Het Belfort. Jaargang 3

[p. 53]

Driemaandelijksch overzicht.

LETTERKUNDE. - ‘De Franschen en kunnen het edelmoedig streven der Vlaamschgezinden voor hunne letterkunde niet kwalijk nemen: mochten wij hun aleventwel eenen raad geven, 't ware van de staatkunde buiten te sluiten, van vreeze dat de strijd voor tale en landaard eene nieuwe scheiding zou te wege brengen.’

Die woorden bevatten eene les voor de Vlamingen die de Vlaamsche beweging vijandig zijn of onverschillig blijven. De Franschman die onze Vlaamsche beweging goedkeurt is Eug. Beauvois die in den Polybiblion van Maart 1888 een goed overzicht schrijft onzer Vlaamsche letterkunde bij 't bespreken van 't werk van Stecher: Histoire de la Littérature Néerlandaise en Belgique.

In Bohemen is er ook eene letterkundige beweging ontstaan bij 't opbeuren van het Tjeeksche volk. Onder de vijftien letterkundige tijdschriften, verschijnen er twee katholieke. Twee katholieke dichters, twee priesters schrijven geschiedkundige gedichten. Onder de verschillige romandichters schittert de priester Kosmak uit door het schetsen van 't volksleven.

Jan ten Brink heeft tegenwoordig een grootsch werk op 't getouw, weerdig van den prince der Noord-Nederlandsche oordeelkundigen. Hij beschrijft de levens der Noord-Nederlandsche letterkundigen en keurt hunne werken; dat heet: Geschiedenis der Noord-Nederlandsche Letteren in de XIX^e eeuwe (1830-1880). Drie afleveringen zijn reeds verschenen over de Romantiek, Da Costa, Van Lennep en Oltmans. Als 't zoo wel is als zijne beschouwingen over de West-Vlaamsche taalbeweging en de Vlaamsche taalkamer dan mogen wij ons aan iets buitengewoons verwachten.

W.G. Van Nouhuys bespreekt in den Nederl. Spectator van 19 Mei De Geyter's heldendicht: Keizer Karel en het Rijk der Nederlanden. Als geheel beschouwd, acht hij het kunstwerk mislukt. De eerste reden is dat de dichter Karel bezingt niet als keizer, niet als heer der Nederlanden, maar als graaf van Vlaanderen en meest wegens zijne betrekkingen met de stad Gent. ‘Van dit urbisme, op de schromelijkste wijze ten top gevoerd, is het gedicht van het begin tot het einde vervuld.’ De tweede

[p. 54]

reden is dat de minnarij veel te veel plaats inneemt en te weinig baat om den held te verheffen, en zijne geaardheid te doen uitkomen. ‘Ik zou dit niet zulk een groot bezwaar vinden, indien De Geyter zijn gedicht betiteld had: Karel en Rozemonde, historisch-romantisch tafereel.’ De Hollandsche oordeelkundige vindt nochtans verschillende détails uitstekend geslaagd, 't gene niemand en zal verwonderen aangezien De Geyter toch dichter is en zijn middeleeuwsch vers met gang en zwier hanteert.

De Polybiblion van Mei maakt ons een veertigtal Fransche gedichten dezer laatste maanden bekend: daar zijn eenige gewrochten die niet van verdiensten ontbloot zijn, maar dezen die naar 't onuitspreeklijk genot verlangen een meesterstuk te gesmaken zullen nog wat mogen wachten; de meesters zelve brengen maar beuzelarijen voort en bloemen die na korten bloeitijd verslenzen.

't Nederlandsch Museum getuigt dat de Chrestomatie française van onzen medeschrijver J. Samyn zeer wel aan heur doel beantwoordt en deze alleszins goed te keuren strekking heeft dat ze niet meer aan de verouderde klassieke schrijvers het leeuwen aandeel gunt.

Beets heeft eenen uitleg op zijn gevierde Camera obscura uitgegeven onder de volgende hoofding: Na vijftig jaar.

Pol de Mont heeft in de Vlaamsche School eene geestdriftige bijdrage geschreven over het spel der Meiningers op den Antwerpschen stedelijken Schouwburg.

Max Rooses vraagt in 't zelfde blad dat Antwerpen het standbeeld van vader Willems zou oprichten als een openbaar huldebewijs aan den eersten Vlaamschen strijder.

De Dietsche Warande oordeelt als volgt het drama van M. Emants, A dolf van Gelre. ‘Emants bewijst op letterkundig gebied een zeer loffelijk streven; zijn drama is waard gespeeld, herspeeld en genoten te worden.

Het is bovendien in edele, zuivere taal geschreven.’

Een woord over de strekking der huidige Vlaamsche vertelboeken:

‘Jaarlijks valt het getal Vlaamsche lezers van lettergewrochten af. Daar is geen bijval meer voor Vlaamsche boeken, zooals ten tijde van Conscience. Het ontbreekt ons echter niet aan werken van waarde; maar met moeite komen deze aan eene tweede uitgave. Mijns dunkens is de invloed, van het Fransche materialisme op ons proza te groot geweest. Bijna al onze novellisten (Sleeckx, de Lovelings, Teirlinck-Stijns en Van Cuyck) zijn deze richting veel meer dan het idealism toegedaan; doch de lezers blijven achter.’

Van wien komt dit oordeel?

Van eenen letterkundige van 't Ned. Museum, die 't is te vreezen in de woestijn zal prediken.

Mochten onze romandichters 't voorbeeld van Conscience navolgen: de groote man veranderde zijn Wonderjaar, zoo hij

[p. 55]

het zelf getuigt, ten einde het invoeren van Vlaamsche boeken in de opvoedings- en onderwijsgestichten mogelijk te maken.

Wetenschappen. - Er wordt alhier gewrocht aan een wetenschappelijk werk waarin het zal bewezen worden dat de drukkunst in Vlaanderen ontstond; als het maar niet te laat en wordt om het uit te geven: want het is nu reeds algemeen aanveerd dat Gutenberg de drukkunst niet uitvond, dat er in Vlaanderen bedreven kunstenaars leefden die houten platen sneden waarin de staven van plaatse konden veranderen. Al die bijzonderheden staan beschreven in het werk van H. Bouchot: l'oeuvre de Gutenberg (Parijs, Lecene en Oudin 1,50 fr.)

De voorgeschiedkundige opsporingen wekken heden veel belang: jammer is 't dat de ontdekkingen dikwijls op zoo 'n verdrietige wijze in de verslagen der wetenschappelijke gilden worden meêgedeeld. Maar dan komt er een bevoegde en kundige schrijver die er een hand toe heeft om de verschillige vondsten te verbinden en te ontleden, te schikken en te keuren. Aldus heeft M. de Nadaillac bij Masson te Parijs een prachtig en wel geschreven werk met platen uitgegeven: Moeurs et Monuments des peuples préhistoriques. Mits de gekapte en geslepen steenen, de oude geraamten, de scherven van oude potten, de bewrochte beenderen heeft de geleerde oudheidskundige 't leven der voorgeschiedkundige stammen herschapen en beschreven.

Troja is gevallen, niet in de handen der helden van Homeros, maar onder de slagen van Boetticher, een duitschen kapitein van Munich. De heuvel Hissarlik is veel te klein om Troja, of de hooge stad van Troja te verbeelden: hij zou op de Neumarkt te Keulen gemakkelijk plaatse vinden: 't is een oude doodenheuvel lijk er vele op die kusten bestaan en de oudheden die daar ontdekt wierden trekken wonderwel op egyptische offergiften en gereedschappen die met de vereering der dooden in Egypten in verband stonden. Schliemann is gewend met zijne tegenstrevers te spotten: maar Boetticher komt wederom op en brengt zijne bewijzen ten papiere in het Muséon van Leuven.

Aan de liefhebbers van geschiedkundige wetenschappen bevelen wij den geleerden opstel van M. Bequet over Belgenland voor de Franken en ten tijde hunner invallen, in de Annales de la société Archéologique de Namur, 1888. Hij beschrijft de zeden en gebruiken der Belgen in 't begraven hunner dooden, 't bouwen hunner sterkten en schuilplaatsen, 't bekleeden en 't bedrichten hunner gronden en villas, en hij leert ons hoe de sporen dier beschaving door kostelijke ontdekkingen in tumuli en puinhoopen wierden blootgeleid. Daarna verhaalt hij den inval der Franken in 't land: de laatste vondsten der oudheidskunde hebben nieuwe bewijsstukken verschaft om die duistere geschiedenis op te helderen. Voortgaande op 't getuig en de gereedschappen die de

[p. 56]

speurende oudheidskunde uit de graven der Franken heeft gedolven maakt M. Bequet ons den toestand der frankische maatschappij bekend lijk onze Johan Winkler hem mits den kundigen uitleg der plaatsnamen weet af te schilderen.

't Verdienstelijk blad Fragmenta trekt in n^o 4 van den loopenden jaargang eene getuigenis uit het gekend Engelsch werk van Richard Cruise over Thomas à Kempis om ze aan den Vlaamschen lezer meê te deelen. Adriaan de But, munk van den Duine, heeft ten jare 1480 de volgende gebeurtenis van 1458-59 in een handschrift aangeteekend: ‘Hoc anno... Frater Thomas a Kempis... descripsit quoddam volumen metrice super illud qui sequitur me.’

't Volgende willen wij in 't Fransch aanstippen om het op geener wijze te schaden: ‘Il ne faut pas tenir grand compte du dernier livre de M. Vigouroux, où il réfute toute la critique rationaliste d'une manière éminemment superficielle.’ Leve de Fransche geleerdheid!... Dat staat in de tweede aflevering van 't bijblad van 't Leuvensch Muséon, Miscellanées geheeten. In de eerste aflevering schetste D^r Van Hoonacker de strekking en de uitkomsten van de Bijbelsche kritiek. De laatste aflevering bevestigt dat men tot nu toe Kuenen en Wellhausen, de kopstukken dier oordeelkunde met hunne eigene wapens nog niet bestreden heeft. De felle kamper met wien de Rationalisten zullen rekenen en die Duitschland en Frankrijk zal voorenstappen zou wel uit Vlaanderen kunnen opdagen!

De Vlaamsche School beoordeelt als volgt de toogfeest der Gentsche schilderschool: ‘Het op de tentoonstelling bijeengebrachte was veelal te zwak en te onbeduidend, om een ernstig en volledig oordeel over de beteekenis der “Gentsche school” te kunnen vellen.’

In den boekhandel J. Vuylsteke, is verschenen: het Vraagboek tot het zamelen van Vlaamsche Folklore of Volkskunde, door August Gittée. De Rationalisten zijn bezig in ons land met die nieuwe wetenschap naar hunne hand te leiden. Wij en bezitten maar een tijdschrift uitsluitelijk aan folk-lore toegewijd: 't Daghet in den Oosten. Wilt dit tijdschrift zijne taak kwijten het moet de volkskunde op eene meer wetenschappelijke wijze behandelen en de valsche stelsels der Rationalisten te niet doen.

Men weet dat er een koninklijke keurraad bestaat ter uitgave van de oude wetten en costumen van Belgenland. Onlangs heeft M. Gilliodts-Van Severen de keuren uitgegeven van het Proossche van Sint-Donaas te Brugge. Overtijd had hij reeds de keuren van de stad Brugge, van 't Vrije, van den Burg van Brugge laten drukken.

In de keuren van 't Brugsche vindt men al de inrichtingen en den toestand der middeleeuwsche maatschappij weerspiegeld.

[p. 57]

De keuren der stad vertoonen ons 't gemeenterecht; de keuren van 't Vrije verbeelden ons 't landelijk recht; de keuren van den Burg vertegenwoordigen het leenroerig stelsel; de wetten van het Proossche kunnen strekken tot voorbeeld van het kerkelijk recht.

De heerlijkheid van 't Proossche was staatkundig en burgerlijk gesproken, om zeggens onafhankelijk: ze bevat heure eigene instellingen, heure eigene voorrechten, heur eigen grondgebied. Ze was nochtans met den staat verbonden voor 't gene het heffen der hulpgelden, het werven der legers en 't ondernemen der openbare werken aanging.

't Ware een schoon werk voor eenen jongen liefhebber van geschiedenis, met de boeken van M. Gilliodts het tafereel van 't maatschappelijk leven onzer voorouders in 't Brugsche af te schetsen.

Max Müller heeft ook de zake van de afkomst der Arische volkeren besproken in zijn: werk Biographies of Words and the home of the Aryas. Hij heeft hulde gebracht aan de geleerdheid van pater J. Van den Gheyn die de stelsels van Penka en Schrader wegens den Skandinaafschen oorsprong der Arische stammen reeds meermaals behandeld heeft en weêrleid. De pennetwist gaat voort in het tijdschrift the Academy tusschen de Engelsche geleerden over de meening van Taylor aangaande de Finsche afstamming der Aryas. Voor 't gene de taalkundige bewijzen betreft komt de twist meest hierop uit dat de Arische bestanddeelen der Finlandsche spraken geene oorspronkelijke weerde en bezitten en dat het stelsel der klinkers in de Ougro-Finsche en Arische talen en tongen geheel en al verschilt.

De Vlaamsche lezer zal misschien benieuwd zijn om het oordeel van Mac Leod den Gentschen hoogleeraar, over De Bo's kruidwoordenboek te kennen.

Wat de talrijke Westvlaamsche, Fransche en Latijnsche namen der gewassen betreft, bevestigt Mac Leod dat de boek ten volle zijn vertrouwen verdient.

De plantenkundige taal van De Bo in den bijvoeg wordt afgekeurd, omdat de schrijver diesaangaande geheel andere grondbeginselen verdedigt.

Wat behoeven de Vlamingen te doen, willen zij eene wetenschappelijke letterkunde bezitten?

De Vlamingen kunnen uit het Fransch vertalen: dat stelsel wordt door iedereen verwezen.

De Vlamingen kunnen woorden scheppen.

De Vlamingen kunnen bij de Noord-Nederlanders de gereede woorden vragen die hun ontbreken: dat wordt hun door Mac Leod aangeraden.

Het en is niet noodig dat de Vlamingen de kunsttaal der Noord-Nederlanders zuiveren: de taal der wetenschappelijke

[p. 58]

volks- en leerboeken is zoo zuiver als de Duitsche, zuiverder dan de Engelsche en de Fransche.

Wanneer het zaken geldt die tot heden alleen door de geleerden gekend zijn, als bij voorbeeld schier alles wat microscopie betreft, de kennis der leegere dieren en gewassen, de drie vierden der natuur- en scheikunde, wordt in alle landen dezelfde Latijnsch-Grieksche kunsttaal aangewend. (Ned. Museum, 3^e en 4^e aff. 1888.)

In de Revue des Q. Scientif. van 20 April 1888 staat er eene zeer aantrekkelijke bijdrage over den ouderdom der voorgeschiedkundige paalwoningen, die in de meeren op staken getimmerd, mits eene kleine brug met den vasten grond verbonden waren; in Zwitserland heeft men wel twee honderd zulke dorpen ontdekt.

Welke is de ouderdom dezer woningen?

De tijdperken van den geslepen steen, van het brons en van het ijzer worden als het tijdstip der paalwoningen aangewezen: maar, in stede van drie zou men beter twee tijdperken herkennen, dit van het brons en dit van het ijzer, aangezien het brons ten tijde der geslepen steenen veroorboord wierd.

't Schijnt bewezen dat de beschaving der paalwoningen in vollen bloei was omtrent tien eeuwen voor de komst van Christus.

Taalwetenschap. - Noord en Zuid (XI^e Jaarg. n^o 2, 1888), drukte eene bijdrage over uit de Toekomst aangaande de eenheid van taal in het Noorden en het Zuiden van het Dietsche vaderland. Frans van Cuyck teekent eenige woorden aan uit de Camera Obscura, de gedichten van de Genestet, de werken van Mevr. Rosboom, Cremer en anderen. Hij legt ze uit omdat hij meent dat ze in onze gewesten min verstaan worden en eenen boek van Hollandschen oorsprong kenmerken. Bij het schrijven van Frans van Cuyck voegde M.A. Cornette een naschrift en hij haalde eenige woorden aan die onze Vlaamsche gauwen ook verstaan en gebezigd worden.

‘En nu de slotsom van deze aanteekeningen? Er is veel meer eenheid van taal tusschen Noord en Zuid dan velen denken. Natuurlijk bestaan er provincialismen; maar de algemeene taal, die welke overal wordt verstaan zoo niet altijd gesproken, is veel rijker dan het oppervlakkig schijnt. Bovenstaande aanmerkingen strekken daarvan tot bewijs.’

Die waarheid wordt nu gedurig herhaald. 't En gaan geene maanden voorbij zonder dat ze in 't noorden of in 't zuiden vermeld of verdedigd wordt. 't Is aleventwel te beklagen dat ze in 't verrijken en 't hertoetsen onzer letterkundige tale nog maar weinig toegepast of in heure toepassing aanveerd en wordt.

Om aan den wensch onzer lezers te voldoen komen wij nog eens terug op de nasporingen van Serrure over de Gallische tale ten tijde van Coesar.

[p. 59]

De Essai de Grammaire Gauloise wierd te Leuven afzonderlijk gedrukt.

De overblijfselen der Gallische sprake en bestaan maar op de gedenkpenningen en in de opschriften. Onder de volgende opzichten verschilt ze van 't Latijn: 't Bestaan eenige kantsprakige verscheidenheden: epos voor equus; epas voor eques. Eenige Gallische gedaanten zijn ouder als de Latijnsche. Eenige vooren achtervoegsels van dezelfde weerde hebben dezelfde gedaante verloren: amillos, amicus: 't Romaansch heeft die twee gedaanten bewaard in de namen der twee vrienden, Amis en Amille. Een deel van het Gallisch is uit het Kijmmerisch of Bortoensch gesproten: de Kijmmerische stammen hebben eerst Gallië bewoond en aan Galliërs hunnen godsdienst overgelaten. In 't Gallisch wierd er ook wat Grieksch overgenomen. Jachtwoorden en krijgsbenamingen wierden aan 't Germaansch ontleend uit gebuurschap. Serrure besluit dat de Gallische taal op honderd, zeventig Latijnsche, vijftien Bortoensche, tien Grieksche, vijf Germaansche bestanddeelen bevatte.

Wat er gebeurt? Dat Vlaamsche heerschappen in Vlaanderen de verdedigers der volkstaal als taalparticularisten bestrijden en in 't Noorden naar de wapens grijpen om voor de goede grondbeginselen, de zake der levende herboren Nederlandsche tale in 't harnas te springen.

‘Wij meenen dat een woord wel degelijk tot onze tale behoort, zoolang het volk, de spraakmakende gemeente, dit woordt blijft bezigen.

Volgens den regel van den heer te Winkel zouden honderden woorden onzer Middelnederlandsche schrijvers - en zelfs vele van Vondel - welke thans in onze Vlaamsche gewesten nog als gangbare munt gelden, voor Noord-Nederland als in onbruik gerukt moeten bestempeld worden.

Waarom onze schoone moedertaal zoo verarmen?

Nemen wij liever met dankbaarheid in haren schoot op. al wat ons van haren onuitputtelijken rijkdom op Nederlandschen bodem is bewaard gebleven.’ (Noord en Zuid XI, n^o 2, bl. 107).

Van wien komt die getuigenis?

Van Frans Willems, briefwisselend lid van 's konings Taalkamer, wiens redevoering tegen de verbrekers der taaleenheid men niet vergeten, maar toch vergeven heeft.

Hoevele en zijn er niet die nog naar namenuitleg speuren zonder te weten dat die afleidkunde geheel veranderd en vernieuwd is sedert het verschijnen van Förstemann's Altdeutsches Namenbuch?

Hoevele en zijn er niet die nog twijfelen lijk te vooren alhoewel die wetenschap nu op vaste gronden steunt?

't Gebeurt nog al dikwijls dat in den Navorscher, waar Johan Winkler op kundige wijze vele namen verklaart de redactie

[p. 60]

bij zijnen opstel eene aanteekening voegt waarbij men gewaar wordt dat het nieuw stelsel, alhier door velen nog niet gekend, in Nederland nog niet algemeen aanveerd en wordt.

Een werk waar de goede grondbeginsels in gevolgd worden is de volgende breedvoerige opstel van Beernaerts: Etudes Etymologiques et Linguistiques sur les noms de lieux bas-allemands de la Belgique. Hij verscheen in de Annales de l'Académie d'archéologie de Belgique, van Antwerpen.

't Oordeel van den schrijver nopens het spellen der eigennamen, eene zake door 't Belfort vroeger besproken, dient hier aangeteekend: ‘De regels der spelling kunnen elders heel verdienstelijk toegepast worden, doch die toepassing en behoeft tot de plaatsnamen niet over te gaan, aangezien het geschiedkundige gedenkstukken zijn die al onzen eerbied verdienen... Het ware alleszins heel gevaarlijk de spelling der plaatsnamen te wijzigen eer de afleiding der plaatsnamen op vaste gronden gestaafd gaat.’

In 't eerste deel van het werk worden de algemeene benamingen en uitgangen opgehelderd.

Het tweede deel bevat den uitleg der Vlaamsche plaatsnamen van Belgenland A, B, C wijze geschikt: er worden vele oude gedaanten, toch niet altijd de oudste en vele kostelijke bestanddeelen tot de afleiding meêgedeeld: 't werk en is aleventwel niet opgedaan. Schrijver die Förstemann volgt en heeft maar de verouderde werken der Franchschrijvende afleidkundigen geraadpleegd. Hij en heeft de navorschingen der Nederlansche taalgeleerden niet gelezen.

In Den Navorscher 1888 n^o 4 bl. 211 wordt er gevraagd naar de bediedenis en de afleiding van 't woord Tragel dat de woordenlijst van De Vries en Te Winkel verzwijgt. Kiliaan heeft het woord traeghen tardescere, tardare. Het verkleinwoord is tragelen dat in West-Vlaanderen en misschien in andere gauen nog: 1^o traagzaam voorttreden en 2^o een schip met de lijn voorttreken, fr. haler beteekent. Tragel nu, een woord dat nog in zwang is, beteekent: weg langs den oever van een vaart of stroom waar de scheeptrekkers in gaan: chemin de halage. In West-Vlaanderen zegt men meest trakelen en trakel.

Een goed woord van Max Müller staat in het Muséon n^o 2, 88: Ik en denk niet dat al dezen die a₂ a₃ k₁ k₂ schrijven, die Curtius een ignoramus en Bopp eenen van voor den zondvloed noemen, ipso facto groote taalkundigen zijn.’

J.W. Muller van Haarlem komt op in de ‘De Ned. Spectator’ van 21 April tegen de voordracht van Nap. de Pauw over Madoc. Malegijs en Madoc kunnen in geen verband staan. ‘Reeds van zuiver taalkundig standpunt bezien, is dit dermate avontuurlijk, dat men het bezwaarlijk ernstig kan opvatten. Doch ook uit een letterkundig oogpunt beschouwd, is de gelijkstelling, om een

[p. 61]

zacht woord te gebruiken, vreemd. Madoc is buiten kijf een Keltische naam uit den Britschen Arturcyclus. Malegijs zoo goed als zeker een Germaansche naam uit de Frankische Karelromans.’ Zou J.W. Muller de studie van heer ende meester Guido Gezelle gelezen hebben die in ons Belfort verscheen?

In 't Katholiek Onderwijs, Mei, bl. 328 staat er: ‘Al weenen is slecht; ik ben ook niet verre van dat gedacht. Maar.... waar blijven de bewijzen?’

Zou al weenend niet eerder slecht zijn?

Weenend is nu het tegenwoordig deelwoord en niets anders: en na al moet er een zelfstandig naamwoord komen.

Eertijds wierd de onbepaalde wijze, als zelfstandig naamwoord gebruikt, verbogen: 't bestonden twee gedaanten: al weenene en al weenende. Wij hebben het gerundium weenende verloren: men zegt immers niet weenend vertroost, lijk men in 't Engelsch het gerund weeping zou mogen gebruiken. Waarom moet men het gerundium weenend dat niet meer bestaat na al gebruiken? Waarom moet men niet schrijven al weenen aangezien de onbepaalde wijze nu alleen als zelfstandig naamwoord geldt?

De Fransche taalkenner Darmesteter bereidt een nieuwen Franschen Woordenboek in den aard van dezen van Littré.

Sleeckx heeft eene Nederlandsche Spraakleer ten gebruike der Gestichten van Middelbaar Onderwijs uitgegeven.

M. Van Speybroeck heeft in de jaarboeken der gilde l'Emulation van Brugge eene verhandeling laten drukken over de spelling der Brugsche Stadsrekening van 1302. Over iederen klinker schreef hij eene duidelijke, welgeschikte monografie met een groot getal voorbeelden opgehelderd. M. Van Speybroeck is de eerste die in de jaarboeken dier maatschappij Vlaamsche opstellen laat verschijnen.

Thorhout.

J. Claerhout.