Logo DBNL
Het Belfort. Jaargang 5 (1890)

Het Belfort. Jaargang 5

(1890)– [tijdschrift] Belfort, Het–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Geschiedenis der abdij van Groeninge te Kortrijk.

Voorwoord.

IN het jaar onzes Heeren, ‘als men screef duist drie hondert ende twee, up Sente Benedictus dach in hoymaent, was de stryt te Curtrycke’, de eeuwenheugende slag der Gulden Sporen.

De Coninc en Breidel stonden, ‘eens met 's Graven zonen, hand in hand met de getrouwe edellieden des graafschaps, aan het hoofd van de poorterij en ambachtslieden onzer vrije gemeenten en van het volk uit den buiten, strijdende voor het recht en de vrijheid in de waarheid.’

Zij streden en zegevierden; en daarom blijven zij voor ons ‘toonbeelden van vaderlandsliefde, van zucht naar recht, van eerlijkheid, van trouw, van wijsheid, van beradenheid, van dapperen moed en edele zelfopoffering, gesteund op den zuiversten godsdienstigen zin.’(1)

De stad Brugge heeft haren zonen een standbeeld opgericht; Kortrijk verdient een gedenkteeken op de plaats, waar de Klauwaarts vochten en wonnen!

In 1889 heeft de gemeenteraad besloten, dat men den ‘wych’ jaarlijks zal herdenken. Bovendien trokken de Vlaamschgezinde maatschappijen van Kortrijk en omstreken, op Zondag 14 Juli, naar het veld van Groeninge.

Duizenden personen volgden de ontrolde vlaggen der gilden; en zoo hoog steeg de geestdrift, dat men het voornemen opvatte, dezen optocht alle jaren te vernieuwen.

‘Een Leeuw op Groeninge!’ was de algemeene kreet, ‘Vlaanderen wil Vlaanderen blijven!’

In die omstandigheden docht het ons, dat het Vlaamsche volk de geschiedenis der oude abdij van Groeninge niet ongeerne zou lezen.

Bij het schrijven dezer bladzijden, raadpleegden wij de volgende bronnen:

1oHet gemeentearchief van Marke en van Kortrijk;
2oChronique et Cartulaire de l'abbaye de Groeninghe, par le chanoine F. Van de Putte;
3oGeschiedenis der stad Kortrijk. door F. de Potter;
4oVerklaering van den oorsprong, ouderdom en weerdigheyd van het miraculeus beeld van Onze Lieve Vrauwe in de abdye van Groeninghe;
4oNotre-Dame de Groeninghe, par le R.P. Possoz, de la Compagnie de Jésus;
5oVaderlandsche Historie, door wijlen kanunnik J. David;
6oHandboekje der Godsvrucht tot O.-L.-Vrouw van Groeninge;
7oInstellinge van het broederschap van O.-L.-Vrouw van Groeninge;
8oDéclaration de l'origine, antiquité et dignité de l'image miraculeuse de N.-Dame de l'abbaye de Groeninghe. Opgedragen aan ‘Madame Françoise Du Poncheau, très digne abbesse du monastère’.

I.
De abdij van Marke.

Boudewijn IX, graaf van Vlaanderen en Henegouw, was de held der vierde kruisvaart. Vóor zijn vertrek, in 1202, stelde hij zijne twee minderjarige dochters, Joanna en Margareta, onder de voogdij van hunnen vaderlijken oom, Philip van Namen. Bosschaert van Avesnes, Geeraard, proost van St-Donaas, en Willem van Château-Thierry, in Champagne, stonden den voogd als raadslieden ter zijde.

Dank aan de trouweloosheid van Philip van Namen en de sluwheid van den Franschen koning, Philip-August, trad Joanna in den echt met Ferdinand van Portugal, neef der weduwe van Philip van den Elzas (1211). Dit huwelijk gaf aanleiding tot bloedige worstelingen en eene twaalfjarige gevangenzitting van Ferdinand.

Middelerwijl hield Joanna het bewind der twee graafschappen in handen. Haar bestuur mag men wijs en heilzaam noemen. Zij vernieuwde en verbeterde vele stedelijke keuren; gaf wijze instellingen aan onderscheidene kasselrijen en ambachten; gemeentewetten aan plaatsen, die daar nog van beroofd waren; zij begunstigde den koophandel en de nijverheid; zij schafte hatelijke gerechtig-

heden en tollen af; zij bevorderde het onderwijs der jeugd; zij bouwde gestichten van weldadigheid, begiftigde kerken en kloosters: met een woord, zij leefde niet dan voor het heil harer onderdanen en voor den welstand van Vlaanderen, dat weldra het rijkste, het machtigste, het bloeiendste land werd van geheel Europa(1).

Wil men bewijzen? Ten jare 1224 beloofde zij, ook in naam van hare opvolgers, geene belastingen te zullen vragen aan de vijftig eerste wollewevers, die zich te Kortrijk zouden nederzetten. Zij verzekerde hun die gunst voor gansch het leven, met deze bepaling nochtans, dat hunne afstammelingen daarna zouden onderworpen zijn aan de belastingen, gelijk de overige ingezetenen(2). Aan Veurne. Eekloo, Kaprijk en eenige andere plaatsen schonk de gravin eene eerste gemeentewet. Op zedelijk en godsdienstig gebied was zij eveneens werkzaam. In de maand Februari 1241 kocht zij een huis voor het jonge begijnhof van Kortrijk(3). In 1223, 1225 en 1251 begiftigde zij het kapittel van O.-L.-Vrouw, gesticht door haren vader(4). Ten jare 1230 stichtte zij de abdij van Marquette, bij Rijsel(5).

 

Kortrijk paalt ten Zuid-Westen aan Marke. Deze gemeente maakt aldaar eenen vrij grooten insprong, tusschen den Bruyninckweg(6), over den Pottelberg, en het gehucht Ste-Anna. Hier lag een landgoed, bekend onder den naam van Roodenburg(7). Dit landgoed was tot heerlijkheid verheven als achterleen van Sperleke. Het bestond ‘uit het kasteel, met hof, boomgaarden, neerhof, molen en loopende landen’.

Staande op het hoogste van den Bruyninckweg, met den rug naar Kortrijk gekeerd, en de ijzeren baan naar Lauwe wegdenkende, kan men zich een denkbeeld vormen van de voormalige liefelijkheid der streek. Rechts ging het oog over eene uitgestrekte helling, met de zacht vloeiende Leie in de verte; links, tusschen Walle en Sto Anna, stonden groote, sombere bosschen. De Markebeek kronkelde als eene zilveren slang door het landschap. Nog in 1756 hoorden verscheidene stukken gronds, aldaar gelegen, aan de abdij van Groeninge toe(1).

Het goed te Roodenburg was eene der uitgestrektste heerlijkheden rond Kortrijk. Volgens eene acte van 1548, was het destijds 40 bunder groot(2).

Op het einde der twaalfde eeuw werd Roodenburg het eigendom van Wouter, protonotaris van Boudewijn IX(3). Wouter had drie kinderen: Joanna, Agnes en Gillis van Roodenburg. Toen hun vader stierf, wenschten Joanna en Agnes zich van de wereld af te zonderen, weshalve zij de hun toebehoorende heerlijkheid opdroegen aan Joanna van Constantinopel, ‘omme dat zy daer mede stichten zoude een clooster van der ordene ende abyte van Cystaulx(4), daer die twee dochteren Gode dienen mochten met andere religieusen van den selver ordene(5).’

De gravin aanveerdde deze gift den 1 September 1237. Uit de acte en de aanduiding der goederen blijkt, dat het recht van Gillis, broeder der twee jonkvrouwen, werd voorbehouden. En dewijl Agnes, de jongste zuster, nog minderjarig was, verklaarde de vorstin voor dezer goedkeuring in den afstand te zullen zorgen. Verder zoude zij, indien de stichting eenige deelen der geschonken goederen moest missen, dezelve door eigen giften volledigen(6).

Toen nu de stichting verzekerd was, zond Joanna van Constantinopel eenige Zusters uit de abdij van Marquette, met Erka of Eika als eerste abdis(1). Joanna en Agnes van Roodenburg aanveerdden het geestelijk kleed. De nieuwe abdij koos den titel van Speculum beate Marie Virginis of Spiegel der gelukzalige Maagd Maria. Het opperbestuur werd opgedragen aan den abt van Clairveaux(2), die het overliet aan den prelaat der Duinenabdij, bij Veurne. Deze belastte twee zijner priesters met de geestelijke zorg over de nonnen(3).

II.
De gravin Beatrix.

De stichting, door Joanna van Constantinopel goedgekeurd, had aanvankelijk bezittingen in Marke, in Kortrijk, in Cuurne, in Harlebeke, in Ardooie en elders(4).

Deze bezittingen groeiden spoedig aan. In het jaar 1240 kocht de abdis de tienden der nieuw ingedijkte landen tusschen Biervliet en Milme, in het ambacht van Assenede(1). In 1241 schonken Thomas van Savooie en Joanna van Constantinopel aan de abdij de helft van een stuk grond, gelegen tusschen de ambachten van Assenede en Brugge.

Innocens IV stond toe, dat iedere non, persoonlijk, roerende en onroerende goederen mocht bezitten, onder beding nochtans, dat het inkomen dier eigendommen geheel ten voordeele van de gemeenschap zoude blijven (1246)(2). Omtrent dien tijd nam dezelfde paus de eigendommen der abdij onder zijne bescherming(3). Zelfs sprak hij den banvloek uit tegen al degenen, die de kloosterzusters van Marke zouden hinderen in het vreedzaam bezit hunner eigendommen(4).

Een der aanzienlijkste personen, welke de abdij van Marke begiftigden, was de gravin Beatrix, dochter van Hendrik II, hertog van Brabant. Beatrix was tweemaal weduwe geworden: eerst van Hendrik, landgraaf van Thuringen, en vervolgens van Willem van Dampierre, oudsten zoon van Margareta van Constantinopel en den heer van Dampierre(5). In die omstandigheden verkreeg zij tot haar onderhoud de heerlijke baten der stad en der kastelnij van Kortrijk. Zij vestigde zich in het kasteel dezer stad, en toog

elken Zaterdag naar de kloosterkerk van Marke, om er de heilige Maagd te vereeren(1).

Wij zegden reeds, dat dichte bosschen het klooster van Marke omringden. Daarin scholen ‘diversche ballynghen ende quaetdoenders, die den cloostere dreyghden te verbernen’, indien zij niet kregen, wat zij begeerden. Zulks bedroefde Beatrix. Ook nam zij het besluit zoo spoedig mogelijk een nieuw klooster te bouwen op eene veiliger plaats, te weten dicht bij de muren der stad Kortrijk, ‘op den gendtschen wech’. Thans bemerkt men op dezelfde plaats, tusschen de Leie, de vaart en den steenweg, het buitengoed van M. Reyntjes(2). Voor dit nieuw gesticht benuttigde men een uitgestrektheid van drie bunder gronds.

De meeste schrijvers beweren, dat de nonnen van Marke het Kortrijksch klooster in 1285 betrokken. Dit jaartal komt niet overeen met het Cartulaire. Oorkonden van 1264 en 1265 noemen nog de abdij van Marke(3); maar in 1268 sprak men reeds van ‘me dame l'abbesse et le couvent de Groninghes.’ Even duidelijk schreef de gravin Beatrix in 1280: Seur Anees, abbesse de Groeninghes et li couvens de ce misme lieu(4).’ Overigens kennen wij een stuk, opgesteld in 1284, dat gewag maakt van eene overeenkomst tusschen het kapittel van O.-L.-Vrouw en de abdij van Groeninge(5).

 

Toen de abdij van Groeninge voltrokken was, wilde de gravin Beatrix hare groote genegenheid voor de stichting nog nader betoonen(6). Daarom deed zij zich op eene ‘motte’, in

het beluik des kloosters, eene eigen woning en een kapelletje bouwen, waar zij zich van het gewoel der wereld afzonderde en de laatste jaren haars levens overbracht. Beide gebouwen waren voor de maand Juli 1286 gereed. Dit blijkt uit de volgende bewoordingen eener oorkonde: Postmodumque infra ambitum dicti loci de Groeninghes, nobilis matrona Beatrix, domina de Curtraco, mans onem et capellam construxisset....(1). Ten jare 1285, ‘le mardi apries le saint Remi’, droeg zij der abdij eene tiende op, welke haar te Meenen toebehoorde(2).

Beatrix overleed den 11 November 1288. Haar stoffelijk overschot werd bijgezet in de abdijkerk van Markette, nevens dat van haren echtgenoot, Willem van Dampierre. Haar hert sloot men nochtans in een looden kistje, dat nog bestaat. Het heeft eene lengte van 44, eene breedte van 17 en eene hoogte van 7 centimeters. Men bewaarde het in de sacristij van Groeninge tot in 1578, wanneer de Geuzen de abdij verwoestten. Thans berust het in eenen zijmuur der St-Michielskerk(3).

 

(Wordt vervolgd.)

Theodoor Sevens.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


plaatsen