Het Belfort. Jaargang 3

[p. 56]

Luchtvaart en oorlog.

Inleiding.
Kort overzicht van den ballonnendienst bij de hedendaagsche legers.

DE onbetwistbare voordeelen die de ballonnen in 1870 aan de belegerde Parijzenaars (fig. 1), en in de laatste krijgsverrichtingen van Afrika en Azië aan de groote mogendheden van Europa verschaften, hebben bijna in alle landen de aandacht van het beheer op het nut der militaire luchtvaart gevestigd. Aanzienlijke sommen zijn ervoor ten koste gelegd en ernstige oefeningen geschieden bijna in alle gewesten onder het toezicht der regeering.

De Duitsche staf vooreerst, na een luchtvaarderskorps tot stand gebracht te hebben, zoekt nu de middelen om desnoods met het kanon tegen de vijandelijke hoogvliegers op jacht te trekken. Op 60 kilometers van Berlijn oostwaarts en nabij Frankfort-aan-den-Oder, ligt de welbekende polygoon of schietbaan van Kummersdorf. De kanonniers van het keizerrijk worden aldaar met alle slag van proefnemingen bezig gehouden en tot het behandelen der nieuwere oorlogstuigen in het grootste geheim gevormd. Onlangs werd het grof geschut op vastgebonden ballonnen gericht, en men verzekert dat

[p. 57]

er bijzondere vuurmonden gegoten werden ten einde de

Fig. 1. - Een verkenningsballon te Parijs gedurende de blokkade van 1870.

luchtschepen twee a drij maal honderd meters hoog te

[p. 58]

kunnen doorbooren. Hadde dus Parijs nog eens eene blokkade te onderstaan, misschien zouden de belegerden met het land zoo gemakkelijk niet meer in gemeenschap komen.

Wat er ook van zij, Frankrijk zal bij gunstige gelegenheid, de ontdekking der gebroeders Montgolfier nog wel eens trachten te benuttigen. Onze lezers weten reeds wat er sedert 1883 te Chalais-Meudon gedaan wordt, om de lucht naar goedvinden in alle richtingen bevaarbaar te maken. Dit is niet alles. In 1886 werd door den minister van oorlog een raad aangesteld, tot het onderzoeken van al de uitvindingen die met de luchtvaart betrekking hebben. Verders moeten er acht aerostatische parken te Toul, Epinal, Verdun, Belfort en in de vier regimentscholen van Montpellier, Grenoble, Arras en Versailles in gebruik komen⁽¹⁾. Kapitein Renard heeft het opperbevel over den ballonnendienst en staat nu onmiddelijk onder den algemeenen staf. De werkzaamheden, die hij verleden jaar tijdens de groote oefeningen der fransche troepen in de omstreken van Montereau bestuurde, werden met den schoonsten uitslag bekroond en beloven veel voor de toekomende ondernemingen. Tot het afweren des vijands tracht men zich ook te voorzien; want sinds heeft men nog onder andere in het kamp van Châlons-sur-Marne een kanon, dat voor het beschieten der ballonnen bijzonder ingericht is, herhaaldelijk beproefd.

De Engelsche War-Office van zijnen kant heeft al sedert jaren de luchtvaart als een bijzonder vak van het krijgswezen aanzien. Te Chatham bestaat er eene oefenschool gelijk die van Chalais-Meudon; in verschillige steden, nl. te Aldershot en te Woolwich worden er van tijd tot tijd proeftochten afgelegd en het Staatsbestuur laat

(1) Het instellingsbesluit der militaire luchtvaart is den 20 Mei 1886 in het Staatsblad verschenen. Voormelde raad werd ongeveer drij maanden vroeger benoemd.

[p. 59]

niet af de uitvinders aan te moedigen. De Engelsche officieren vervaardigen zelf hunne ballonnen. Men weet hoe behendig zij deze in den Afghanistan en in Egypte gebruikt hebben.

Thans wil men overal eene luchtvloot aan het leger toevoegen. Een Deensche officier is te Parijs de werken der Fransche ingenieurs van dichtbij gaan onderzoeken. In Oostenrijk vindt de nieuwe toepassing immer meer partijgangers, wier pogingen, zoo 't schijnt, van hooger hand krachtdadig ondersteund worden. Het tijdschrift La Nature meldde zelfs op 8 Januari 1887, dat de H. Lachambre van Parijs voor het belgisch krijgswezen verkenningsballonnen vervaardigd had, en dat zij door den H. Lhoste, den vermaarden luchtreiziger, te Antwerpen opgelaten werden. Die tijding zouden wij niet kunnen bevestigen. Zeker is het nochthans dat onze militaire overheid aan de verwezenlijkte vorderingen niet gansch vreemd blijft; want den 26 October 's avonds heeft men in de tegenwoordigheid van generaal Pontus te Berchem, nabij de vestingen der Scheldestad proeven genomen ten einde luchtbollen voor de optische telegraphie toe te eigenen. Een Engelschman, de H. Eric Stuart Bruce bestuurde al de bewerkingen. Zijn stelsel zullen wij zooeven bespreken.

Met welk inzicht toch dit alles? Wil men misschien, zooals de Fransche en de Engelsche troepen in hunne koloniën, de luchtschepen bij de geschillen met de Congolezen te voorschijn doen komen?... 't Was vermoedelijk wel zoó iets dat men beoogde met de proefnemingen, die gedurende de Oogstmaand van 1886, op het bevel der Hollandsche overheden te Utrecht gedaan werden, nopens de verkenningen op grooten afstand bij middel van een vastgehouden luchtbol. Soms hebben immers onze Noorderburen in het Oosten nog al wat af te zien. In Rusland wordt de zaak even ernstig in handen genomen. Verleden jaar gedurende den zomer zijn de militaire luchtschippers te Kronstadt in bijzijn van den Czaar meermaals opgestegen. Bovendien heeft

[p. 60]

generaal Boreskoff bij den Heer Gabriel Yon te Parijs, een bestuurbaren schroefluchtbol van 60^m lengte besteld. Hij wil hem als torpedowerper doen dienen. De stoomketel moet volgens een gansch nieuw stelsel gemaakt worden en petrol in plaats van kolen verbruiken. Volgens de berekeningen zal de drijver dan ook buitengewoon krachtig wezen, en den ballon met eene snelheid van ruim 11^m per seconde voortstuwen⁽¹⁾. Al maanden lang is men aan het werk en de voorloopige proeven waren voor Juli ll. aangekondigd. Zij zullen waarschijnlijk op het Marsveld geschieden.

De heer Yon is de voormalige gezel van Henri Giffard in zijne mislukte reis van 1855, en de vervaardiger van Dupuy de Lôme's schroefballon. Over ongeveer twee jaren heeft hij een zeer wel geschikte inrichting voor de militaire vervoerbare luchtschepen uitgedacht. Van links en rechts zijn hem aanzienlijke bestellingen toegekomen. Italië kwam hierbij de andere landen voor, en reeds in Juli 1885 gebeurde te Rome de eerste tocht. De minister en de officieren waren uiterst tevreden: alles was op zijn beste afgeloopen. Toen de Russen dit vernamen, lieten zij terstond twee aerostatische parken vervaardigen; en nog tijdens de maand October, konden de Parijzenaars in de werkplaatsen Flaud nabij het Marsveld, één dezer gaan bewonderen.

China eindelijk, door zijne achtereenvolgende geschillen en den jongstleden strijd van den Tonkin wijzer geworden, China dat reeds over ontzaggelijke legers beschikt, wil voortaan de volmaakste oorlogstuigen ook in 't spel brengen. Bijna dagelijks melden de bijzondere nieuwsbladen het vertrekken van vuurmonden, torpedobooten, gepantserde schepen of andere dergelijken.

(1) De grootste snelheid van den ballon La France beliep maar 6^m,22 per seconde, bij de laatste reis, nl. den 23 September 1885.

[p. 61]

Weinig tijds geleden was er spraak over ‘de militaire luchtvaart in het Hemelsche Rijk’. Een ballon met al de noodige toevoegsels kwam door den heer Gabriel Yon, in Februari ll., voor de Chineesche legers, van Marseille naar Tientsin verzonden te worden. Den heer Panis had men aangesteld om te Pekin voor de Mandarijnen, tot de proefneming over te gaan.

Ontwerp en verdeeling.

Men ziet het, de spoorslag is gegeven en de aandrijving werd overal gevoeld. Het ware misschien wel de moeite waard, de gegrondheid dier zoo algemeene strekking nauwkeurig te bepalen. Nu dan ons inzicht is te onderzoeken welke diensten men van een luchtschipperskorps zooal mag verwachten.

De ballonnen worden tijdens den oorlog vooral op drij manieren te nutte gemaakt. Zij dienen óf om van verre door overeenkomstige teekens te seinen, óf om de bewegingen des vijands te bespieden, ófwel nog om personen, brieven en voorwerpen te vervoeren. Zien wij dus hoe het gebruik der luchtschepen in de hedendaagsche legers onder dat drijvoudig opzicht eene voorwaarde van goeden uitslag is. De moeilijkheden en de gevaren die hun aanwenden medebrengt, zullen dan ook na elkander voorkomen, en uit den invloed dier werktuigen in de laatste geschillen, zullen wij min of meer hunne gewichtigheid voor het toekomende mogen voorspellen.

De ballonnen en de optische telegraphie of verreschrijfkunst.

De verreschrijfkunst die heden onder de menschen de onderlinge betrekkingen allernauwst onderhoudt, is eigenlijk geene uitvinding onzer eeuw.

[p. 62]

Ten allen tijde hebben de volkeren de noodzakelijkheid gevoeld, spoedig, zeker en zoo wijd mogelijk berichten over te maken en af te wisselen. Zeer verschillende middelen zijn te dien einde verzonnen geworden. Niet één was toereikend in menig geval, zelfs niet het zoo keurig stelsel van den wereldberoemden Chappe. Honderden jaren lang bleef al het navorschen der geleerden ijdel en vruchteloos, toen eindelijk de electriciteit opkwam, naar 's menschen koortsige bedrijvigheid zoo wonderlijk gepast en bestemd om aan bijna al de wetenschappen een krachtdadigen aanstoot mede te deelen. De sneldraad werd in voege gebracht, en thans is men gewend zijne gedachten, ja zelfs de trillingen van zijne stem, met de volmaakste oogenblikkelijkheid van land tot land te verzenden.

Wanneer een leger te velde is, dan zijn meestal de electrische berichtwisselingen volstrekt onmogelijk.

Waarom?... Omdat bijna altijd de draden van het telegraafnet in 's vijands bezit vallen of afgesneden worden, of ook omdat zijne vertakkingen het land waar men door trekt, nog niet bereikt hebben. Nochtans blijft het steeds van de grootste aangelegenheid, de menigvuldige gebeurtenissen die een oorlog opdoet aan te kondigen, bevelen over te brengen, aan eene belegerde stad of eene aangetaste legerafdeeling hulp te beloven.

Soms is de gewone optische verreschrijfkunst daartoe voldoende. Deze laatste jaren is zij immers zeer verbeterd en verbindt plaatsen die 20 ja 50^km verre van malkander gelegen zijn. Eertijds seinde men met vlaggetjes en metaalglanzige of witte voorwerpen. Die handelwijze is niet teenemaal in onbruik geraakt; doch heel de grondstelling der nieuwere verreschrijfkunst berust op het afwisselend uitstroomen van lichtstralen, gedurende kortere of langere stonden, volgens de manier die Morse voor den sneldraad voorstelde en algemeen gebezigd wordt.

Kolonel Mangin heeft de meest gebruikte toestellen verwezenlijkt. De draagbare toestel, beter voor veldtochten geschikt, is zeer gemakkelijk te hanteeren. Hij bestaat

[p. 63]

(fig. 2) uit eene buis die ongeveer 1^m lang en van voren met eene dubbelbolle lens A voorzien is. Indien men achteraan juist in het hoofdbrandpunt dezer lens een licht L plaatst, dan moeten, volgens de

Fig. 2. - De optische verreschrijver van Kolonel Mangin. - S. Beweegbare schuif om de lichtstralen naar believen te beletten of te laten ontgaan. - H. Handstuk om de schuif S beurtelings op en neer te halen.

stellingen der physica, al de lichtstralen ll de buis evenwijdig verlaten. Verders is het gemakkelijk heel dien stralenbundel naar eene bepaalde plaats van den gezichteinder te richten. Aangezien door de breking, het zijdelings afdwalen van het licht belet wordt, zoo zal bij grooten afstand het verzwakken der bestraling alleen door gebrek aan doorschijnendheid van de lucht kunnen ontstaan, en de stralen die van het brandpunt uitgaan, zullen zeer verre bij middel van sterke kijkers kunnen waargenomen worden. De bewegingen eener schuif S zijn dan voldoende, om naar believe korte of lange teekens te geven.

Het is hier de plaats niet de handelwijze met meer bijzonderheden te beschrijven. Bemerken wij slechts dat het soms zeer moeielijk zal zijn twee plaatsen, zonder voorafgaande waarschuwing, met elkander in betrekking te brengen. Inderdaad het licht is enkel zichtbaar binnen de kleine ruimte die de evenwijdige stralen doorloopen. Verzender en ontvanger moeten bovendien beiden een verheven standpunt tot hunne oefeningen verkiezen.

Er bleef diensvolgens, tot volmaking der verreschrijfkunst, eene vuurbaak uit te vinden, die in alle richtingen tegelijk en niettegenstaande de oneffenheid des bodems altijd zou kunnen gezien worden. Vastgehouden luchtbollen passen tamelijk wel daarvoor; en alhoewel dusdanige benuttiging tot nog toe maar weinig de aandacht boeide, heeft het Engelsche krijgsbestuur ze ernstig in acht genomen.

[p. 64]

De uitvinder, H. Eric Stuart Bruce gaf den 28 December 1886 een openbaar onderhoud, waarin hij zijne inrichting wijd en breed beschreef⁽¹⁾.

Die man stelt voor in doorschijnende luchtbollen (fig. 3) te midden van het gas, eene rij Edison's electrische

Fig. 3. - Schema van Eric Bruce's toestel voor de optische verreschrijfkunst. - B. Ballon. - l, l′, l″.... Edison's gloeilampjes. - P. Electriciteitsbron. - I. Handknop voor den electrischen stroom.

gloeilampjes te hangen en, door het beurtelings ontsteken en uitdooven der lichten, overeenkomstige teekens te geven. Voorts is de werking heel eenvoudig. Wij zullen trachten ze den lezer in korte woorden uit te leggen.

Vooreerst is alles zoodanig geschikt dat de verzender niet mede in het schuitje opgaat, en op den bodem blijvende, de noodige behandelingen doet. Daaruit volgt dat de ballon betrekkelijk zeer klein mag wezen. Bij voorkeur wordt hij met waterstofgas of desnoods met lichtgas gevuld, en bij het klimmen met de koord van eene windspil wederhouden. Langs die koord loopt een dubbele koperdraad die de lampen met eene electriciteitsbron beneden gaat verbinden. Een handknop I laat toe den stroom

(1) Nature, 13 January 1887. - N^o 898, p. 259. War and Ballooning, bij Eric S. Bruce.

[p. 65]

naar believen te verwekken of af te breken. Wil men nu een alphabet gelijk dat van den sneldraad samenstellen, dan zal men de lampen beurtelings korter of langer doen branden, om door koppeling van korte of lange teekens de verschillige letters te verbeelden.

Maar ik hoor u zeggen: hoe zulk een stelsel tot stand gebracht? Hoe zonder gevaar witgloeiende lampen te midden van eene zeer ontplofbare stof geplaatst? - Welnu, uithoofde eener bijzondere hoedanigheid der electrische lampen, ware het moeilijker daarmede eene ramp moedwillig te veroorzaken dan dezelfde te voorkomen. Die raadselachtige stelling wist de verhandelaar gedurende zijn spreken door welgelukte proeven te bewijzen.

Het waterstofgas brandt slechts naarmate het met de zuurstof der lucht in verbinding komt. Vult men dusvolgens eene bolflesch uitsluitelijk met waterstofgas en doet men te midden der vloeistof eenen platinadraad gloeien, dan is er geenszins te vreezen dat de flesch zal springen... Maar Edison's lamp is een gansch luchtledige glazen bol, waar de kooldraad die door den electrischen stroom tot de gloeihitte verwarmd wordt, van de omringende stoffen zorgvuldig afgezonderd is. Is zulk eene lamp meer te vreezen dan de electrische vonk te midden van de gasbel?...

- Zeer wel, gaat gij voort; doch veronderstellen wij eens dat er bij geval iet of wat zuurstof met het waterstofgas in den ballon vermengd zij, en dat het glas kome te breken, wat zal er dan gebeuren?

- Dan zelfs zou er aan den ballon niet het minste letsel toekomen. Om eene ontploffing te verwekken, moet de zuurstof, evenredig met het waterstofgas, nog al overvloedig zijn; de aanwezende zuurstof zal hoogstens den kooldraad verslinden. Ziedaar dan ééne lamp die uitdooft, terwijl de overige glansrijk blijven schijnen. Is dat ongeval zoo groot?...

Tot het voortbrengen der noodige electriciteit behoort men zich volgens de omstandigheden te schikken. Voor

[p. 66]

den ballon is er altijd gas noodig. Indien men den voorraad wat vermeerdert, kan een gasmoteur de gewone dynamo in beweging zetten. Wel is waar, een accumulator of zelf eene eenvoudige batterij is ook in sommige gevallen zeer dienstig tot het verwekken van den stroom. Nochtans heeft men altijd de gelegenheid niet bij tijds den accumulator te laden; en wat de kolommen eener batterij betreft, zij zijn zeer breekbaar en lastig te vervoeren. De gasmoteur integendeel, evenals de dynamo-electrische machine, lijdt weinig of niets bij eene botsing. Waterstof wordt zonder de minste zwarigheid in sterke cilinders samengeperst, zoodat het vervoeren van eene groote hoeveelheid opgehoopte gas met den ballon en al de toevoegsels maar twee of drij legerwagens zou vereischen.

De uitvinding is dus zeer toepasselijk. Aangezien de ballon hoog opstijgt, en om zijne groote oppervlakte een allerschoonst kunstvuur uitmaakt, vervangt hij allerbest, 's nachts ten minste, den gewonen sneldraad in boschachtige streken, ja zelfs te midden van het gebergte. Zoodanig een toestel werd in Engeland meermaals tentoongesteld, door eenen raad van koninklijke ingenieurs onderzocht en eindelijk voor het krijgswezen aangenomen. Gedurende een der proeftochten viel de sneeuw overvloedig en de lucht was gansch overtrokken. Niettemin werden de teekens met een betrekkelijk zwak licht verscheidene mijlen verre gezien. Men heeft eraan gedacht uit Dover naar Calais over de zeeëngte heen te seinen; maar ons wetens is dit nog niet gebeurd. Het stelsel zelf is echter het Kanaal reeds overgetrokken, vermits het een ballon van den H. Eric Stuart Bruce was, die door het belgisch bestuur aangekocht werd en in October 1887 te Antwerpen opsteeg.

De luchtbol, alhoewel hij slechts 4^m,29 doorsnede meet, kan een kabeltouw van ruim 90^m lengte met een koperen electriciteitsgeleider voorzien dragen; en de batterij van 25 cellen is voldoende om 6 gloeilampen van een twintigtal kaarsen elk, 78 uren lang te verlichten.

[p. 67]

Bij eene eerste opstijging werden de lampen binnen in den gasbol, en bij eene tweede eronder aan eenen hoepel vastgemaakt. Deze laatste inrichting werd min voordeelig bevonden.

Generaal Pontus, minister van oorlog, had de proefneming willen bijwonen. Waren nog tegenwoordig: Generaal Wauwermans, algemeene opzichter der vestingen van Antwerpen, bijzondere afgevaardigden uit Rusland, Holland en andere streken, en bovendien een aantal militaire overheden.

Het eerste telegram volgens het overeenkomstig alphabet Morse verzonden, luidde als volgt:

‘Herenthalsche poort van Berchem. Ziet gij duidelijk de teekens Bruce; herhaal het bericht per telephoon. (geteekend) Generaal Wauwermans’.

De waarnemers stonden 4 a 5^km verre en waren door eenen sneldraad met de verzenders in gemeenschap. Zij hadden goed gelezen, en het telephonisch antwoord was zeer nauwkeurig. Even voldoende uitslag voor het tweede bericht:

‘Stuur een bataljon naar Fort 1. (geteekend) Minister van Oorlog, Pontus’.

Op den toren van Onze Lieve-Vrouw (ongeveer 4^km) had men al de seinen opgenomen; maar 18^km verre kon men niets zien. De lucht was dien avond iet of wat beneveld.

Overigens in de werkplaatsen Egasse te La Villette bij Parijs, had men vroeger al ondervonden dat het licht van doorschijnende ballonnen buiten de 18^km rondom niet meer zichtbaar is.

Het gebruik der optische verreschrijfkunst is zonder tegenspraak van 't hoogste gewicht. Zij kwam den Franschen gedurende den Tunesischen oorlog zeer wel te pas, en in den Tonkin trok zij luitenant Bailly uit den nood, vermits zij hem toeliet bij tijds hulp te vragen en alzoo den terugtocht der troepen te Bac-lé te beschutten.

Echter hoe voordeelig men ook de luchtbollen als vuurbaken ooit zal aanwenden, schijnen zij toch beter

[p. 68]

als verkenningspunten te moeten dienen. Ook, zooals het vervolg dezer verhandeling het handtastelijk zal toonen, is de krachtinspanning der geleerden in verschillige landen voortaan langs dien kant gericht; en de proeftochten met dat oogwit ondernomen, worden bij voorkeur door de overheid bevorderd.

Fr. Dierckx, S.J.