Het Belfort. Jaargang 4

[p. 419]

De sprake.

DE schrijvers van het Belfort hebben al zulke fijngescherpte penne, en behandelen wetenschappelijke vraagpunten met zooveel kunste en kennissen, dat ik waarlijk bevreesd ben een plaatske te vragen voor eene kleene, onvolledige en gebrekkelijke studie over de sprake.

Vindt het hoofdbestier dat de volgende opmerkingen van eenig nut kunnen wezen, en aangenaam voor de lezers van het Belfort, of dat zij ten minsten anderen zouden kunnen aanwakkeren om eene diepgrondigere studie over dit vraagpunt te doen? Het zij zoo.

'k Heb al dikwijls in mijn zelven uitgeroepen: wat eene wondere gave Gods is toch de sprake van den mensch! als ik twee of meer personen gade sloeg die aan het spreken waren, of eene dikgeschaarde menigte naar het woord zag luisteren van eenen redenaar.

De mensch is de koning der schepping. Hij alléén onder al de bestaande wezens der aarde is met rede en verstand begaafd. Hij is niet alleen een redelijk schepsel, maar hij is ook een maatschappelijk wezen en gevoelt in hem de ingeborene noodzakelijkheid van met zijne medemenschen om te gaan en zijne gedachten en gevoelens aan andere meê te deelen. God gaf den mensch de sprake.

Slaan wij eenen oogslag op de schepping.

Laten wij varen de sterren in den Hemel, de

[p. 420]

wolken in de lucht, en houden wij ons enkel bezig met de levende wezens.

De planten leven afzonderlijk, op hun eigen, onafhankelijk van 't geen rond hen staat. Zij groeien en bloeien en brengen vruchten voort, op de plaatse waar de hand Gods ze gezaaid heeft, of de kunstige hand van den mensch ze plantte tot versiering en genot of winstgevende vruchtbaarheid. Daarom trekken zij uit den grond en uit de lucht, ter plaatse waar zij staan, het voedsel dat tot wortels en blaren en takken bedijgt.

De nature doet alles door hare eigene krachten in het plantenrijk; de planten hebben geene eigene beweging, geene eigene kracht. Zij leven en telen voort in de nature en door de nature.

Doch indien wij het plantenrijk verlaten om het dierenrijk binnen te treden, vinden wij geheel iets anders. Wij staan een trap hooger op de ladder der scheppinge.

De dieren leven onder elkander en hebben met elkander stoffelijke betrekkingen. Zij hebben eigene krachten, eene eigene beweging; zij naderen tot elkander of gaan van den werke weg. Immers de dieren moeten hun voedsel zoeken waar zij het vinden kunnen en voor hunne eigene veiligheid zorgen. Hunne tegenwoordigheid kunnen zij kenbaar maken in het ronde door het uitbrengen van sommige klanken, en aldus den schrik injagen aan den vijand, om hulpe roepen en ja hunne gevoelens van blijdschap of gramschap uitdrukken. De viervoetige dieren brengen in 't algemeen slechts keelklanken uit: zij schreeuwen. Zij - 't is in hunne nature en hunne levenswijze - hebben enkel noodig van een gerucht uit te smijten, volgens hunne grootte en hunne behoefte, en de noodzakelijkheid van hen heinde en verre te laten hooren of niet. 't Is uit de keel dat die klanken komen, zonder vorm nogthans of volmaaktheid.

De vogels integendeel, terwijl zij de lucht door hunne kele jagen, slaan hunne tong: zij zingen. God heeft aan de vogelen het gezang gegeven tot versiering der nature, gelijk de kleur aan het uitspansel, den geur

[p. 421]

aan de veelvuldige blommen die langs onze wandelwegen te bloeien staan. Want buiten het gezang brengen de vogels nog andere keelgeruchten voort, die hunne verschillende gevoelens van angst en vreeze en blijdschap wedergeven. Het gezang der vogelen bestaat dus uit twee deelen: het keelgerucht, en de afbreking daarvan op duizendvoudige wijzen door het slaan der tong. De beweging dier tong en de verandering in den zang gaan zoo snel en met zoovele welluidentheid dat geen mensch ooit en zal namaken wat God in het lied van den nachtegaal geleid heeft.

De mensch van zijnen kant brengt keelgeruchten voort; hij beweegt zijne tong en zijne lippen: hij spreekt. De sprake van den mensch ligt op zijne lippen.

De viervoetige dieren en kunnen dat deel van den mond maar moeilijk bewegen, en 'n doen het toch niet als zij hun gerucht uitsmijten: de vogelen staan met eenen harden en stevigen bek versierd; de lippen van den mensch zijn integendeel met zoovele bewegingskracht begaafd dat zij op alle manieren kunnen geplooid en gewend worden. 't Is dus de beweging van de lippen die aan de sprake van den mensch hare ware volmaaktheid geeft. Wie en heeft er niet bemerkt dat men op iemand zijne lippen de woorden kan lezen die hij uitspreekt? Wie en weet er niet dat de doofstommen ons verstaan bij het zien der wendingen van onze lippen, en die beweging namakende verstaanbare woorden kunnen uitbrengen? Zij en hooren de klanken niet die uit onze kele komen, zij en zien onze tonge niet op en nedergaan, maar vesten alleenlijk hunne aandacht op de uitwendige vormen die onze lippen nemen. Alle menschen weten dat de sprake op onze lippen ligt, al en peizen zij soms zoo verre niet. Welke woorden zijn het die men eerst end'vooral aan de kleene kinders leert? Zijn het deze niet waarin de lippen de hoofdrolle spelen en die men om die reden lipwoorden zou mogen noemen? Die kinderen spreken leert zal zijnen vinger aan den mond brengen, opdat de kleene

[p. 422]

met zijne oogen zou volgen hoe de lippen bewegen; het kind doet de beweging na en brengt eenen klank uit: het spreekt zijn eerste woord.

Om nu een voorwerp aan te duiden, brengt de sprekende mensch deze keelgeruchten uit, hetzij - maar zeldzaam - afzonderlijk, hetzij met eene of meer tongof lipbewegingen: aldus vormt hij zijne woorden. De afkappingen van den keelklank door de tong en de lippen maken het bestanddeel uit van het woord. De klank is er slechts een noodzakelijk bijdeel van - de uitgeblazene lucht. De klanken mogen veranderen en verwisselen, het woord blijft bestaan. Met den tijd kunnen de woorden veranderingen ondergaan, en dit is in de nature zelve van de sprake. De verandering van luchtgesteltenisse, de vorm van den mond, de verwisseling der voorwerpen die ons omringen, onze dagelijksche betrekkingen, onze doen- en levenswijze, onze hertstochten, kunnen eenen invloed uitoefenen op onze maniere van onze tonge en lippen te bewegen. In samengestelde woorden zal het gemak der uitsprake twee bewegingen die te moeilijk volgen, in één brengen, of eene der twee zal verdwijnen en plaatse maken voor eene andere die met de overblijvende beter gepaard gaat. Zoo ook herhalen wij geern de zelfde wendingen. De tong en plooit haar zoo gemakkelijk niet of de lippen, en die 't wil nagaan zal ondervinden dat de kwelspreuken uit herhaalde tongbewegingen voortkomen.

Wanneer wij nu in aandacht nemen dat die klanken en bewegingen in de geschrevene sprake door boekstaven weergegeven worden, zoo en zal het niemand verwonderen dat wij daar den uitleg vinden van vele taalverschijnsels: verandering van klinkers; verplaatsing, inschuiving, verdwijning, samensmelting, versterking, verdubbeling enz. van menigvuldige medeklinkers, bezonderlijk in samengestelde woorden. Loquela heeft daarvan honderde voorbeelden gegeven.

Brugge.

J. Noterdaeme.