Het Belfort. Jaargang 3

[p. 418]

Kunstonderricht.

HET is geenszins mijn doel hier een algemeen programma van kunstonderricht uiteen te zetten. Anderen meer bekwaam dan ik hebben dat ofwel gedaan, ofwel zijn daartoe beter in staat. Alleen zal ik mij veroorlooven eenige gebreken aan te wijzen, aan het onderricht zooals het heden wordt gegeven.

Het is buiten kijf dat het onderricht der schoone kunsten ten huidigen dage veel beter is dan een kwart eeuw vroeger. Kunstscholen zijn opgericht, vergroot, verbeterd in de meeste groote steden; zelfs in kleinere en in aanzienlijke dorpen zijn thans dergelijke scholen voorhanden.

In zekeren zin ware van de regeering weinig meer te vragen, aannemende dat de begrooting voor de kunstscholen in gelijke mate vermeerderen zou als zooveel andere begrootingen welke wellicht min nuttig zijn. Laat ons evenwel in geen politiek treden, bij de schoone kunsten mag dat zelfs niet vermoed worden. De regeering - om het even in welke handen de teugels er zich van bevinden - ondersteunt van hare zijde een aantal kunstenaars met verdienstelijke werken aan te koopen en zóó onze museums te verrijken.

Wie min of meer met de kunstwereld bekend is weet waar in vele gevallen dat geld heenvliegt. Ofschoon deze ondersteuning zeer lofelijk zou mogen heeten - als ze ten minste rechtmatig gebeurt - toch ontbreekt

[p. 419]

aan de algemeene inrichting van de hegrooting voor schoone kunsten nog al veel.

Het schijnt mij toe dat daar veel geld wordt verspild dat eigenlijk zijn doel mist. Laat nu staan dat de regeering zekere werken ondersteunt, maar 't komt mij voor dat een ander deel der begrooting, datgene wat eigenlijk het onderwijs betreft, niet komt tot het volk waarvoor het nochtans bestemd is.

Het kunstonderricht staat ongelukkig tot heden toe nog altijd onder zekere oude reglementatie, waaraan niets gewijzigd wordt maar waar nu en dan iets wordt toegevoegd. Toch zijn de noodwendigheden sedert geruimen tijd anders, en men heeft slechts in de straten onzer steden te wandelen om waar te nemen dat tegenwoordig de burgerij veel schoonere huizen bewoont dan van over 50 jaar, wanneer een naakte muur meestal voldeed.

Echte pronkjuweeltjes worden thans gebouwd, en al is dit de algemeene regel nog niet, toch tracht iedereen van zijn huis iets deftigs te maken en er een bijzonderen stempel aan te geven. Wat op dit gebied gebeurt, komt nagenoeg ook voor in de inwendige versiering.

Er is dus sedert geruimen tijd een gedurig streven naar nieuws, naar kunstuitboezeming, en het is onbetwistbaar dat daardoor reeds zeer schoone werken tot stand kwamen.

Toch ziet men in onze kunstscholen telkenjare aan de leerlingen het program van over vele jaren voorhouden, en wat zou er van den jongen bouwkundige b.v. geworden die niets dan zijn schoolonderricht had genoten? Is het hier niet beter het geval omtrent die eeuwige klassieke vormen, te zeggen wat Alfons Karr eens zegde van de humaniteiten: ‘Tien jaar studie om de jongelingen de twee eenige talen te leeren die niet gesproken worden.’

Ik weet het, in onze Academie te Gent, heeft het hooger bestuur, en dit zeker wel naar het voorbeeld

[p. 420]

van de St. Lucasschool, twee jaren studie toegevoegd om den middeleeuwschen bouwtrant aan te leeren. Dat is zeer loffelijk en zonder in beschouwingen te treden of die studie goed is of niet, moet bij iedereen de vraag oprijzen: ‘indien de middeleeuwsche bouwtrant zoo noodzakelijk is om weten dat de studie er van nu aangevangen wordt, indien deze bouwtrant eigen is aan ons land, dus meer in overeenstemming met onze gebruiken, onze zeden en onze luchtstreek, waarom de studie ervan niet meer ontwikkeld en deze ingekort der uitheemsche bouworden welke in geenen deele in ons land op hunne plaats staan?’

Hier spreek ik enkel, voor meerdere vatbaarheid, van de bouwkunst; dezelfde bemerking is nogtans in meerdere of mindere verhouding te maken op de andere kunsten. Onze jonge beeldhouwers zullen voorzeker veel leeren bij de antieke beeldenmakers terwijl op dit gebied in de middeleeuwsche kunst nog al iets af te dingen valt, de versieringskunst gansch terzijde gelaten. Wat nu de schilders betreft het is nauwelijks noodig er op te wijzen dat de schilderkunst eerst na de kunstherboring eene hoogte bereikt heeft welke heden nagevolgd wordt, en dat de middeleeuwsche schilderkunst nu bezwaarlijk als richtsnoer kan dienen.

Dit alles, men begrijpe het goed, doelt enkel op het onderwijs der schoone, der hooge kunsten, het eenige dat in onze kunstscholen wordt onderwezen.

Maar in hoeverre, ik vraag het, is dit onderricht practisch voor het volk? Hoevele leerlingen komen van eene kunstschool, welke eens in de schilderkunst eenen naam maken, en hoevelen wel worden beeldhouwers? Bouwkundigen komen er in zekeren zin nog meest van, en toch zijn zij verre van uitstekend te zijn, als zij niet door eigen studie zich ontwikkelen evenals schilders en beeldhouwers dat nog meer moeten doen.

De meeste leerlingen onzer academiën genieten een onderwijs dat volstrekt niet in verband is met wat ze eenmaal in het leven zullen uit te voeren hebben.

[p. 421]

Ik veronderstel een zeer goeden leerling welke de medalie van het antiek beeld heeft gewonnen, hij zij beeldhouwer of schilder; die jongeling is 18 à 20 jaar oud, en als hij in geenen kunstatelier heeft gewerkt, zal hij niet in staat zijn ornementen te teekenen en te schilderen of verschillige kunststijlen te behandelen.

Ga in een ander vak: de jonge meubelmaker die u zonder feilen het plan zal opmaken van eenen theater in Griekschen stijl, is volstrekt onbekwaam - zonder den invloed van den winkel - u eene teekening te geven van een sierlijk meubel voor uwe pronkkamer.

Wat volgt hieruit? Dat al de jongelingen wien het door hunnen stand onmogelijk is, ondanks den goeden wil van velen, bijzondere studiën te doen, zelden meer kunnen worden dan goede werkmans, maar steeds naar oude vormen werkende.

Waarbij komt het anders dat men bij schilders die uw huis komen versieren steeds diezelfde strekking ziet? Ik bedoel natuurlijk niet de gewone verwers, evenmin als de schrijnwerkers, als ik er op wijs dat de meubelmakers maar gedurig hetzelfde meubel maken, soms met andere maten maar meest met dezelfde vormen en verhoudingen. Al wat zij doen, is een album koopen evenals dat van hunnen baas, die het ook van zijnen baas leerde, en waarin soms onder de koddigste vormen en kleur, een meubel en versieringswerk wordt afgebeeld met den naam eronder: ‘Stijl van den eenen of anderen Lodewijk, koning van Frankrijk.’ Gij hebt schoon te vragen, gij, man van smaak, naar een ander werk, 't mag kostelijker zijn, hooger of kleiner, maar met andere vormen, de goede ambachtsman zal eenige bladjes van zijn album keeren en het overige begrijpt hij zelden. Zijne werken zijn in acajou of notelaren hout ‘zoo doet het iedereen, mijnheer, en buiten dat, eiken hout is gothiek.’

Dergelijke voorbeelden zijn ongelukkig veel te talrijk en nog spreek ik hier maar van bedrijven die recht-

[p. 422]

streeks in verband staan met wat men de groote kunsten noemt. Waar is b.v. de beeldhouwer die ter academie anders zal leeren dan het grieksch ornement? Hoe zal de decoratieschilder een groot koffiehuis versieren, b.v., met de antieke beelden welke hij heeft leeren nateekenen, als hij niet door den werkwinkel is getrokken?

Ik weet het, men kan ter academie geene meubelmakers of dergelijke ambachtsmans ten volle opleeren, maar wat ik volstrekt noodig acht, 't is dat men het program der academiën, in verband brenge met de noodwendigheden. Is het volstrekt noodig Apollo te leeren teekenen of Jupiter's tempel te leeren opmeten, dat men dan toch daarbij ook gevolg geve aan den grooten eisch van ons volk: ‘een meer practisch kunstonderricht’.

Ik houd het er voor dat zoovele ellendige werken in vele vakken vervaardigd worden, omdat de begaafde werkman een onderricht geniet dat hem veel tijd doet verspillen en hem niet leert wat hij zou moeten weten. Mijns dunkens zouden vakmannen een onderricht moeten ontwerpen en dadelijk in proef stellen waar de werker, op practische wijze, de goede en misschien wel onveranderlijke grondslagen leere van wat teekenen en vorm is. Nadien zou hij kennis moeten maken met eene soort van nijverheidskunst- of beroepsschool, ofwel met eene hoogere academie als hij hoogere studie verlangt. Na weinige jaren zou men zien dat die kunstschool, alwaar de ornementiek beter zou aangeleerd worden, alwaar niet alleen de antieke, maar ook de jongere vormen zouden geleerd en toegepast worden, zou men zien zeg ik, dat die school veel meer nut stichten zou bij het volk dat onderricht vraagt, bij die klas van werklieden, welke meer vragen dan den vorm van anderen om er hun werk in te gieten.

Elke stiel, elk ambacht zou op die wijze op de hoogte komen van wat de werkwijzen zijn, en wat eigenschappen, den kunstvorm van elken stijl afzonderlijk kenmerkt. Elk in zijn vak zou, op bepaalde voorwerpen,

[p. 423]

die stijlen toepassen, en na eenige jaren studie, zou de jongeling welke uit die kunstschool treedt, bekwaam zijn u deugdelijk werk te leveren, en den weg kennen om, bij gemis van sommige kennis, die op te doen. Ik meen dat dit onderricht veel meer practisch zijn zou dan het stijve, steeds gelijke onderwijs der antieke vormen welke hier nooit inheemsch kunnen worden.

De regeering toont zich voorzeker bezorgd in zake van schoone kunsten, maar ik herhaal het, of het slenter is of iets anders, het practische kunstonderwijs voor het volk, in aanzien van de dagelijksche behoeften, wordt deerlijk verwaarloosd. Niemand ook verheft de stem in de wetgevende vergadering, om te vragen wat de mannen van kennis verlangen en wat het volk, het verlichte, het begaafde gedeelte van ons zoo nijverig volk, zoo zeer ontbeert!

H. Stepman.