Het Belfort. Jaargang 3

[p. 229]

Voorhistorische menschkunde.
(Vervolg van bl. 52.)

2. Apen- of menschenschedels?

HET kaaksbeen dat over eenige jaren door den heer Eduard Dupont uit de grot van La Naulette, nabij Furfooz, eene gemeente in de provincie Namen, werd opgedolven en van het vierde aardkundig tijdperk dagteekent, heeft dikwijls bij de voorstanders der ontwikkelingsleer als bewijs gediend dat de mensch zijnen oorsprong aan den aap verschuldigd is. Zij vonden namelijk bij dit lichamelijk overblijfsel vele eigenschappen die, naar hunne meening, eerder doen denken aan een apen- dan wel aan een menschenschedel.

Maar het schijnt dat zij alles niet op den keper beschouwd hadden, en dat men het been niet eens genoegzaam van de aarde, die er aan kleefde, gezuiverd had.

Immers, de heer Topinard is naar Brussel gekomen om in het Museum van Natuurlijke geschiedenis, waar het beruchte kaaksbeen berust, een ernstig onderzoek betrekkelijk die zoogezegde apenhoedanigheden in te stellen. Nu, de studiën van dien heer, die zich anders de ontwikkelings-theoriën zeer genegen toont, hebben bewezen dat het kaaksbeen van La Naulette wel degelijk een menschelijk karakter draagt: de vorm van den tandhollekensboog, van de kinnebaksholten en de kin zelve laten dienaangaande geen twijfel over; en wat nu de innerlijke scheeftandigheid betreft, die is middelmatig en dus even gelijk men die aantreft bij negers⁽¹⁾.

De geraamten uit de grot Biche aus Roches te Spy opgegraven kunnen evenmin als bewijs voor de dierlijke afstamming des menschen gelden: dit is gebleken uit het nauwkeurig onderzoek der heeren Fraipont en Lohest. Wel stippen zij eenige bijzonderheden aan die als kenteekens van eene lagere lichaamsgesteltenis

(1) Verg. de Revue des questions scientifiques afl. 20 Jan. 1887. - Alsook de Revue d'anthrop., 15^e jaarg. Juli 1886.

[p. 230]

kunnen gelden, maar van apenschedels kan hier geen spraak zijn. ‘Tusschen den mensch van Spy en een tegenwoordigen aap, besluiten zij, bestaat er nog een afgrond⁽¹⁾.’

En om nu over het vergelijken en opmeten van schedels in het algemeen hier even een woord in het midden te brengen, zullen we zeggen dat men daarop niet al te veel staat mag maken. De gelijkvormigheid toch der lichaamsdeelen is een te broze draad om de gevolgtrekkingen te dragen die men daaraan wil vasthechten.

Dat de ethnographen of volkenkenners uit een merkelijk verschil van gelaatshoek⁽²⁾, uit de breedte of lengte van den schedel tot een verschil van ras besluiten, weinigen zullen die gevolgtrekking wraken; maar dan mag toch de proefneming op éen enkeling niet volstaan; zij moet, wil het besluit geldig zijn, op een zeker aantal personen geschieden. Want soms geheel onverwachte oorzaken kunnen op den schedelvorm inwerken; zoo is volgens de waarnemingen der heeren Manouvrier en Chantre, de langschedeligheid wel eens aan het voorbarig toewassen van den pijlnaad toe te schrijven⁽³⁾.

De mindere of meerdere scherpte van den gelaatshoek kan wel in verband staan met de lagere of hoogere geestesontwikkeling, omdat van die gegevens de hoeveelheid hersenen, het stoffelijk werktuig des verstands, afhangt; maar dan mag toch de hoekopening als geen onfeilbaar maatstaf van het denkvermogen worden aangegeven: immers de ondervinding leert dat er verscheidene uitstekende personen geweest zijn, die nochtans een betrekkelijk kleinen gelaatshoek hadden.

Hetzelfde kan nog gezegd worden van de breedte-index⁽⁴⁾:

(1) Zie Revue des q. sc. afl. April 1888.

(2) Men noemt gelaatshoek, de hoek begrepen tusschen twee lijnen die aan het benedenste der neusgaten samenkomen en waarvan de eene aan de oorholte (meatus auditorius), de andere aan het meest uitstekend punt van het voorhoofd begint. - Aan onzen Noord-Nederlandschen Camper kent men de eer toe dezen maatstaf te hebben uitgevonden. Cuvier en Stephanus Geoffroy Saint-Hilaire hebben aan die hoekmaat eene wijziging toegebracht, maar de gelaatshoek van Camper is nog altijd de meest gebruikelijke.

(3) Zie in de Revue des questions scientifiques, afl. 20 Jan. 1887: La dolichocéphalie anormale par synostase prématurée de la suture sagittale.

(4) De breedte-index of breedte-aanwijzer (l'indice céphalique) is eene bij de menschenkenners gebruikte leest (formule), waardoor de gewichtigste verhouding van den schedel wordt uitgedrukt. Men stelt, namelijk, de lengte gelijk aan 100 en bepaalt dan de breedte in eenheden van dit getal. Wanneer men b.v. zegt dat de breedte-aanwijzer 80 bedraagt, dan verstaat men daardoor dat, de lengte van den schedel 100 zijnde, de breedte ervan door 80 wordt voorgesteld.
Het is niet moeielijk die breedte-indez uit te cijferen: stellen we b.v. dat de middellijn der schedellengte 172 mill., en de middellijn der schedelbreedte 140 mill. bedraagt, dan zal men bevinden dat de breedte-aanwijzer op 81,39 neerkomt:



Menschen bij wien de index tuschen 74 en 78 afwisselt noemt men rechtschedeligen (orthocephali); daalt de index beneden 74 dan heeft men langschedeligen (dolichocephali) en rijst hij boven 78, dan heeft men kortschedeligen (brachycephali).
Die benamingen worden niet door al de geleerden op dezelfde wijze toegepast. In Frankrijk, waar volgens de laatste opmetingen van den heer Collignon de index tusschen 78 en 87 zwenkt, worden de menschen slechts in twee klassen verdeeld. Degenen wier schedelindex 82 of minder bedraagt noemt men langschedeligen, meet hij integendeel 83 of klimt hij nog hooger op dan heet men ze kortschedeligen. De eersten zijn meest van germaanschen, de anderen van keltischen oorsprong.

[p. 231]

een lage index is niet steeds een teeken van bekrompen verstand: ik weet u een beroemd staatsman en een uitstekend bisschop te noemen die een tamelijk langschedelig hoofd droegen.

Wat nu van de vergelijking van menschen onderling gezegd is, kan eveneens worden toegepast op de vergelijking van menschen met apen.

Steeds heeft men in het opmeten een merkelijk verschil waargenomen tusschen menschen- en apenschedels; het zijn niet de volmaakste onder deze laatste dieren die den mensch het meest nabijkomen; de orang-oetang, die anders met ons geslacht de grootste overeenkomst oplevert, heeft een gelaatshoek die zelden boven de 35 graden opklimt, terwijl die bij den mensch tusschen de 70 à 85 afwisselt. En wat ook M. Salmon over dit onderwerp moge zeggen, hij koestert eene bedrieglijke hoop, zoo hij meent dat de leemte, welke er tusschen de tertiaire apen en de hedendaagsche menschen heerscht, ooit zal worden ingevuld. Of 't zou moeten zijn dat men zijne toevlucht name tot bewijsstukken als het kaaksbeen van La Naulette, dat dan ook door den heer Salmon als een overgangsvorm aanschouwd wordt; maar wij hebben daar zooeven gezien wat men van zulke voorstelling heeft af te dingen.

En al werd de leemte nu eens ingevuld - hetgeen niet zal - wat dan? Dan heeft men toch nog geen aapmenschen! dan hebben wij toch onze voorouders bij de dieren nog niet te zoeken.

Spreken wij waarheid! 's Menschen lichaam is bloot het lichaam van een dier: die bekentenis kan vernederend zijn, nochtans is 't zóo; wel verschillen wij van den aap door de opgerichte houding, den grooten gelaatshoek, de kleine onderkaak,

[p. 232]

de ruime schedelholte, het breed bekken, de breedgezoolde, kort geteende voeten en gespierde beenen, het ontbreken eener bijzondere beweegbaarheid van den grooten teen, het ontwikkeld strottenhoofd en wat des meer... maar wat is dat? Verheffen ons die eigenschappen tot in een hoogeren rang der Schepping? Neen; niettegenstaande dit alles bekleeden wij nog eene plaats in het dierenrijk.

Ik ga nog verder: ik durf zelf beweren dat onder sommige opzichten de mensch beneden het dier staat; want

Geen ijsbeer zwerft in 't Noord met ongedekte leden,
Maar treedt in 't bont gedoscht van de ondoordringbre vacht,
Geen roofdier, door natuur geschapen tot de jacht,
Mist klauwen of gebit tot grijpen en verslinden....

Maar wij!... is dan voor ons die teedre moeder wreed?

Ons schonk zij de arendsklaauw noch 't warmend pantherkleed,
Noch 't bliksemend gebit des evers. Lucht en stormen
Ja elke hoofdstof, zijn ons vijand....⁽¹⁾

Zoo schets de dichter onzen jammerlijken toestand tegenover de heerlijke uitrusting der dieren. Maar daar slaat hij zijnen blik dieper in het wezen des menschen; hij ontwaart er iets dat op kan wegen tegen al wat de dieren op ons voorhebben en hij roept uit:

Maar neen, voor 't dierlijk wapen

Werd, stervling, u 't verstand als eedler ingeschapen.
Dat weertuig biedt geweld, biedt lucht en stormen trots,
En schenkt u klaauw en tand, en praal en winterdosch
Bij 's aardrijks scepterstaf!⁽²⁾

Ziedaar, o mensch, uwen adel; ziedaar wat uwe natuur boven die der dieren verheft en aan die der engelen doet grenzen. Ziedaar eene kloof tusschen den koning der schepping en het redelooze vee: eene kloof die breeder gaapt dan het louter lichamelijk verschil.

En die kloof zal nooit worden ingevuld!

(1) Alzoo W. Bilderdijk in zijn overschoon vers: Het waarachtig goed.

(2) Ibid.

[p. 233]

3. Het aardewerk in België tijdens het bestaan van den Mammoet.

Zeggen wij ook een woordje over het vervaardigen van aardewerk bij de vóórhistorische volken; het geldt hier nog het vierde tijdperk der aardkundigen maar bepaaldelijk rassen die wat later dan de menschen van Canstadt, Neanderdal en Spy het zuidelijk grondgebied van België bewoonden.

Men weet dat te dien tijde twee hoofdrassen van het menschelijk geslacht zich in de streken van westelijk Europa ophielden: het eene leefde in het stroomgebied der Vézère, in het zuidwesten van Frankrijk, terwijl het andere in België de holen aan de oevers der Lesse gelegen tot woonstede gekozen had. Bij middel der gereedschappen en voorwerpen uit vuursteen, rendierengewei en been vervaardigd, die zij in hunne verblijfplaatsen en lijkholen hebben achtergelaten, is men erin geslaagd eene zwakke schets te ontwerpen van de levenswijze dier oorspronkelijke volken. Het is algemeen bekend dat onder het opzicht van kunst er een merkelijk verschil heerschte tusschen de fransche en de belgische holbewoners. Uit de menigvuldige teekeningen op ivoorplaten gegriffeld en meestendeels ontzaglijke nu uitgestorven dieren voorstellende, alsmede uit de in been gesneden figuren heeft men kunnen opmaken, dat reeds in die ver vervlogen eeuwen bij de oude oeverbewoners der Vézère eene niet te versmaden kunstvaardigheid bestond. Integendeel voor de belgische tijdgenooten der quaternaire vormingen was het licht der kunstvlijt nog niet opgegaan: bijlen, pijlpunten, halssieraden, ziedaar wat men in hunne begraafplaatsen gevonden heeft: wat teeken- en beeldhouwkunst betreft daar heeft men slechts enkele onbeduidende stalen van opgedolven. In één vak nochtans - een vak van groote aangelegenheid en dat bij hen een aanzienlijk vernuft onderstelt - waren zij hunne zuidelijke tijdgenooten vooruit: zij wisten namelijk uit de vrije hand aardewerk te vervaardigen. Zóo heeft men het toch tot hiertoe gemeend; en inderdaad, de opdelvingen door Schmerling en Dupont in het eerste gedeelte dezer eeuw gedaan legden het bewijs daarvan voor de hand; ook hebben dien aangaande onderscheidene fransche geleerden geen twijfel geopperd.

Jongere fransche anthropologen zooals M. Salmon zagen evenwel met een nijdig oog hoe aan de vlijt onzer holbewoners zulk een vooruitgang werd toegeschreven en daarom weigerden zij geloof te hechten aan de opdelvingen van bovengemelde belgische aardkundigen. Volgens hen zijn er geene sporen van die kunst ontdekt dan uit het nieuwe steentijdperk.

Maar zie, nieuwere ontdekkingen zijn op eene schitterende wijze de oudere komen staven: behalve de twee geraamten

[p. 234]

waarvan wij boven gewaagden, heeft de grot van Spy, door de heeren Lohest en De Puidt onderzocht, ook overblijfsels van aardewerk opgeleverd. Verder, bij vernieuwde onderzoekingen in de grot van Engis, ‘is de heer Fraipont erin gelukt, daar met eigene handen een stuk vaatwerk uit te halen dat met kenschetsende overblijfsels en vuursteenen in eene mousteriaansche bezinking bedolven lag en met eene dikke laag wratsteenen bedekt was⁽¹⁾’. Dit is niet alles: ‘in de grot van Petit-Modave, door de heeren Fraipont en Ivan Braconnier onderzocht, hebben werklieden, op eene diepte van zeven meters, en aan de grondlage van eene dikke quaternaire bezinking uit vele opvolgende ongerepte steenlagen bestaande, de helft eener grove drinkschaal gevonden, die met de hand vervaardigd was⁽²⁾’.

Voor M. Cartailhac komen toch de meeste dier vondsten nog bedenkelijk voor: daar kunnen, volgens hem, omkeeringen van aardlagen mede gemoeid zijn; alleen voor Petit-Modave is hij geneigd zich gewonnen te geven, zoo het waar is dat er hier van wege de werklieden geen bedrog in het spel is.

Nu dit is al veel. Maar waarom zich toch aan wankelende stelsels zoo wanhopig vastgeklemd; waarom het gevoelen der belgische geleerden zoo schoorvoetend bijgetreden? Zeker moet men al wat opdelvers verhalen maar zoo seffens niet als klinkende munt aannemen; edoch voor een feit als dees, dat op zoo menigvuldige en nauwkeurige waarnemingen steunt, had men wel wat gereeder geloof mogen verhopen; want men mag zeggen met den zeer geleerden heer Arcelin ‘dat het bestaan van aardewerk op het tijdvak van den Mammoet, in België, zoo goed bewezen is als eene onzer kennissen betrekkelijk den quaternairen mensch.’

't Zal voorzeker wederom aan iets anders haperen: ze hebben weer wat af te dingen op hunne schier aangeboren gedachten nopens de barbaarschheid dier aloude volken.

Jozef Van Mierlo. S.J.

Aalst.

(1) Revue des quest. scient. afl. 20 April 1888.

(2) Revue des quest. scient. afl. 20 April 1888.