Het Belfort. Jaargang 4

[p. 377]

Indische letterkunde.
Het Ramayana-dicht⁽¹⁾.

WIJ hebben reeds elders⁽²⁾ eenen algemeenen oogslag op de letterkunde der Hindoes geworpen; in de volgende regels zouden wij van een weinig nader een harer bijzonderste voortbrengsels, de Ramayana, willen beschouwen. Echter belet ons de uitgestrektheid van dit heldendicht (men zie verder) in groote uitweidingen te treden; wij vergenoegen ons dan met eene bondige ontleding. Dergelijke ontleding, hoewel zij ons slechts een zeer onvolmaakt gedacht zal geven nopens den eigenaardigen trant van het epos, de wijze van voorstelling, beschrijving, karakterteekening, enz.; kortom, die ons al weinig meer zal doen kennen dan de bloote opeenvolging der feiten, achten wij nochtans als best geschikt om den gewonen lezer in kennis te brengen met de gewrochten der Indische letterkunde. Immers, buiten dat deze hem niet alle dagen onder de handen vallen, zou hij, om erover te kunnen oor-

(1) Bovenstaande bijdrage schreven wij geenszins voor geleerden, maar voor den gewonen lezer van het Belfort, wellicht met de letterkunde van het groote schiereiland nog onbekend; wij aarzelden dan ook niet, bij het overschrijven der Indische eigennamen, af te wijken van de regelen der spelkunst, om dezelve een zoo weinig vreemdsoortig uiterlijk, als mogelijk is, te geven. Wij schrijven dus Ramayana voor Râmâyana; Sita voor Sîtâ; Siva voor Çîva of Shîva, enz.

(2) Zie Het Davidsfonds, jaarg. 1888, bl. 13 en volg.

[p. 378]

deelen, noch tijd noch geduld genoeg hebben die eerst in hun geheel te gaan lezen⁽¹⁾.

Een woord ter inleiding.

Het Ramayana-dicht, zooals het thans bestaat, telt zes zangen of liever boeken⁽²⁾, in 550 hoofdstukken verdeeld, samen meer dan 40000 verzen bevattende⁽³⁾. Doch, even als in alle Indische dichten, behoort slechts een betrekkelijk klein gedeelte ervan tot den oorspronkelijken tekst. Latere inlasschingen en bijvoegsels van vreemde handen zijn talrijk en uitgestrekt; meestal wijken zij ver van het hoofdonderwerp af, terwijl verschil van taal en stijl ze gemakkelijk doen herkennen. Wat nu van het thans bestaande opstel dient uitgeschrabt en wat ervan bewaard, is een vraagstuk waarover geleerden reeds duchtig schreven en wreven zonder het eens te kunnen worden. Wij zullen er ons weinig over bekommeren.

Van wanneer dagteekent de Ramayana? - Een even moeilijk op te lossen voorstel als vorig; misschien komt men nooit tot eenen voldoenden uitleg. Sommigen aanzien het geheele dicht als een overgroot zinnebeeld; de geschiedkundige feiten, die er de stof van leverden, zouden voorgevallen zijn in de 13^e of de 14^e eeuw vóor Christus; - dezen doen het opstel ervan tot de 6^e eeuw v. C. opklimmen; genen slechts tot de 6^e eeuw na Christus. Het zijn allen louter gissingen. Als stellig mag echter aanzien worden, dat de Ramayana

(1) Wij hopen overigens die ontleding eenigzins te volledigen door het mededeelen, op tijd en stond en voor zooveel het mogelijk is, van eenige der merkwaardigste stukken der Ramayana... wel te verstaan, zoo de scheppingen der Indische Muzenlievelingen de gastvrijheid van het Belfort blijven genieten.

(2) Er bestaat nog een zevende boek, maar van vrij wat latere dagteekening als de overigen. Men kan het als een aanhangsel beschouwen, dat Rama's levensloop en lotgevallen verhaalt na zijne overwinning op Ravana en Sita's verlossing.

(3) Deze verdeeling is ver van algemeen aangenomen; eenieder wijzigt die volgens hij veel of weinig verwerpt van het thans bestaande opstel.

[p. 379]

oorspronkelijk mondelings (ten minste de hoofdinhoud ervan) van geslacht tot geslacht werd overgeleverd, en slechts vrij laat geboekstaafd. Dit laatste gebeurde op verschillende plaatsen en op min of meer verwijderde tijdsafstanden, en van daar de ontelbare strijdigheden in de handschriften; maar moeilijk ware het tijdsaanduidingen op te geven, want hier treft men gedeelten aan, die alleszins den stempel dragen van eene niet te loochenen oudheid, terwijl elders men plaatsen vindt van gansch twijfelachtige dagteekening.

In de Ramayana, hoe hoog er sommigen ook mede oploopen, is al wat blinkt geen goud. Het grootste gebrek ervan, - wij zegden het reeds vroeger, - zijn de langdradige beschrijvingen en het gezwollene van den stijl, met nu en dan eene karvracht bombast (echte kenmerken, overigens, van alle oostersche letterkunde), die de lezing ervan den Europeaan ondragelijk maken. Voeg daarbij tal van bijdichten, uitweidingen op allerhand gebied, tusschenverhalen van ongelijken omvang die gedurig de hoofdhandeling in haren gang verhinderen. Evenwel zal men zich wachten uit dien hoofde een al te streng oordeel over dit heldendicht te vellen; zoo het niet vrij is van gebreken, - en wat menschelijk gewrocht is daar vrij van? - ontbreekt er geene zekere eenheid in, en het heeft schoonheden van eersten rang, die onze bewondering afdwingen⁽¹⁾.

(1) Wij hebben in het Davidsfonds 1888, bl. 20 en volg., onze meening uitgedrukt aangaande de letterkundige en zedelijke weerde van de Ramayana. Zulks zal ons toelaten in de volgende regels aanmerkingen van dien aard te sparen.

I. - Adikanda⁽²⁾.

Adikanda (= de eerste zang) vangt aan - hoe zou het anders? - met eene reeks aanroepingen, door den

(2) Is het eerste boek van dezelfde hand als de overigen? Sommigen meenen van neen; zeker is het dat op meer dan eene plaats klaar te zien is, hoe latertijds wijzingen en bijvoegsels het oorspronkelijke hebben onkennelijk gemaakt.

[p. 380]

dichter of den gewaanden dichter, Valmiki (= de witte mier)⁽¹⁾ beurtelings gericht tot Brahma, de eerste Godheid der Indische trimoerti (= drievuldigheid), tot Sarasvati, de Godin der dichtkunst en welsprekendheid, tot Rama, den held van het dicht⁽²⁾, en... tot zich zelven. Dit laatste vooral is eigenaardig en vond tot nu weinig navolgers. Nu, Valmiki had voorzeker een goed gedacht van zijne verzen; luistert wat hij ons zegt (Hoofdstuk I):

Dit verhaal van Rama's roemrijke daden is voldoende om het leven te verlengen van alwie het overweegt; het zal zijnen naam overal bekend maken en zijne macht versterken. Alwie het enkel leest, wordt daardoor van alle smet der zonde gezuiverd... Lees dan, ô Brahmien (= priester), en de gaaf der welsprekendheid zal u geschonken worden! Lees, Kschattrya (= oorlogsman), en gij zult over de aarde heerschen! Lees, Banyan (= handeldrijver), en overvloedige vruchten zult gij oogsten van uw zwoegen! En gij, Soedra (= landbouwer) luister na! en, al zijt gij slechts een Soedra, gij zult grooter en edeler worden⁽³⁾!

Valmiki richte zich niet tevergeefs tot de Hemelingen; Brahma in persoon verschijnt hem, wordt door hem geherbergd, en, als loon, bezielt hem met den noodigen geestdrift en dichtergloed om het grootsch ontwerp met goed gevolg ten uitvoer te brengen. Wat meer is, het te volgen rythmus wordt hem door bovennatuurlijke ingeving geschonken⁽⁴⁾; nu blijft er hem niets meer over,

(1) Valmiki was niet alleen een heilige zanger, maar daarbij een Rishi of wijze. Hij had zich tot Narada, een der tien aartsvaders (pradjapatis) gewend om de waarheid te kennen van wat de ‘drie werelddeelen’ nopens Rama verkondigden. Narada aanhoorde zijne bede, en openbaarde hem Rama's wonderlijke levensgeschiedenis.

(2) Rama werd, na zijnen levensloop op aarde voleind te hebben, tusschen de Goden opgenomen.

(3) Men weet dat de priesters, de krijgers, de kooplieden en de landbouwers de vier maatschappelijke standen van Indië zijn. Van de Paria's zou Valmiki zich natuurlijk wel wachten te gewagen.

(4) De versmaat van de Ramayana is het ‘sloka’ of dubbele verzenrij van 32 lettergrepen, met afwisselende lange en korte sylben. Het werd den dichter ingegeven door de smartkreten van eene heilige zwaan, bij het nedervellen van hare gezellin door eenen wreeden (!) jager.

[p. 381]

dan zich door bidden, vasten en strenge boetpleging tot zijne verhevene taak te bereiden (Ram. I, Hoofdstukken 1-4).

Het eigentlijke heldendicht begint met de beschrijving van Kosala⁽¹⁾, de gelukkige landstreek waar vorsten heerschten uit het roemrijk geslacht der Zon gesproten.

Daar strekt zich eene groote vlakte uit, voedster van een gelukkig volk; kudden, rijke oogsten en de milde giften der aarde verrijken heur, en maken haren aanblik bekoorlijk. Zij ligt aan den voet eener sterk verdedigde stad, op de oevers van eenen heiligen stroom; Manoe, de stamvader van het menschdom, schonk haar dien rijkdom en die gaven (Ram. I, 5).

Toen heerschte over Kosala de wijdvermaarde Dasaratha, alom door zijne naburen gevreesd. Ayodhya⁽²⁾ koos hij als zijne hoofdstad, en de dichter spaart geene kleuren om ons de pracht, de weelde, de uitgestrektheid van die koninklijke verblijfplaats op weerdige (= indische) wijze af te malen. Ayodhya's muren hadden eenen omtrek van niet min dan zestig mijlen (vier en twintig lang op zes breed); met diepe wallen waren zij omgeven, en met hooge torens versterkt. Immer bewaakte men nauw hare talrijke poorten, en de vijand hadde haar nooit op het onverwachts aangevallen. Nu, men vreesde hem niet erg; oorlogstuig was er in overvloed: duizenden krijgsolifanten, peerden, strijdwagens van alle slag... In de stad zelve keek men zich de oogen uit aan de prachtige gebouwen, de breede straten, de schoone en lommerrijke wandelwegen, waar eene rijke en gelukkige bevolking wemelde... Kortom, Ayodhya was het luilekkerland van dien tijd (Ram. I, 5)⁽³⁾.

(1) Men treft nog een tweede Kosala aan, van waar Kosalya, eene van Dasaratha's gemalinnen afkomstig was.

(2) Het tegenwoordige Oude, ten N.-W. van het schiereiland.

(3) Wij geven hier nog eenige bijzonderheden uit die tooverachtige beschrijving: ‘Men zou te vergeefs in de gansche stad een man gezocht hebben die niet tevreden was met zijn lot of niet met een talrijk kroost gezegend; te vergeefs iemand die ellendig zijne dagen sleet, te vergeefs een gierigaard, een lasteraar, een wreedaard... Niemand was er die niet ten minste duizend jaren leefde... Niemand die ooringen, halssieraden of edelgesteenten droeg, niemand die zich tooide met bloemkransen... Niemand hadde men gevonden die den vorst geen oprechten eerbied betoogde; niemand die verplicht was... zich met slechten kost te voeden...’

[p. 382]

Vorst Dasaratha, die den rijksstaf over dat uitgelezen land zwaaide, scheen onder alle opzichten de gelukkigste der stervelingen: omringd van eene talrijke schaar hovelingen en dienaars, bemind en geacht door zijne onderdanen, geëerbiedigd door de naburige Rajah's (= koningen), die hij schatplichtig maakte, en verdedigd door kloeke legerscharen die immer zegepralend uit den slag terugkeerden, kwam zijn lot den Goden zelven benijdenswaardig voor⁽¹⁾. Edoch, eene bekommernis stoorde aanhoudend het rustig genot van al die welvaart; zijne drij voorname echtgenooten, Kosalya, Keikeji en Soemitra schonken hem nimmer een zoon. De gedachte dat na zijn afsterven zijn troon in handen van vreemde beheerschers ging vallen, maakte hem, nu razend en dol, dan terneergeslagen en wanhopig, en liet hem geenen oogenblik rust (Ram. I, 6-7). Ten slotte, na vruchteloos vele slachtoffers den Goden te hebben opgedragen (I, 7-9), besluit hij, op het aanraden van Soemantra, die te gelijkertijd zijn paardenknecht, officiëele dichter en een zijner ministers is, den vromen eremijt Rishyasringa⁽²⁾ uit te noodigen, om aan het Hof de plecht van het Asvamedha te komen vieren (I, 10-14)⁽³⁾. Meer dan een geheel jaar lang was men verlaân met de toebereidsels voor dit feest: van overal riep men werk-

(1) Voeg daarbij dat de dichter (och! die Indische dichters) vorst Dasarath milddadig eene regeering van meer dan negen duizend jaren schenkt. Rama, wiens verdiensten die van zijn vader overtreffen, krijgt op zijne beurt, wat verder in het gedicht, er nog eenige duizenden bij!

(2) Soemantra kan van Rishyasringa niet gewagen, zonder de wondervolle geschiedenis van dit personage in 't lang en in 't breed te vertellen. Rishyasringa was een boeteling van goddelijke afkomst, die allerlei lotgevallen had in de eenzaamheid waar hij vertoefde. De Goden lieten hem vooral kwellen door de Apsaras (= goddelijke nimfen.)

(3) Het Asvamedha (= paarden-slachtoffering) is een zeer luisterrijk feest, hoogst den Indischen Goden aangenaam, want zij weigeren nooit er te komen aan deel nemen onder de meest zonderlinge gedaanten. De plichtplegingen zijn ingewikkeld en moeilijk; maar zoo men alles volbrengt gelijk het zijn moet, bekomt men onfaalbaar wat men verlangt.

[p. 383]

lieden bijeen, om alles in gereedheid te brengen. Men verwaarloosde ook geenszins sterrenkijkers, wichelaars, koordendansers, goochelaars van alle slag te vergaderen (voor dergelijk volkske bestaat in Indië nog immer de ‘goede oude tijd’), om het feest op te luisteren en te vervroolijken. Op den dag der plechtigheid werden, met vele plichtplegingen, een stuk van al de bestaande dierensoorten geofferd, en ten laatste het heilig peerd (= asva), waarvan het merg uit de beenderen werd gehaald en daarna in de vlammen geworpen... Alsdan vertoonde zich eensklaps aan de verbijsterde toeschouwers een schrikwekkend beeld: eene menschengedaante in eene gazellen-huid gewikkeld, met zwart vel, groenen baard, blauwe oogappels en de haren boven op het hoofd tegaar gebonden. Het was niemand anders dan Vishnoe⁽¹⁾, die, tevreden over het Asvamedha, Dasaratha's bede inwilligen wil: hij stemt er dus in toe herboren te worden in de vier zonen die, dank aan het smeeken van den heiligen kluizenaar, den vorst zullen geschonken worden. Deze vier zonen zijn Rama, Bharata, Lakshmaan en Satroeghna, deze laatsten tweelingbroeders (I, 15-19)⁽²⁾.

Rama, die aan de zorgen van Vasistha, opperste der Hof-Brahmienen werd toevertrouwd (I, 20), is pas tot jongeling opgegroeid, wanneer een heilig personage, Visvamitra, alom om zijne vroomheid vermaard, aan Dasarath's Hof verschijnt om hulp af te smeeken tegen de Rakshasen (= zwarte duivels), die, met den zwarten Ravana aan hun hoofd, de zuidergewesten onveilig maken. Doch als helper wil hij van niemand anders hooren dan van Rama, welke, na lang tegenstreven van Dasaratha, met zijnen broeder Lakshmana ten strijde optrekt (I, 21-26).

(1) Vishnoe, de tweede Godheid der trimoerti (Brahma, Vishnoe, Sita), nam volgens de godenleer meermaals zichtbare vormen aan (avattara's); nu eens werd hij herboren als visch, dan als schildpad, ever, dwerg (vamana), enz. De laatste avattara moet nog gebeuren.

(2) Terzelver tijd als Rama, doen de Goden eene ontelbare hoeveelheid apen en beren geboren worden; het zijn de toekomende helpers van onzen held.

[p. 384]

Het drijtal verlaat Ayodhya met de meest gunstige voorteekens⁽¹⁾, en komt weldra aan een donker woud (I, 27).

Wat is dat woud, vragen de gebroeders, dat duister en dichtbewassen woud, een wolkgevaarte gelijk, waar men talrijke vogels hoort zingen, terwijl het er weergalmt van het gebrul der wilde dieren?

De mouni (= kluizenaar) antwoordt hun dat daar een wangedrocht schuilt, een eerste en gevaarlijke vijand, dien zij moeten bevechten en dooden⁽²⁾. Rama gelukt erin; als loon ontvangt hij eene ontzaglijke menigte wondere wapens, die nooit hun doel missen, en zelf naar den vijand toevliegen. Bij middel daarvan doodt hij nog twee dergelijke gedrochten. Nu kent zijn moed geene gevaren meer; wat hem wederstaat wordt neergehakt, en op korten tijd is overal de rust, de vrede en de kalmte hersteld (I, 28-30).

Dan gaan onze helden de Asrama's⁽³⁾ bezoeken, in groot getal in de omstreken opgericht, en de vrome bewoners ervan vertellen hun des avonds in den gezelligen kring der kluizenaars, de menigvuldige sagen aan ieder dier Asrama's verbonden (I. 30-36). Soms brengen zij gansche nachten met vertellen door:

(1) Wanneer onze helden vertrekken, valt een bloemregen uit den hemel; de lucht weergalmt van geheimvolle zangakkoorden en schellende klinkhorens.

(2) Dit wangedrocht is Tadaka, eene soort van Indische ‘bloedkaros’, die al verslindt wat onder haar bereik valt.

(3) De asrama, zegt P.F. Heynen (Blikken op Indië. bl. 229), zoo als zij ons door de Indische dichters, die immer met genoegen van haar gewagen, beschreven wordt, gelijkt meer naar de verblijven der Esseners dan naar de laura's der eerste christen-woestijnbewoners... Zij bestaat soms uit eene enkele hut, meestal uit eene verzameling van hutten in een eenzame oord gelegen. Verschillende klassen van boetelingen bevolkten haar gewoonlijk. De kern dier bevolking waren de Brahma saniasi's, die zich geheel in de beschouwing der Godheid verdiepten en strenge boet pleegden.... Niet zelden namen grijze koningen bij het klimmen der jaren de Walkala (= het boetekleed van boomschors) aan, om als Saniasi's het overige van hun leven in stille overpeinzing door te brengen, terwijl nu en dan verdrevene vorsten eene tijdelijke schuilplaats in de asrama zochten, om er plannen te beramen ter herovering van den verloren troon. Dezen laatsten was het jachtgenot en de wapenhandel toegestaan.

[p. 385]

Zie, ô edele Raghawer⁽¹⁾, zegt een hunner, gedurende mijn verhaal eindigde de Nacht bijna zijn loop. De boomen blijven onbeweeglijk; de vogelen, de wilde dieren rusten, de duisternissen omgeven ons langs alle kanten. De gansche hemelruimte, als met het doordringend stof van het sandelhout⁽²⁾ bezaaid, herkaatst den gulden glans van planeten, sterren en hemelteekens, terwijl de maan, met hare frissche stralen, de uitgeputte aarde verkwikt en verzacht.

Na geruimen tijd aldus uitgerust te hebben, hernemen zij den terugtocht. Onderweg vertelt Visvamitra aan zijne gezellen nog eene reeks sagen (I, 37-50): de heldendaden van Siva en Indra, den reuzenstrijd der indische Titanen tegen de Goden, Vishnoe's herboring als dwerg, de wonderbare nederdaling van de Ganga-nimf, dochter van den Himavat (= Himalaya-gebergte): eensdaags uit den Hemel verjaagd, daalde zij op de aarde neder, en veranderde in den statigen Ganga-stroom. Verders de nog meer wondere geboorte der zestig duizend zonen van koning Sogara⁽³⁾, het maken van den indischen godendrank⁽⁴⁾, om wiens bezit de duivelen te vergeefs voortdurend vechten. Volgen daarop ellenlange geslachtslijsten en stamboomen van Goden, Helden en merkwaardige personages⁽⁵⁾.... Alzoo weet de mouni de moeielijkheden van den tocht gemakkelijker om dragen te maken, en wordt er een goed

(1) Raghawer, eeretitel aan Dasaratha en zijne zonen gegeven, omdat hij opperleenheer was van Raghu, een gebied uit de omstreken van Ayodhya.

(2) Men weet dat de sandelboom van in de verste oudheid om zijn welriekend hout geprezen werd.

(3) Die zestig duizend zonen (een kroost dat tellen mag) ontsproten allen uit eene kauwoerde, en wierden later in asch veranderd.

(4) Den godendrank (Amrita) maken de Goden door de onstuimige zee zweepslagen toe te dienen (?,; het aldus verkregen schuim is de lekkernij waar de hooge Olymp-bewoners hunnen dorst mede lesschen.

(5) Velen van die sagen, waarvan het meestendeel zonderling en grillig, ettelijke lief en aanvallig zijn, treft men insgelijks in den Mahabharata aan. Allen werden voorzeker op verschillende tijdsafstanden in het gedicht gelascht.

[p. 386]

eind wegs afgelegd. Doch alvorens rechtstreeks naar Ayodhya terug te keeren, bezoeken onze helden nog de hoven van verschillende Rajah's, en komen, onder anderen, ook bij Djanaka, heerscher over Wideha of Mithila⁽¹⁾, waar zij geruimen tijd verblijven (I, 51-69). Hoeft het gezegd dat Visvamitra nog eens zijn hart ophaalde met eene nieuwe reeks sagen te vertellen, daarin nagevolgd door Satananda, de poerohita (= huispriester) van den vorst, welke, om den vromen Brahmien te vereeren, Visvamitra's eigen geschiedenis en lotgevallen verhaalde?

Koning Djanaka heeft eene dochter, de bevallige Sita, nog lofbaarder om hare deugdzaamheid en innemenden aard dan om hare schoonheid. Hij zwoer haar slechts ten huwelijk te geven aan hem, die eenen wonderboog zou kunnen behandelen, welken hij op zonderlinge wijze verkreeg. Natuurlijk hadden al de vorsten uit het omliggende zulks beproefd, maar mislukten telkenmale. Even natuurlijk is het, dat Rama op zijne beurt hetzelfde beproeven wil. Op zijn verlangen wordt het wonderbaar wapen voorgebracht: het rust op eenen ijzeren wagen met acht wielen, en acht honderd sterk gespierde mannen hebben moeite het ervan te heffen. Men zou denken dat Rama al zijne krachten moet inspannen om met dit echt buitengewoon stuk om te gaan? Onze held licht het met de eene hand op, spant al glimlachende de pees, en, dus is zijne macht, dat de boog midden door in stukken springt. Bergen die ineenstorten en de ratelende donders maken min gedruisch dan men er hoort bij het nedervallen der verbrijzelde deelen; de meeste toeschouwers worden door den schrik ter aarde geworpen.

Aldus bekomt de edele Rama de hand der min-

(1) Het tegenwoordige Tirhoet, tusschen de Gandaki- (Goendoek) en Kausiki- (Kosi) stroomen gelegen. - Vandaar de eeretitel Maithili, dien aan Sita in het dicht wordt geschonken.

[p. 387]

zame Sita (I, 70); Djanaka is zelfs zoo ingenomen met den toekomenden schoonzoon, dat hij onverwijld Dasaratha met gansch zijn huisgezin ten zijnent uitnoodigt. De grijze vorst aanveerdt het aanbod, en wordt met veel eerbewijzen en pracht te Mithila ontvangen⁽¹⁾. In een mondgesprek der twee Rajah's wordt alles voor het aanstaande huwelijk geregeld; men biedt malkaar kostbare geschenken aan; de plichtplegingen, door de heilige boeken voorgeschreven, worden stipt volbracht. Wat meer is, buiten die van Sita met Rama, worden er - juist gelijk in een hedendaagschen roman - nog eene heele reeks andere echtverbintenissen gesloten tusschen Dasarath's zonen met dochters van Djanaka's gezin (I, 71-75)⁽²⁾.

Wanneer dit alles voltrokken is, trekt Visvamitra naar zijne eenzaamheid in het Himalaya-gebergte terug, terwijl de gehuwden hunne wittebroodsdagen te Ayodhya gaan doorbrengen. Maar zie! gedurende den terugtocht barst plotselings een hevig onweder los (I, 76):

Eensklaps rijst een vreeselijke dwarrelwind, die bergen stofzand in de lucht medeslingert; de aarde beeft en davert op hare grondvesten. De vier hemelgewesten worden met duisternis omhuld; de zon verliest haren glans; de oppervlakte des bodems wordt met eene laag grauwe assche bedekt.

Te midden van dit schrikkelijk tempeest verschijnt Parasoerana, een laatste vijand, dien Rama bestrijden moet, eer hij zijne geboortestad mag binnentreden. Die laatste zege, door den held behaald, is des te schitterender; ook wordt de overwinnaar te Ayodhya door het volk met ongelooflijken luister en pracht onthaald, en, even als zijne ouders en broeders, met eerbetuigingen van allen aard

(1) Hier zou de dichter zich gewacht hebben eene uitgebreide geslachtlijst van de twee vorstelijke huizen vergeten mede te deelen! De lezer zal dezelve kunnen ontberen.

(2) Lakshmana huwt Oermila, Bharata Mandavi en Satroeghna Sroetakìrti. Men weet dat in Indië de huwelijken met ongemeenen luister voltrokken worden.

[p. 388]

overladen. - Kort daarop zendt Dasaratha zijnen jongeren zoon Bharata naar dezens moedersvader, heerscher over Kosala⁽¹⁾, om er zijne opvoeding te voltrekken (I, 76-86)⁽²⁾.

Daarmede sluit het eerste boek der Ramayana.

September 1889.

K. Lecoutere.

(1) Zie over dit Kosala hooger.

(2) De opvoeding der Indische prinsen, zooals de laatste hoofdstukken van de Adikanda ons die afschetsen, moest van aard zijn om immer volmaakte vorsten voort te brengen. Ook toonen ons de Indische schrijvers bijna op iedere bladzijde hunner werken Koningen als Karel de Groote, Lodewijk IX, Hendrik II. Hoe jammer dat hunne verhalen en geschiedenissen zoo fabelachtig zijn, en slechts voor verdichtsels mogen gehouden worden!