooit meer wederkwam en ging te Brussel zich onder de leiding stellen van eenen nabestaande, Jan Hinckaert, kanunnik van Sinte Gudula. Vier jaren besteedde hij aan de studie der Latijnsche taal, om verder uitsluitend op de kennis der goddelijke wijsheid en de oefening der deugden zich toe te leggen. In den ouderdom van vier en twintig jaren priester gewijd, werd hij onderpastoor of kapelaan van Sinte Gudula kerk, en oefende zich voortdurend, met aangroeiende vlijt, in het beschouwend leven. Het gezelschap vluchtend, weinig genegen tot spreken, zijne kleeding verwaarloozende, werd hij om zijn afgezonderd en wonderbaar leven meermalen met minachting bejegend.

Gedurende zijn verblijf te Brussel, bestreed hij met de beste gevolgen de zedelooze leeringen van Blommardina die door de secte der Beguarden en vrije

[p. 383]

geesten hare verfoeilijke en schaamtelooze schriften verspreidde, die de erglijkste losbandigheid vermomde met den naam van Seraphijnsche liefde en door hare listen menigvuldige harten bedroog en meêsleepte.

In 1343 verliet Ruusbroeck de stad Brussel en ging te Groenendaal in het Soniën-bosch bij den kluizenaar Lambertus zich vestigen om nadien er eene abdij te stichten waar hij, als prior aangesteld, met eenige leerlingen en gezellen op 10 Maart 1349 den regel van den H. Augustinus aanvaardde.

Weinig geletterd, was hij door eigen heilig leven en dagelijksche oefening tot de hoogste trappen der mystieke godgeleerdheid opgeklommen, en, daar hij niet bij middel van boeken zich tot die hoogte had verheven, werd hij met des te meerder ontzag geëerd en geraadpleegd als een heilige die met hemelsche ingevingen werd begunstigd. Wat de Heer, onder zijne eenzame wandelingen in het woud; hem scheen toe te spreken, teekende hij met der haast aan, en, wedergekeerd in het klooster, deelde hij aan zijne levensgezellen de ingegeven gedachten mede.

Hij schreef zijne werken uitsluitelijk in het Vlaamsch.

Van Ruusbroeck bereikte den hoogen ouderdom van 87 jaren. Hij ontsliep in den Heer den 2 December 1381 in geur van heiligheid.

Tot zijne uiterste levensdagen, toen zijn gezicht, bijna tot blindheid verzwakt, de Hostie op het outer nauwelijks nog onderscheiden kon, had hij elken morgen de mis gelezen in een genot van hemelschen wellust die meermalen hem in geestverrukking bracht. Eens gebeurde het dat in dien toestand zijne lichaamskrachten bezweken: de dienaar, hem als levenloos ziende, was met angst geslagen, en daar hij die bezwijming aan uiterste zwakheid toeschreef, verwittigde hij den Overste dat het onmogelijk werd nog langer aan den oud-prior toe te laten het autaar te beklimmen. Toen nu de Overste met die meening instemde en den eerbiedwaarden man het genomen besluit ging aanzeggen, zag hij hem

[p. 384]

uitbarsten in tranen en op de knieën vallen en smeeken: ‘Vader, ontneem mij dat geluk niet: want het is niet mijn hooge ouderdom, maar wel de hemelsche gratie die de bezwijming veroorzaakt. Van daag zelf hoorde ik onzen Heer Jesus Christus mij deze zoete woorden toesturen: gij behoort mij en ik u’.

De Overste was diep ontroerd bij het hooren van die bekentenis, den ootmoedigen grijsaard afgedwongen; zijn verbod werd dadelijk ingetrokken en de heilige priester ging voort met dagelijks de mis te celebreeren tot de Heer hem van de lichaamsboei ontdeed en liet opvaren tot het eeuwig genot van dien hemel waar zijn beschouwend leven hem in ongekende genuchten den voorsmaak van laten proeven had.

Wat de wonderbare asceet van Groenendale allerminst beoogde en verlangde, vermaardheid en roem, verwierf hij in den uitgebreidsten kring. Tot in den vreemde waren de bijzonderheden van zijn heilig leven bekend. Uit de steden van het Rijnland kwamen hoog vermogende heeren en vrouwen den grooten leidsman ter christelijke volmaaktheid over hunne zielsbelangen raadplegen; leeraars en godgeleerden boden zich aan uit Straatsburg en andere Rijnsteden; de geleerde Dominikaner Taulerus bracht meer dan één bezoek aan hem dien hij als zijn meester in het geestelijk leven aanzag; Gerardus de Groote, vergezeld van den Rector der school van Zwolle, kwam eenige dagen doorbrengen bij den beroemden mysticus.

Vooraleer wij met onze letterkundige studie aanvangen, zullen wij, naar de Ram en David, over de wereldberoemdheid des mans, aan wiens glorie Vlaanderen onverschillig bleef, verder spreken: de geleerde Gerson, de groote Bossuet hebben ook hunne beoordeelingen over onzen Vlaamschen schrijver. Zij komen in tegenspraak met Belgische, Duitsche en Spaansche meesters.

Gent.

H. Claeys, past.

(Gaat voort.)