Het Belfort. Jaargang 4

[p. 427]

Mersmankins.... koewachters?

ONDER den titel: Vervalsching der geschiedenis van ons Volksleven door niet genoegzame kennis der taal, las de heer K. Stallaert onlangs in de Koninklijke Vlaamsche Academie een opstel, waar vrij zonderlinge vertalingen en uitleggingen van oude Vlaamsche woorden in voorkomen, zelfs door schrijvers van naam en gezag onderteekend.

Van dwaling is niemand vrij; zeer lichtelijk komt men in den waan, dat men 't goed voor heeft met iets, wanneer men er vlak nevens loopt. Uit enkele misslagen moet daarom niet worden opgemaakt dat A of B een weetniet is, onbekwaam de pen te houden. Men kan niet alles weten, niet altijd gelijk hebben - en - 't is al lang gekend dat de grootste kritikers diegenen zijn, die zelven niets, of schier niets, voortbrengen, en derhalve niet veel missen zullen. - Evenmin als onze geachte vriend Stallaert zijne opmerkingen schreef om af te breken of dood te spotten, zullen wij hier, enkel om eene dwaling te recht te wijzen, eene verkeerde woordverklaring aanhalen in betrekking met de geschiedenis der liefdadigheid te Gent.

Op den Neder-Polder onzer stad, namelijk aan den noordkant, tusschen den Zandberg en de Spiegelstraat, bestond er in de XV^e en gedeeltelijk in de XVI^e eeuw een godshuis, opgericht door Geeraard de Stoevere, een lid van de begoede poorterij. Dit gesticht was ten behoeve van Mersmankins.

Ridder Diericx, dit woord in zijne Mémoires sur la ville de Gand overnemende, laat er op volgen: ‘Je ne comprends pas ce mot.’ Maar Diericx heeft naschrijvers gehad, die meenden te weten wat er achter schuilde.

De hoodfdonderwijzer Pieter Jonglas, een Noord-Nederlander die goed zijne taal schreef, verzekerde in de Korte Beschrijving der stad Gent (1834), dat meers- of mersmankins niets anders te beduiden had dan koewachters, en J.-J. Steyaert nam in zijne Volledige Beschrijving van Gent (1857), deze uitlegging zonder aarzelen aan

Hier doet zich echter eene bedenking op:

Een godshuis voor koewachters, te midden der stad, gestich in de XV^e eeuw, zou zeker niet weinig zonderling geweest zijn.

[p. 428]

Men zou kunnen vragen of het was om jonge kinderen op te leiden..... tot het bedrijf van koewachter, dan wel om ze van 't koewachten af te trekken en hun, met een beter onderkomen, een minder ongunstig lot te verschaffen. De eerste onderstelling zou geenen steek kunnen houden, want koewachten wordt gedaan door zeer jeugdige kinderen, die daartoe niets te leeren hebben; de tweede moest ook verworpen worden, dewijl de binnenpoorters van Gent niet dan oorlog zouden verklaard hebben aan de buitenof haagpoorters, wier koeien zij noodig hadden voor boter, melk en vleesch, en die wel iets anders te verrichten hadden dan zelven droomerig op de weide te staan gapen of nevens hun vee in het gras een uilke te vangen.

Of zou het godshuis gesticht geweest zijn om zieke koewachters te verplegen? Maar dáarom moest er geen nieuw tot stand worden gebracht: de Bijloke was open voor alle zieken der stad; andere liefdadige gestichten bestonden voor buitengewone lichaamskwalen.

Het is dus klaar dat Jonglas, Steyaert en verscheidene andere schrijvers over Gent - wier namen wij hier, kortheidshalve, onverlet laten - eene verkeerde uitlegging van het woord meersmankins gegeven hebben, waarschijnlijk zich steunende op het eerste deel des woords, meers, dat zij waanden meersch te moeten beduiden: meerschmankins, meerschkinderen.

De beteekenis van bedoeld woord is evenwel niet verre te zoeken.

Te Gent, en in de meeste onzer Nederlandsche steden, was er eene nering van meerseniers, welker leden ofwel te hunnen huize, ofwel langs de straat meerserijen te koop boden. Een meers-of mersman ('t eerste deel van het woord leeft voort in het Fr. mercier, waarmede in verband staat merceries) was derhalve eenvoudig een marskramer, een rondleurend koopman, en een meersmankin het kind, dat, hetzij uit andere plaatsen gekomen, hetzij van Gent doch zonder ouders of anderen steun, door 't verkoopen van klein goed zelf in zijn bestaan moetende voorzien, mersenierswaren ventte.

Het woord komt voor bij Anna Bijns, in hare Refereinen (1548 II, 162):

‘Elk meersman die sal voor sijnen korf staen.’

Merken wij hier op, dat het godshuis van de Stoevere een nachtverblijf was, dat nu weeral blijkt geene XIX^e eeuwsche nieuwigheid te wezen, en sluiten wij met te zeggen, dat de legende van het Gentsche koewachtershospitaal heeft uitgeleefd.

F.D.P.