Het Belfort. Jaargang 4

[p. 104]

Ledeganck's eerste tijdvak.

GELIJK iedereen het weet, kan men Karel Ledeganck's dichterleven in twee tijdvakken verdeden. In het eerste - het kortste - werkt de man om prijzen te winnen, en zoo min of meer zijnen naam te maken: 't is in 1827 de maatschappij van Rhetorica te Deynze die eenen Prijskamp geeft, in 1828 die van Brugge, in 1830 die van Thielt, in 1834 de Belgische Staat zelf; en 't zij ter eere van onzen dichter gezeid, telkenmale behaalt hij de zege, overal wordt hij bekroond. Na 1834 laat hij hem door de maatschappijen geene onderwerpen meer opdringen; hij zingt voortaan uit eigen beweging, uit eigen gevoel en eigen verbeelding. Daar geeft hij ons ‘De Boekweit’, ‘De Bedelaar’, ‘De Laster’, ‘De drie zustersteden’ en menig ander heerlijk kunstgewrocht.

Een woordje nu over de eerstelingen van den Eeclooschen zanger. Te Deinze was het ‘Heil en Onheil der Tooneeloefening’; te Brugge, ‘Lof der Schilderkunst’; te Thielt ‘De Linnenmakerij’; en in 1834 ‘Zegepraal van 's Lands Onafhankelijkheid’.

Als men inziet dat Ledeganck met die prijsverzen den palm verwierf, dan staat men wezentlijk verbaasd over den vooruitgang dien, sedert eene halve eeuw, de kunstgeest, de versbouw en de goede smaak, in Vlaamsch-België gedaan hebben. Zekerlijk is er, zooals de schrandere rechter Max Roozes zegt, ‘vastheid en gezondheid van gedachte’ in die eerste werken; maar ook zooveel

[p. 105]

wansmaak en gezochtheid dat men haast niet verstaat hoe zulke voortbrengselen den eereprijs bekwamen. Vijftig dichters, en meer nog, zouden ten huidigen dage zoo goed, ja beter doen.

Hoe volmaakter een kunstwerk is, hoe meer ook het den lezer of aanschouwer bezighoudt; het zal voor den oogenblik heel en gansch zijne aandacht en zijne liefde opwekken en boeien; 't is het maaksel dat eerst bewonderd wordt; en slechts later, als men ten einde is, brengt men welverdiende hulde aan den maker. Ook zijn het over 't algemeen de gebreken die, bij het vertoonen of lezen van een Schouwspel, op den dichter doen peizen; zoo moet in het Heldendicht de zanger zooveel mogelijk wegblijven en zijne helden bij de botsing der gebeurtenissen, doen spreken en handelen; en het lierdicht zelf, alhoewel uiting van eigen persoonlijk gevoel, zal derwijze uitgewerkt zijn dat wij om zoo te zeggen niets 'n volgen als de ontwikkeling der gedachten, en dat wij haast geene gelegentheid hebben om aan den dichter te denken. Dan, en dan alleen brengt men degelijk werk voort. De kunstenaar moet zelf eerst van zijn onderwerp doordrongen geweest zijn, hij moet het zelf in geest en herte gedragen hebben en gekoesterd, om het aan anderen mede te deelen. Ziet eens naar de meesters der oude en nieuwere letterkunde: ziet eens naar Homêros en Vergilius, naar Corneille en Racine, naar Schakespeare en Schiller, naar Vondel en Bilderdijk, hoe die mannen, vol van hun onderwerp, ons er onwederstaanbaar vast aan snoeren en ons als het ware dwingen met anders niets bezig te zijn en hen zelven te vergeten. En zoo moet het zijn: het werk moet vooruit komen, en de dichter, zelfs in den lierzang, zal trachten weg te blijven. Daar waar hij veel te voorschijn komt, heeft men altijd onnatuurlijkheid en gezochtheid en gewrongentheid. En hier treffen wij juist het groot gebrek van Ledeganck's eerste stukken aan. Waarom bij voorbeeld in zijnen ‘Hof der Schilderkunst’ - na de schoone

[p. 106]

kunsten overschouwd en den voorkeur aan het voorwerp zijner zangen gegeven te hebben - waarom trekt hij dan naar het Vaticaan op deze wijze:

‘Waarhenen voert gij mij, verrukking! - De Alpen rijzen...
‘Ik trek hen over... 'k zie Itaaljes Paradijzen, enz.

Is er iets zoo belachelijk, zoo gezocht en valsch? En haalt men bij dien gemaakten geestdrift niet medelijdend de schouderen op?.... In het leste deel van ‘'s Lands Onafhankelijkheid’ ziet hij in de toekomst; luistert hoe hij er naar toe trekt:

‘Verbeelding streef met mij de snelle vlucht der jaren
Vooruit enz...,

Maar, mijne goede Ledeganck, ga naar de toekomst zonder het ons te zeggen en al die groote gebaren te maken, wij zullen u wel volgen. Waarom komt gij altijd uw eigen voor onzen geest tooveren en ons uw onderwerp doen vergeten?... Volgeerne toch ontslagen wij den dichter van zijne zonde; want het moet hem gespeten hebben, aangezien hij er later - in den vollen bloei van zijn dichterlijk talent - weinig of niet meê voor den dag komt. Maar dat de lezers, bijzonderlijk de jonge lezers van onzen zanger wel op hunne hoede zijn!

Iedereen ziet op het eerste zicht dat zulk eene doenswijze de gemaaktheid en den lastigen arbeid verraadt, en veel te klaar en ondichterlijk de verscheidene deelen van het stuk bloot legt: 't is als of men zei: ‘Ik heb reeds twee deelen afgewerkt; nu begin ik aan het derde.’ Men moet natuurlijker wijze van het een naar het ander gaan; de deelen moeten als één en 't zelfde gedacht, uit één en 't zelfde gevoel voortspruiten, gelijk de twijgen uit den boomstaam. Ook dit laat bij onzen dichter te wenschen. Hij wil altijd, kost wat kost, overgangsverzen hebben, of zij te pas komen of niet. Dit gebrek heeft bijzonderlijk zijn anders

[p. 107]

tamelijk goed gedicht ‘De Linnenmakerij’. Overgangen zijn soms goed, soms noodig; maar er zijn stukken - gelijk het deze - waar de gedachten zoo dicht bij malkanderen liggen dat de lezer gemakkelijk en geern, zonder de minste hulp des schrijvers, van het een naar het ander gaat.

Men versta mij echter niet kwalijk als ik Ledeganck hier wat over de hekel haal: ik wil min den schrijver als den smaak van zijnen tijd aanranden. ‘In 1827 was men - zegt Max Rooses - bij ons nog altijd aan den middeleeuwschen dichttrant, schreef men verhandelingen in verzen over allerlei onderwerpen.’ En zoo is Ledeganck's stuk over ‘Heil en onheil der Tooneelkunst’ eer een koude verhandeling over het goed en het kwaad dat de schouwburg sticht, dan een dichterlijke en geestdriftige beschouwing over die stof. Het werk scheidt zelfs uit met de volgende verzen:

‘Wanneer men de uitspraak nu van dit gewichtig pleit
Aan 't oordeel overliet van de onpartijdigheid
Die 't onheil en het heil, in het tooneel gelegen,
In hare gouden schaal met juistheid op zou wegen,
De onzijdige balans het vonnis doende ontstaan
Zou naar den kant des heils voorzeker overslaan.’

Kan men meer kleurloos en min dichterlijk zijn? De dichtkunst redeneert zoo kalm niet: dochter des geestdrifts, doet zij al wat ze aanraakt, vonkelen van vier en gloed en leven!

Een ander bewijs van den slechten smaak diens tijds. Om een honderd verzen over een gegeven onderwerp aaneen te stooten, hebben de dichters - onze Ledeganck bijzonderlijk - eenen plechtigen valschen aanhef en eene aanroeping noodig, als of zij een Epos gingen aanvangen. ‘La montagne en travail enfante une souris.’ Het ware veel zediger en schooner maar recht af te beginnen, en, zonder veel te doen verwachten, ons wat meer aan te bieden. Niets zoo goed als natuurlijkheid en eenvoud in de Letterkunde!

[p. 108]

En wat komen Melpomene en Thalia en andere Olumpische Godheden in een christen gedicht toch doen? Heidensche miswas op christenen grond! Dat was goed bij de oude Grieken en Romeinen die aan die dwaasheden geloofden; dan ten minste beantwoordden zij aan een gedacht, een begrip, eene overtuiging; en 't was in dien zin dat de heidensche kunstenaars ze bezigden. Boileau is grootelijks mis als hij het gebruik dier benamingen slechts als versierselen van den stijl aanziet en ze in onze christene kunst wil wettigen. De christene dichter moet namen noemen waar hij en zijne christene broeders geloof aan hechten; hij moet als dichter blijven wat hij als mensch is, een man van zijn geloof en van zijnen tijd.

Hier valt mij een ander gebrek van Ledeganck in. 't Is niet genoeg van zijn Geloof en van zijnen tijd te wezen, men moet ook van zijn Land zijn en de pen te zijnen dienste stellen. Zoo is het straf te verwonderen dat Belgie, het kunstrijkste land van Europa, met zijne oude en nieuwe Vlaamsche Schilderschool, geene schoonere plaats bekleede en niet meer opgehemeld worde in eenen lofzang aan de schilderkunst. Met genoegen is het aan te stippen dat onze Zanger hem daar ook over gebeterd heeft, en dat hij later als de aanleider wierd van eene heele reeks moedige kampers voor Vlaanderens taal en zeden. Zijne ‘Drie Zustersteden’ zijn de wapenkreet geworden der Vlaamsche strijders.

De versbouw eindelijk der stukken die hier besproken worden, is ook die van den jongen, onbedreven kunstenaar. De verzen zijn te moeielijk en te pijnlijk voortgebracht; zij komen te veel één voor één, of twee en twee; zij moeten, om wel te zijn, lustig en levendig uit de bron van het gevoel voortspruiten gelijk de watervloed uit de bergkruin, en dan in hun natuurlijken gang machtig en verbreedend vooruittrekken zoover de dichter het begeert en zijn gedacht het vereischt. Wat oneindig verschil tusschen Ledeganck en Vondel! Hoe gemakkelijk en statig tevens in hunnen schoonen gang komen die

[p. 109]

Alexandrijnen ons in den meester onzer vlaamsche zangers voor? Geen pijnlijk nijpen of wringen daar; alles is daar in de ongekunstelde natuurlijkheid en in de glanzende schoonheid van zijn wezen.

Om met één woord den indruk weer te geven door Ledeganck's eerste tijdvak op den lezer teweeggebracht, zou men kunnen zeggen dat de brave man nog verwarreld zit in die Rhetoricale school die hier te lande weinig anders gedaan heeft als taal en smaak verbasteren. Gelukkiglijk heeft hij er hem met de jaren vrij van gevochten. De vastheid en de regelmatige ontwikkeling van gedachten is in hem bijgebleven en aangegroeid; natuurlijkheid van zegwijze en zwier in het vers hebben die opgeblazentheid van toon en die stijvigheid in de taal vervangen; en zijn zang heeft een ernstig gedacht, eene strekking gekregen: hij is eene verheerlijking geworden van Heerd en Land, van Vlaamsche zeden en Vlaamsche taal; hij ontstak in het hert der Vlamingen dien edelen zucht naar eigen schoon die sedert dien reeds zooveel groots voortgebracht heeft en nog voortbrengen zal. Daar over moeten wij Ledeganck danken; daarvoor zal hij immer in heilig aandenken zijn bij al wie in Vlaanderen het hert op de rechte plaats draagt.

A. Van Bogaert.

Eecloo.