Het Belfort. Jaargang 4

[p. 296]

l'Atlantida.

TWEE schepen, 't een van Genua, 't ander van Venetië vechten en verzinken op de onstuimige zee tusschen donder en bliksem. Een jonge matroos van Genua is gered, geraakt aan land en wordt door een wijzen kluizenaar geherbergd en bezorgd tot dat hij bekomt en de kluizenaar om den schipbreukeling te troosten eene wonderbare geschiedenis verhaalt.

De Pyreneën staan in brande. Hercules die den rooden blek der vlammen over de bergen gewaar wordt, komt toegesneld, verlost Pyrène uit het vuur en verneemt van haar dat zij, koningin van Spanje, door Gerio verjaagd wierd en in de Pyreneën vluchtte die Gerio in brande heeft gestoken. Pyrène sterft en Hercules bouwt heur een grafteeken met rotsen die de bergketen tot aan de zee verlangen.

Gerio om aan de wrake te ontsnappen maakt aan Hercules het land Atlantida en zijne schoone koningin Atlantida bekend. Zij zal eenen held huwen die haar eenen oranjetak brengt. Hercules doodt den draak en 't komt de zeven dochters van Hesperis te binnen dat hun vader de dood van den draak als een voorteeken van den ondergang van hun land heeft aangewezen.

De Atlants vergaderen in den tempel van Neptunus en hun hoofdman voorspelt de rampen die 't vaderland bedreigen. De reuzen die uit verschillige streken opgekomen zijn jammeren over vereende gebeurtenissen en noodlottige voorteekens van de wrake des hemels. De tempel davert. 't Standbeeld des afgods wordt door

[p. 297]

den bliksem verpletterd. De reuzen grijpen de zuilen van den tempel en slaan den harop des oorloogs tegen Hercules.

De held keert den rug naar zijne vijanden. Hij plant zijnen olijftak bij Gades, en klimt op den berg Calpe, 't hoofdeinde van Antlantida en den band tusschen Europa en Africa. God's engel ondersteunt den arm van Hercules en de deunende slagen zijns hamers verbrijzelen den berg; de brieschende baren der zee spoelen over 't vervloekte land.

Weeklachten en noodkreten, zuchten en verwenschingen, weerhelmen tusschen 't klotsen van de baren en 't ruischen van de wouden. Hercules met een laaienden boom tot fakkel tiegt door velden en zompen om Hesperis te zoeken die hem ziet opkomen en heure dochters vaarwel zegt.

De kinderen van Atlas beklimmen een berg en bouwen eene burgte tegen den rijzenden zondvloed. Hercules keert terug met Hesperis. De reuzen zien Hercules vluchten tusschen de wervelende wateren en smijten de stukken hunner sterkte naar zijn hoofd. De bliksem steekt hun gebouw in brande en bij de akelige klaarte geleid zullen zij den held achterhalen.

De zeearm van Gibraltar staat open: de middellandsche zee door den wind voortgezweept verlaat het stilfe strand der eilanden, waar zij murmulend wentelt, en komt met meer geweld over Atlantida gestormd. De grieksche eilanden ontwaken en treuren in rei over 't lot van de overstroomde landstreke.

De toppen der bergen verzinken in de wateren die uit de vier gewesten door malkander spoelen. Als Hercules Gades nadert, rukt Gerio Hesperis van zijne schouders en stort een grooten steen op 't hoofd van den held, die weldra uit de baren zegevierend opdaagt en zijnen vijand met zijne knots verplettert. Hesperis zegt vaarwel aan heur vaderland.

De kinderen van Atlas zoeken eene schuilplaats op de kruin van eenen berg die nog uitsteekt boven den

[p. 298]

vloed en pogen ten hemel te klaasteren. De toren dien zij bouwen wordt in den afgrond gestort en de Titans worden al lasteren en brieschen in de diepten begraven. Een lofzang weergalmt in den hemel en Spanje ontvangt de kroon der machtige streek die verging.

't Deert Hesperis nog altijd van heur geliefde vaderland, alhoewel Spanje eene nieuwe Hesperia met een prachtigen hof van gulden oranjen geworden is; vooraleer te sterven en in morgen- en avondster herschapen te worden zingt ze heur zwanenzang. De kinderen van Hercules stichten in Spanje verschillige rijken, bouwen menigvuldige steden en rechten te Gades een tempel op aan een onbekenden God.

Een wereld met geheimen beneveld zweeft in de inbeelding van den zeeman die naar 't verhaal van den kluizenaar heeft geluisterd. De grijsaard versterkt zijn gevoelen en Colomb trekt naar Genua en Venetië waar hij verstooten wordt. Hij keert weder naar Spanje en reedt eenige schepen met de juweelen der koningin. Op den top van eenen berg groet de kluizenaar het schip van Colomb, ziet in een nieuw werelddeel het kruis bloeien en roept uit:

Vola, Colon..... ara jo puch morir!

Dat is de inhoud der vermaarde Atlantida van den katalaanschen dichter don Jacinto Verdaguer, wien 't herboren Katalonië zooveel roem en eere schuldig is, als de broederkamp in Provence de zegevierende Félibrige aan Mistral te danken heeft.

Don Jacinto Verdaguer is den 17 Mei 1845 geboren in het klein dorpje Folgaroles, in de bergen verborgen, niet ver van de stad Vich in Katalonië. Als hij in 't klein Seminarie van Vich studeerde, was hij besteed om les te geven op eene hofstede die hem sedert heel dierbaar gebleven is, en binst de verlofdagen was hij verplicht

[p. 299]

hand aan 't werk te slaan en eenige stuivers te verdienen om zijne kosten te betalen of eenen geliefden boek te koopen. Eens in den oegst liepen de knechten en de werklieden om ter zeerst baarvoets op de stoppels en met den prijs, dien de jeugdige Cinto behaalde kocht hij de Odyssa op de jaarmarkt van Vich.

Te lande wierd hij om zeggens zonder het te weten doordrongen van de spreuken en beelden van het dichtende volk, en gedurende de wandeluren kende hij maar eenen weg, dezen namentlijk van de bisschoppelijke boekenzaal waar veertig jaar te vooren Balmès gewrocht had en waar hij de meesterstukken kon genieten en zijne letterkundige kennissen ontwikkelen.

In de Jochs Florals van Barcelona ten jare 1865 wierd hij met uitnemenden geestdrift bekroond en in 1868 miek hij kennis met Mistral, die 't vernuft van den Katalaanschen dichter aan de letterkundigen openbaarde en hem eene schitterende toekomst voorspelde.

Den 2 October 1870 wierd Verdaguer priester gewijd, en 't was in eene nederige kapel aan Sint Joris den beschermheilige van Katalonië toegewijd, dat hij met engelachtige godvruchtigheid en diepe aandoening voor de eerste maal het heilig misoffer opdroeg. Op de parochie van Vinyoles d'Oris wierd Mossen Cinto onderpastoor benoemd en de vrome priester vervulde zijn ambt met zooveel iever dat hij in 1873 onder den last bezweek. De eenigste middel om zijne gezondheid te herstellen was eene reis op zee. Verdaguer wierd almoesenier benoemd op de schepen van D. Antonio Lopez; hij deed negen groote reizen en kwam verkwikt en hersteld met het donkerbruin en gezond gelaat van eenen zeeman in 1877 terug naar Barcelona.

In zijnen reiszak bracht hij de Atlantida mede, den zegepraal der herlevende Katalaansche Letteren, het meesterstuk der Spaansche dichtkunst van onze eeuwe.

Sedert dien is hij als almoesenier ten huize der Lopez gevestigd en daar, gelukkiger dan andere dichters,

[p. 300]

beoefent hij de dichtkunst als een heilig priesterambt en vruchtbaar apostelschap, 't gene tot roem en eere strekt van den priesterlijken staat!

Zonder het te weten zijn wij allen meer of min aangetrokken en misleid door de letterkunde der vertelboeken - de roman is het epos der toekomst, - door het getrouw beschrijven der nietige bijzonderheden van het gewoon leven.

Wij zijn getroffen en gevleid omdat een dichter waarnemingen op het papier zet die wij ook gedaan hebben.

Wij branden een graantje wierook op den autaar der fransche afgoden, het realism en het naturalism.

Hooren wij van een epos gewagen, wij denken met afschrik op onzen Essai de Poétique en de regels van het classiek epos. 't Komt ons te binnen dat er een heele hoop heldendichten bestaan die niemand meer en leest en elkendeen als verouderd en mislukt aanschouwt. Wilden wij ons niet inhouden, wij zouden genegen zijn om eenig medelijden te gevoelen voor den dichter van een epos in de negentiende eeuw en wij zouden hem terzelfder tijde onzen wijzen raad durven schenken. Wij zouden hem opwekken om zijn heldendicht te ontwerpen in korte sagen en verschillige tafereelen, naar den trant van Victor Hugo's Légende des Siècles en Schaepman's Aya Sofia, naar de wijze der Ydills of the King van Tennyson en der Poèmes barbares van Leconte de Lisle. 't Behaagt ons niet weinig te weten dat heden alleen de natuurlijke heldendichten, de grootsche wêerspiegelingen van het oorbeeld van gansch een volk gezocht, gelezen en verheerlijkt worden.

Laat ons rechtzinnig zijn.

Vermindert de weerde van voeglijke verwen en machtig uitgebeelde vertooningen omdat wij die niet

[p. 301]

aan oude katalaansche zangen te danken hebben, maar aan de rijkbegaafde inbeelding van Verdaguer die dit prachtig vertoog van den ondergang eens wereldeels wist te scheppen, in verschillige paneelen te schikken en te binden en tot een kunstwerk te maken? Kon Verdaguer een natuurlijk epos dichten met gistende en geestdriftige volkszangen in een duidelijken vorm te gieten? Is het zijn schuld dat hij ten tijde van Homerus of Dante, of eene eeuw na Roeland en den Cid niet heeft geleefd? Vermindert de weerde van het heldhaftig karakter van Hercules, van de gemoedelijke geaardheid van Hesperis, van de vereende voorspellingen der kinderen van Atlas die ons huiveren doen, van het weemoedvuldig vaarwel van Hesperis aan heur vaderland, van zooveel aandoenlijke tafereelen omdat ze niet uit het hert van een volk, maar uit het hert van een begeesterden en teergevoeligen kunstenaar van het edelste kind van Katalonië dat de ziel en de taal van zijn volk heeft begrepen?

Zoudt ge geen nederlandschen dichter beminnen die de overleveringen der noordsche poezij, de sagen en gebruiken der Friesen en der Saksen, de wording van het vaderland uit het oud germaansch karakter en de christene beschaving in heerlijke verzen bezingt?

Ja, omdat iedereen daar heden zijn beschot in vindt.

En wel, al de oude traditiën van Spanje heeft Verdaguer in zijn epos wêergegeven en een geur der overoude geschiedenis der groote steden en vermaarde gauen van zijn dichterlijk vaderland doorwasemt zijn heldendicht.

Wij zien Spanje ontstaan; een tempel wordt door de kinderen van Hercules en Hesperis aan een onbekenden god gebouwd; de hemelsche olijftijk bloeit op den Kalvarieberg; 't geloof is diep in 't hert van Spanje geworteld; dank aan Spanje ontdekt Colomb een nieuwe wereld en de schakels der gulden keten van Spanje's oorsprong en Spanje's grootheid doorslingert kunstig al de gevarenissen van den ondergang der Atlantida.

[p. 302]

Wij en vermogen hier al de karakters niet te ontstukken noch iederen perel met zijn eigen glans en schoonheid voor de oogen van den lezer te doen vonkelen.

Beiden wij een oogenblik bij 't karakter van Hercules.

De held stoot alle hinderpalen uit zijnen weg: lijk een orkaan komt hij voorbijgestormd. Als hij in de wateren van het verzinkend werelddeel vooruitstapt en een rotsblok van de hoogte op hem wordt gewenteld zien wij onvoorziens den onversaagden en onverwinbaren held uit de ziedende baren opdagen en zijne vijanden verbrijzelen. 't Is een zwervende ridder die de misdaden wreekt en het onrecht uitroeit.

Heeft dat te bedieden dat hij zonder hinder en zonder strijd alle gevaren ontkomt? Verre zij van daar. Wanneer hij met Hesperis op zijne schouders voor de kinderen van Atlas moet vlieden, door wier en water woelt, door rollende rotsbonken en vlottende boomstammen zijnen weg klieft, waait eensklaps de laaiende pijnboom uit die zijne bane verlicht.... Zal Hercules vergaan in den donkeren warrelklomp van bulderende kolken, zwepende stormen en brieschende wangedrochten! Wat akelig tooneel! Reeds vreest de held dat de kinderen van Atlas de haren der koningin hebben vastgegrepen! Wat zal er van den held geworden? Eer de dichter den toeschouwer van dit grootsch en vereend tafereel bescheed geeft, glinstert er eene heldere tusschenpoos en weerhelmt de welluidende rei der grieksche eilanden... Verder vernemen wij dat Hercules den moed niet en liet zinken: door eene uiterste inspanning zijner laatste krachten geraakt hij voor de muren van Gades.

De held van Verdaguer is min driftig dan de grieksche Hercules. Ten opzichte van Hesperis mag hij aan eene nederige ijfteranke, aan een plooienden lauriertak vergeleken worden. Wij zien den gemoedelijken vader tranen storten als de dood een zijner kinderen heeft weggemaaid, een tak van den wijngaard heeft afgekapt.

Hij en sterft in geen aanval van dolle razernij en

[p. 303]

woeste ontsteltenis: met een rijken oogst van heldendaden, te enden zijne roemvolle loopbaan, zal hij edel en vroomborstig lijk een eerbiedweerdige en beminde stamvader ten grave dalen.

Wij en zullen de beschrijving van den ondergang der Atlantida niet ontrollen. In Vondel's treurspel penceelt ieder krachtig vers eene gebeurtenis van den zondvloed van Noë: hier is 't een stortvloed van tinten en beelden die lijk de wervelende winden en wateren door elkander wentelwielen. 't En is geen haarfijn, gothiek paneelken, maar eene grootsche schilderij met eene prachtige inbeelding en een schat van kennissen ontworpen, met al den glans, het leven en de staatsie der verhevenste poëzij op het doek getooverd, zoodanig dat wij met Mistral mogen getuigen: La councepcioun de l'Atlantida es grandarasso e soun eisecucioun es resplendènto.

J. Claerhout.