Het Belfort. Jaargang 3

[p. 257]

Luchtvaart en oorlog.

De ‘photographie instantanée’ in het schuitje van eenen bespiedingsballon.

DAT de grondige studie van al wat de landbeschrijving aangaat, in de hedendaagsche krijgskunst meer dan moed en dapperheid den goeden uitslag van eenen veldtocht verzekert, is door menige feiten duidelijk bewezen. Zoo werd de overhand der Duitschers in 1870 grootendeels aan hunne uitmuntende aardrijkskundige kennissen toegeschreven.

Om de krijgsverrichtingen te vergemakkelijken, is het dan eene hoofdzaak de plannen van het grondgebied nauwkeurig op te maken en de gehalte der verschillige streken in hun geheel te onderzoeken. Nu, een ballon is bij uitstek daarvoor geschikt. Zulk een standpunt klimt of daalt naar welgevallen, en kan betrekkelijk met den aardbodem in alle richtingen verplaatst worden. Niets is voordeeliger, wil men een land in vogelperspectief opnemen.

Evenwel krijgt een ballon bij het beleg eener stad en op het slagveld nog eene heel andere bestemming... De vooruittrekkende veldontdekkers zijn maar al te zeer blootgesteld in de handen der vijandelijke ruiterij terecht te komen, en het is hun over 't algemeen zeer moeilijk van verre genoeg den vijand te bespieden. Voor den luchtschipper verdwijnt tegelijk en dat gevaar en die zwarigheid. Op eene tamelijke hoogte doet hij, vrij en ongehinderd, zijne verkenningen in eene ruimte van verscheidene kilometers doorsnede. Goede verrekijkers laten hem toe,

[p. 258]

bij helder weder, al wat er binnen zijn uitgestrekten gezichteinder omgaat zorgvuldig op te merken. En is hij nu, bij middel van eenen spreekdraad langs den verbindingskabel, met de beneden blijvende veldheeren in onderlinge gemeenschap gesteld, dan zullen naar allen schijn de bewegingen van het leger spoediger, beter gepast en doelmatiger zijn.

Het opnemen van lichtprenten op eene aanzienlijke hoogte ware wel de opperste volmaking van zulk een bespiedingsmiddel. Welnu, werd Metz, Strasburg of Parijs nog eens belegerd, ongetwijfeld zoude elke uur ten minste eene plaat aan de hoofdofficieren overhandigd worden, waarop zij al de bewegingen des vijands allergemakkelijkst zouden volgen.

De oogenblikkelijke lichtschildering op verren afstand schijnt te dien einde genoeg verbeterd te zijn. Reeds op 19 Juni 1885 werd er te Parijs eene welbewijzende proef genomen. De heer G. Tissandier was in eenen vrijen luchtballon met een behendigen liefhebber, den H.J. Ducom opgestegen. Deze wist op eene hoogte van 600 a 1000^m allerbeste glasprinten te vervaardigen.

De gebruikte toestel was natuurlijk volgens zijne bijzondere bestemming samengesteld en aan den rand van het schuitje vastgemaakt. Het voorwerpglas stond neerwaarts gericht. Door het snel afspringen eener slagveer kon de schuif zoo ras vallen dat de straling of de afdruk van het landschap slechts het vijftigste deel van de seconde duurde⁽¹⁾. Onder zulke voorwaarden wordt het beeld, om de bewegingen van den luchtbol weinig of niet vervormd. Want indien de ballon - hetgeen zelden gebeurt - gedurende ééne seconde

(1) De gevoeligheid der nieuwe platen met gelatino-bromuur bestreken is waarlijk bewonderingswaardig. Volgens den Cosmos (11 Juni 1887, bl. 283), heeft een lichtschilder van Pesth goede afdruksels bekomen van kanonsbollen, die met eene snelheid van 400^m per seconde door den vuurmond geworpen werden. Op de proef waren zij met eene zichtbare laag samengeperste lucht omgeven.

[p. 259]

tien meters opschiet en ook tien meters horizontaal met den luchtstroom voortgaat, dan zal de verplaatsing in beide richtingen gedurende het vijftigste ééner seconde nog maar twintig centimeters bedragen. Deze hoeveelheid is gansch onbeduidend om de overgroote hoogte waarop de proefneming geschiedt. Onnoodig dus te zeggen dat met een vastgehouden luchtbol de volmaakte gedaantegeving door het behoorlijk samenloopen der lichtstralen bijna onfeilbaar is. Overigens men oordeele over den uitslag.

De ballon werd door den wind over Parijs gedreven. Op eene hoogte van 670^m was de glasprint zoo duidelijk dat men de tramwagens, de rijtuigen en de voetgangers erop onderscheidde; men zag zelfs het grijsachtig spoor dat een besproeiwagen op de steenwegen achtergelaten had. Een vergrootglas laat toe op de prent nog kleinere bijzonderheden te bespeuren, nl. de kabeltouwen van een schip dat in de Seine op anker lag. Op een half uur tijds waren er vijf lichtteekeningen voltooid; eene dezer op eene hoogte van 1100^m genomen, was nog klaar en duidelijk. Bemerken wij toch dat de lucht zuiver, en de zon brandend was; bij min helder weer zou men misschien zoo goed niet gelukken.

Den 2 Juli 1886 bekwam de heer Paul Nadar nog een zeer voldoenden uitslag. Om 1^u, 20^m 's middags verliet hij Parijs met den ballon der heeren Tissandier. Tusschen een dertigtal oogenblikkelijke lichtprenten, die gedurende eenen tocht van ongeveer zes uren gemaakt werden, zijn er een dozijn buitengewoon voortreffelijk. De proeven met tamelijk groote afdruksels hebben de reizigers aan de Academie van Wetenschappen ingediend. Een der merkwaardigsten verbeeldt het panorama van Versailles op eene hoogte van 800^m; andere perspectiefgezichten werden 1200^m hoog genomen. Zoo gevoelig waren de platen dat de inwerking van het licht maar 1/250 van de seconde behoefde te duren.

Sinds hebben nog verschillige liefhebbers dergelijke proeven herhaald. 't Ware zonder belang ze allen te

[p. 260]

vermelden⁽¹⁾. Kapiteinen Charles en Paul Renard, en Georget vervaardigden eene allerschoonste vogelperspectief van den Luxembourg en den Panthéon te Parijs op eene hoogte van 720^m.

De prenten van den heer Paul Nadar bijzonder waren volkomen scherp afgeteekend. Ook had die liefhebber de handelwijze van den heer Ducom merkelijk verbeterd. In 1885 kende men slechts planimetrische gezichten van volgens de loodlijn opgenomen voorwerpen. Thans worden van een hoog en ver afgelegen standpunt goede perspectiefbeelden verkregen. Zulks is hoogst gewichtig, aangezien het te velde bijna altijd onmogelijk is met den vastgehouden luchtbol den vijand nabij te komen. Het aanwenden der lichtteekening zal dus voortaan in het krijgswezen meer en meer toenemen. De handelwijze is uitermate vereenvoudigd en de bewegingen van het luchtschip kunnen, om de lichtgevoeligheid der platen en de kortstondigheid der bestraling, den volmaakten afdruk geenszins beletten. Wellicht zal men dan ook eens photographische plannen bezitten die in nauwkeurigheid de zorgvuldigste grondteekeningen zullen overtreffen, en den staat van eene vesting, de werken van een beleg of het ontwerp van eenen veldslag zoo spoedig en zoo dikwijls men het verlangt voor oogen stellen.

Dien invloed der lichtbeeldkunst met zekerheid bepalen is thans nog onmogelijk. Want, doen de natuurkundigen aanhoudende pogingen om de duidelijkheid en de naderbijbrenging in de camera obscura steeds te vermeerderen, dan verwaarloozen de kanongieters ook niets, om door het maken van bijzondere vuurmonden de luchtvaart te beletten.

(1) Zie nl.: Louis Figuier, L'année scientifique et industrielle. 1886, p. 179. - La Nature (G. Tissandier), 4 décembre 1886, p 9.

[p. 261]

De luchtschepen tijdens de laatste krijgstochten in Afrika en in Azië.

Deze laatste jaren konden de ballonnen nog zonder groot gevaar onder den wijden hemel opstijgen, en gewichtige voorvallen brachten ze herhaaldelijk weer te velde.

Bij den veldtocht in den Soudan hebben de Engelsche troepen luchtschepen gebruikt, niet alleen in de voorloopige verkenningen tot het verkiezen der beste standpunten, maar ook gedurende de krijgsverrichtingen zelf, om de ontoereikendheid der veldontdekkers in wilde en ongebaande streken te vergoeden.

De gebonden luchtbol van Egypte had maar 200 kubieke meters ruimte inhoud, en was met goudslagersvlies⁽¹⁾ vervaardigd. Hij werd gevuld met de waterstof die men te Souakim voorbereid had. Om den gasvoortbrenger niet te moeten vervoeren, was de vloeistof in metalen buizen tot eene drukking van 150 atmosferen samengeperst. Eene dier buizen woog ten hoogste 3^kg; de soldaten werden er mee beladen. Te velde nu behoorde men den zwevenden ballon naar believen te kunnen verplaatsen. Daarom werd het touw aan een zwaren pakwagen vastgebonden, en voorts deed men aan het gespan de noodige bewegingen uitvoeren.

De officier die met de waarnemingen belast werd, verklaarde dat de streek van uit de hoogte gansch van voorkomen veranderde. Beneden werd het gezicht langs alle kanten door dichtbegroeide bosschen belemmerd; boven schenen die tot gansch afgezonderde punten zamen te smelten. De oneffenheid des bodems verdween teenemaal en de Arabiërs konden hunne handelingen

(1) Het goudslagersvlies of zoogenaamde baudruche is het dunne vlies dat den runderdarm bekleedt en den goudslagers dient om het goud daartusschen tot zeer dunne blaadjes te slaan. Eene behoorlijke behandeling verwerkt die zelfstandigheid tot eene gansch luchtdichte stof.

[p. 262]

niet meer verborgen houden. Zoo diende de luchtvaart om de veldheeren meer dan eene zwarigheid uit den weg te ruimen.

Tijdens den krijgstocht van den Tonkin werd het fransch leger ook door een luchtschipperskorps vergezeld.

Toen de troepen van Hanoï naar Bac-Ninh vertrokken, deelde de korrespondent van Le Temps dienaangaande eenige merkwaardige bijzonderheden mee:

‘Men was reeds reisvaardig, en ziet: opeens staren aller oogen hemelwaarts, de schippers die den stroom oversteken, houden op te roeien; de soldaten die reeds den overkant bereikt hebben, keeren het hoofd om... Welk is toch dat zonderling schouwspel, zoo nieuw voor Franschen als voor Annamieten?... Twee gevulde ballonnen volgen het krijgsvolk. Men had ze uit Europa medegevoerd en eenige dagen te voren met gas gevuld. De eene wordt aan een touw van 200^m vastgehouden; hij moet dienen tot het onderzoeken der omstreken, wanneer men nabij den vijand zal gekomen zijn. De andere is bestemd om het gasverlies van den eersten, van tijd tot tijd te herstellen. Er is juist ballast genoeg in beider schuitjes, om hun alle klimkracht te ontnemen; ook zijn er maar eenige soldaten noodig om ze van de eene plaats naar de andere over te brengen’.

Eenigen tijd later schreef nog dezelfde briefwisselaar: ‘Het leger is den Song-Koï overgetrokken, en wordt op den rechten oever in slagorde geschaard. De luchtbol blijft in de nabijheid. Kapitein Cuvelier is aan boord; hij beschrijft van daarboven de ligging van het terrein en de stellingen des vijands. Deze zal sneller ontvluchten dan dat wij hem in zijnen terugtocht zullen kunnen volgen’.

Was in dat geval het verschijnen der luchtbollen er voor iets tusschen, dat de Annamieten zoo spoedig den moed opgaven? Zulks is moeilijk vast te stellen. Zeker toch hebben de proeven in den Tonkin genomen, de oostersche gemoederen diep bewogen. Zeer dikwijls spraken de nieuwsbladen over de Europeesche lucht-

[p. 263]

bollen. Soms zelfs werden deze door Chineesche kunstenaars met de eigenaardige trekken en de afstekende

Fig. 4. - Hoe de Chineesche kunstenaars eenen veldslag verbeelden.

kleuren, die ze kenmerken, op eene zeer vreemde wijze verbeeld. De plaat (fig. 4), die wij hier als bewijsstuk mededeelen, is het afdruksel van een groot plakkaat op katoendoek geschilderd en uit Hanoï naar Europa verzonden. Rechts ziet men de ballonnen van het Fransche

[p. 264]

leger door het geniekorps begeleid en links het Chineesche voetvolk dat bij het aandringen van den vijand eene verschansing verlaat.

Nu het Hemelsche Rijk ook zijne luchtvloot heeft, zullen de ballonnen ginder zoo vreemd niet meer voorkomen. In het Oosten begint onze beschaving langzamerhand binnen te dringen, en Europa's wondergewrochten worden er dagelijks meer en meer gewaardeerd. Over eenige maanden nochtans schreef de E.P. Dechevrens, bestuurder van het Observatorium van Zi-ka-wei bij Shang-haï, dien de heer Panis onderweg was gaan bezoeken, dat de Fransche ballonnen te Pekin, waarschijnlijk niet gunstig zouden worden onthaald. Sedert twintig jaren heeft die man de streek en hare inwoners leeren kennen.

‘De Chineesche burgers, zegt hij, worden door alle nieuwigheden zeer aangenaam verrast, zoolang zij voelen dat hunne belangen geen gevaar loopen. Maar bij de geletterden en de Mandarijnen gaat het zoo niet. Er bestaat bij hen een ingeboren afschuw voor al wat van het buitenland komt, voor al wat ze overtreft. Ik hoop toch dat het diep verstand van zekere hooggeplaatste lieden en de invloed der diplomaten bij het Hof van Pekin de eerste pogingen van onzen luchtschipper zullen vergemakkelijken.’

Volgens latere berichten, was de verrukking der ontelbare toeschouwers bij den eersten optocht te Tientsin onbeschrijfelijk, en de geestdrift der menigte heeft allen argwaan bedwongen.

De zoogezegde ‘aerostatische parken’.

De aerostatische parken die in Azië of in Afrika, gebruikt werden, waren nog zeer onvolmaakt, én om de traagheid der eerste verbeteringen, én om de noodzakelijkheid de toevoegsels in ongebaande landen zoo veel mogelijk te verminderen.

[p. 265]

Thans heeft de heer Gabriel Yon van Parijs, eene volkomene en zeer geriefelijke inrichting tot stand gebracht. Die der officieren van Chalais-Meudon verschilt er zeer weinig van. Wij zullen dan de eerste maar alleen beschrijven.

Een aerostatisch park begrijpt meestal den luchtbol, den gasvoortbrenger, en een stoomtuig om het klimmen en het dalen te regelen.

De ballon is bolvormig en heeft minstens 500 kubieke meters inhoud; hij wordt liefst met chineesche zijdestof (ponghie) vervaardigd. Zulk een weefsel dat zeer dicht doch zeer lenig is, zelfs wanneer de binnenwanden met eenige lagen vernis bestreken zijn, hoeft omzichtig behandeld te worden. Bij het verlakken en het herstellen moeten de werklieden zelfkanten pantoffels en stoffen handschoenen aantrekken; want de minste schram kan bij het uitzetten van het gas eene scheur veroorzaken en de vloeistof laten ontvlieden. Het napolitaansch vlasnet en heel het bouwwerk, worden met cachou besmeerd, om ze van de vochtigheid der

Fig. 5. - Het schuitje van den bespiedingsballon voor het Russisch leger.

lucht te bevrijden. De gasklep eindelijk sluit bijzonder goed, bij het spannen eener veer, door het drukken van een metalen mes op een gomelastieken band.

[p. 266]

Onder den luchtbol (fig. 5) in 't midden van den hoepel hangt het schuitje aan een enkel punt vast; en daar het kabeltouw met eenen dubbelen vierhoek aan het netwerk gehecht wordt, kan de gondel, spijts de hevigheid van den wind, den vertikalen stand steeds innemen, vermits haar zwaartepunt zeer laag gelegen is. Deze inrichting geeft veel gemak tot het nauwkeurig waarnemen des vijands en het lichtschilderen der plattegronden. Om het opstijgingsvermogen op iederen oogenblik gemakkelijk na te gaan, wordt soms nog nabij het schuitje eenen krachtmeter met het touw verbonden.

Dit touw heeft eene lengte van ongeveer 500^m Het bevat een vereenzaamden koperdraad of electriciteitsgeleider, waardoor de onderlinge gemeenschap tusschen de officieren die beneden, en de waarnemers die boven zijn, telephonisch onderhouden wordt. Onderaan loopt dit touw over eene zeer beweegbare katrol en wordt, bij het dalen des ballons, op eene windas door een stoomtuig van 5 paardekracht opgewonden. De voerwagen waarop de machine met al het bijwerk ingericht is, weegt hoogstens 2500^kg.

Om dat gewicht nog te verminderen, heeft de heer Yon aan het Italiaansch expeditieleger van Abyssinië een uiterst licht stelsel zonder stoomtuig geleverd. De troepen hebben er niets door gewonnen; want het neerhalen van den ballon is hun te beurt gevallen. Tusschen de voorste en de achterste wielen ziet men eenen dwarspaal met twee sterke draaikrukken, die een tiental soldaten, zelfs bij stormweder gemakkelijk in beweging brengen. Het kabeltouw loopt overigens gelijkerwijze op eene groote spoel die onder den bok van den koetsier geplaatst is. Eene vierkante kist heeft van achteren op den wagen den stoomketel vervangen. Netwerk, schuitje, ledige ballon en andere voorwerpen kunnen bij de lange tochten erin weggesloten worden. 't Is bijna ongeloofbaar: de heele vracht overtreft de 650^kg niet.

Een tweede rijtuig, altijd ruim zoo zwaar als het

[p. 267]

eerste, draagt den toestel die dient om den luchtbol te vullen. Het voortbrengen der waterstof eens begonnen gaat voort zonder tusschenpoozen, omdat de inwerking van het zwavelzuur op het ijzervijlsel in twee afwisselende metalen kuipen geschiedt. Ruim 250 kubieke meters worden per uur vrijgemaakt. De onkosten beloopen tot 1 frank per meter. Voor eene enkele vulling behoeft men 5000^kg elementstoffen te verteren en dusvolgens ook te vervoeren! Men merke wel deze bijzonderheid.

Indien men bovendien nog beschouwt dat de gasbereiding eene overgroote hoeveelheid water vereischt, en soms gebeuren moet in streken, waar het water voor het onderhoud van menschen en dieren dikwijls ontbreekt, dan zal men verstaan hoe gewichtig het is den ballon zoolang mogelijk gevuld te houden; waarom de Franschen in Azië tot het herstellen van het gasverlies een kleinen ballon-gazometer gebruikten; waarom de Engelsche troepen in de zandige woestijnen van den Soudan het anders hadden aangelegd.

Bij het aerostatische park te Parijs voor Italië vervaardigd, is het gebruik der stalen cilinders tot het ophoopen der waterstof nog merkelijk verbeterd. De buizen zijn 2^m,40 lang, o^m,13 breed en 30^kg zwaar. De wanden, van 13^mm dikte hebben eene drukking van 135 atmosferen te onderstaan. Voor eenen ballon van 300 kubieke meters zijn er 70 a 75 buizen noodig. Zoo heeft men slechts nog 2200^kg waar men een bijzonderen wagen, een tiental kemels en desnoods de soldaten zelf mee kan beladen.

Wanneer men het gas wil gebruiken, dan worden de buizen op den platten grond zijdelings aan eenen grooten cilinder geschroefd, en deze door een langen darm met den ballon verbonden. Een voor een opent men alsdan de kranen. De vloeistof ontvliedt met kracht, en doet het omgeefsel zwellen. Middelerwijl bereiden de luchtschippers al de toevoegsels en weldra is men reisvaardig.

Maar wat nu met de ledige buizen gedaan? Zal

[p. 268]

men ze daar laten liggen? En hoe dan uit den nood geraakt, wanneer de vloeistof gedeeltelijk zal ontsnapt zijn; wanneer er toevallig een kogel den ballon zal doorbooren; wanneer men door het slecht weder of om eenige andere reden zal gedwongen worden hem gansch te ledigen? De buizen naar de gasfabriek sturen en ze met opgepropte waterstof doen terugkeeren, is eene uiterste noodzakelijkheid. Door die nieuwe en lastige pakkage, wordt dus de reeds aanzienlijke legertros nog wat vermeerderd.

Zoo blijft het voortbrengen der waterstof steeds een hinderpaal voor de militaire luchtvaart. Reeds heeft men veel merkwaardige vorderingen aan te teekenen. Zal men het nog verder drijven? Sommige geleerden twijfelen er aan, en geven den raad de Montgolfière te gebruiken tot de verkenningen op vijandelijken grond. Overal vindt men immers de brandstof die zij verbruikt. Zoo 't schijnt, heeft Rusland er eenige bij Engelsche fabrikanten besteld. Het omgeefsel uit steenvlas samengeweven zal om het bijzijn van eene gloeiende vuurpan geen brandgevaar meer loopen.

Er blijft ons te zeggen hoe de luchtbol, alhoewel gevuld, van eene plaats naar eene andere overgebracht wordt. Toen in 1794 Jourdan naar Charleroy trok, geleidden een twintigtal krijgslieden den ballon l'Entreprenant met de koorden die altijd van den evenaar neerhangen. Thans gebruikt men eenvoudig het kabeltouw van 500^m, dat aan het rijtuig vastblijft en min of meer opgewonden kan worden. De pakwagen en het zwevende gevaarte worden alzoo gezamentlijk vervoerd.

De versterkte plaatsen zijn reeds sedert lang, gelijk de legers, met waarnemingsposten begiftigd. Blijvende inrichtingen bestaan in verscheidene steden, voor het bewaren der toestellen en het oefenen der manschap. Verbeeld u achteraan op een afgesloten plein een soort van schuur die hoog genoeg is om den gevulden ballon tot schuilplaats te dienen. De voorkant alleen is niet toegemetseld, wagenwijd open, doch tegen

[p. 269]

wind en regen door eene gordijn in zeildoek beschut. Een kleine linkervleugel dient als waterstoffabriek, en rechts staan de magazijnen en het wagenhuis.

Dit alles te samen, alhoewel onder sommige opzichten nog onvoldoende, heeft nochtans het vormen van een luchtschipperskorps waarlijk doelmatig gemaakt. Toekomende oorlog zal ons over den uitslag beter laten oordeelen.

Gelukte men intusschen de ballonnen te besturen, wie zou dan hunnen invloed nog kunnen bepalen?

Het vraagstuk der bestuurbare luchtschepen.

De Parijzenaar heeft wellicht nog niet vergeten wat hij in 1870 aan de luchtvaart te danken heeft gehad. Zonder de ballonnen ware de hoofdstad vijf maanden lang zonder het minste nieuws van Frankrijk gebleven; zonder de ballonnen hadden de postduiven de vestingen nooit verlaten; zonder de ballonnen hadde men noch aan de mikroskopische zendbriefjes, noch aan eene regelmatige briefwisseling kunnen denken.

Gedurende het beleg kwam Dupuy de Lôme op het denkbeeld dat hij een luchtschip wel zou kunnen besturen. Nu, een welgelukte uitslag zou de zaken in eene andere richting gedreven hebben. De blokkade overweldigd, de toegang tot de stad geopend, de gemeenschap tusschen de overheden en het land, tusschen de belegerden en het leger verzekerd: ziedaar wat men van een bestuurbaren ballon mocht verwachten. En waarom zou men ook nu en dan den vijand niet eens onverwacht met bommen en torpedos zijn gaan bestormen? Over 't algemeen is men op zulke bezoeken niet uitermate verlekkerd. Eenieder zal dan ook aan de hedendaagsche pogingen eene onbetwistbare aangelegenheid toekennen.

De proeven door kapitein Renard genomen, hebben

[p. 270]

wij reeds ter kennis gebracht⁽¹⁾. Wij zullen er niet op terug komen.

De ballon la France, die volgens het inzicht der officieren van Meudon niets anders dan een bewijstoestel was, heeft de mogelijkheid van een bestuurbaar luchtschip en de grondstellingen van het vraagstuk beter vastgesteld. Zijne eigene snelheid (6^m,22 per seconde) is reeds grooter dan de middelmatige snelheid van den wind in onze gewesten (5 a 6^m per seconde). De eerste is hij, en hij alleen naar zijn vertrekpunt teruggekeerd. Indien men den inhoud van een gelijkvormigen ballon genoegzaam vergrootte, zou de versnelling nog al aanzienlijk zijn en misschien tot 10^m in de seconde toenemen. Men mag zich dus ook aan nog nieuwe vorderingen verwachten. Aan aanmoedigingen komt men overigens niet te kort. Zoo heeft de Academie van Wetenschappen den prijs Ponti, d.i. eene som van 3500 franken, voor het jaar 1886 aan de heeren Renard en Krebs toegekend, om den schitterenden uitslag die hunne ondernemingen bekroond heeft.

Sinds heeft kapitein Renard aan het Instituut verklaard, dat hij eenen luchtbol van 3200 kubieke meters zal vervaardigen, die onder de werking van 35 a 40 paardenkracht ongeveer 36^km per uur zal afleggen.

Wat den electrischen drijver aangaat, alhoewel men hem de merkwaardige proeven van Meudon te danken heeft, is zijn gebruik bij grootere toestellen geenszins noodzakelijk. Volgens Louis Figuier is 't zelfs omdat kapitein Renard er niet van wilde afzien, dat hij in 1886 niet den minsten voortgang meer gedaan heeft. Men zegt thans dat voor groote luchtschepen het stoomtuig beter kan geschikt worden dan de krachtigste dynamo-electrische toestellen. De ballon van den heer Yon, voor Rusland, zal misschien in 't kort de gegrondheid dier bewering proefondervindelijk vast stellen.

Fr. Dierckx, S.J.

(1) Zie: ‘Luchtvaart en electriciteit’ Het Belfort, 1886. N. 10, bl. 505.