Het Belfort. Jaargang 2

[p. 390]

Af.

I.
Daaraf = daarvan.

IK leze in De Bo onder 't woord af: ‘zeer gewoon is af, of, achter hier, daar, er, waar, ievers, nievers, waar de Hollanders nu van bezigen. Hier of zeide hij niets. Daar of weet ik iets. Hij klaagt er of. Waar of komt dat? Ievers of droomen. Nievers of weten’.

Schuermans in zijn Algemeen Vlaamsch Idioticon bladz. 8 zegt: ‘Af, bijw. wordt gebruikt als een suffix in tegenstelling van aan: daaraf, waaraf, voor daarvan, waarvan’.

Zelfs Kramers, uitgave van 1881, geeft onder het w. af een voorbeeld van dusdanig gebruik, namentlijk: ‘Ik weet er niets af (ou van). Je n'en sais rien’. En bladz. 245 drukt hij: ‘Daaraf, adv. (pop.) daarvan. En, de cela. Ik weet niets daaraf (ik weet daar niets af) je n'en sais rien’. Bldz. 470: Hieraf. adv. (fam.) van dit. Ik weet niets hier af; je n'en sais rien’.

Hoe komt het ondertusschen dat niet slechts de Noord- maar zelfs de Zuiddietsche schrijvers, waaronder deze die de gegronde rechten der volkstale voorenstaan, om zeggens zonder eenige uitneminge, achter de plaatselijke bijwoorden daar, waar enz. eeuwig en ervig van bezigen en af voorzichtig dood zwijgen?

Is daaraf enz. mogelijks nieuw in de tale, of taalkundig slechter als van?

Integendeel.

In den ‘Woordenboek der Nederlandsche Taal’ van De Vries en Te Winkel, staat er onder het w. af:

‘In 't middelnederlandsch was daeraf enz. uit-

[p. 391]

sluitend in gebruik: daervan nog onbekend. In de 17^e eeuw bleef af in dergelijke zegswijzen de gewone uitdrukking; allengs echter werd zij - althans in Noordnederland - door van verdrongen, zoo echter dat nog in de 18^e eeuw menigmaal af gebruikt werd, waar wij thans van zeggen. Zoo bezigde men er af, daaraf, hieraf enz. in de volgende gevallen:

a) als omschrijving van den 2^en naamval van den bezitter, b.v. D'Alziende kent hier d'oirzaeck af, Vondel (uitgave van van Lennep) 9, 54; - wanneer 't hier eens den smaeck al heeft, 3, 314;

b) als aanwijzing eener oorzaak. Zoo trots dat mij er 't hart af krimpt, Vondel 6, 167. - Daer nu het gansche lant te jammerlyck af roockt, 9, 48;

c) als uitdrukking van eene (figuurlijke) scheiding of verwijdering, in welk geval het voorzetsel van (en dus ook het bijw. af) thans door voor is vervangen. Wacht u toch daer af. D. Heinsius Bacchus, 2;

d) als aanwijzing van het onderwerp waarover gesproken of gedacht wordt bij de werkw. spreken, zeggen, hooren, vernemen, denken, weten enz. B. v. Daar.... anderen met kleene eer af spraaken. Hooft, Tacitus⁽¹⁾ bldz. 172 (7^ste reke opwaards).

En vooghels daar nooit af gehoort was. Hooft, Tacitus, bldz. 46 (4^e reke opwaards).

Daer hoor ick weynig af. Cats 2.521.

Als de mensche sterft, en weet hy niet daer af. D. Heinsius Ned. Poëm. 23.

Daer Caesar zoo luttel af wist. Hooft, Tacitus bldz. 166 (22^ste reke nederwaards).

Die 'er meede af geweeten hadden. Hooft, Tacitus bldz. 179 (4^de reke nederwaards).

Nergens af weetende. Hooft Tacit. bldz. 214 (12^e reke nederwaards).

Het laatstgenoemde gebruik van er af, daarop enz. bij spreken, weten enz., zoo merkt de Woordenb. aan der Nederl. Taal, heeft in de volkstaal, vooral buiten

(1) t'Amsterdam. By Hendrik Boom, en de weduwe van Dirk Boom, Boekverkoopers, MDLXXXIV.

[p. 392]

Holland, nog niet opgehouden: men hoort nog uitdrukkingen als: spreek er niet af; wat weet gij daaraf?’

In West-Vlaanderen, en elders in Belgenland ook meene ik, bezigt het volk nog dagelijks het woordeken af in al de verschillige gevallen a) b) c) d) die hierboven vermeld staan, ja zelfs meer als dat het van zegt.

Nogtans eindigt de Woordenboek der Nederl. T. met te zeggen: ‘Doch in de schrijftaal worden zij niet meer gebezigd’.

Waarom?

Daaraf enz. is zoo oud als de tale zelve, wierd in de middeleeuwen uitsluitelijk⁽¹⁾ in de 17^e eeuwe gewonelijk, in de 18^e nog dikwijls, ja zelfs in onze eeuwe nog somtijds in de schrijftale gebezigd. Geen één taalkundige, geen één woordenboek, geen ééne spraakkunste en keurt of en heeft het ooit afgekeurd, bij mijne wete. Integendeel:

D^r W.G. Brill in zijne Nederl. Spraakleer ten gebruike bij inrichtingen van hooger onderwijs, Leiden E.J. Brill 1881. II^e deel’, zegt op bldz. 199: zoo ‘zegt men: Ik weet er reeds veel van (voorheen beter: Ik weet er reeds veel af, want van is een voorzetsel) enz.’

Dus af is alleszins beter! Reden te meer om achter de bijwoorden van plaatse: ‘daar, waar, ievers, nievers, overal, er’, aan af ten minsten zelfs in de schrijftale, het zelve recht te geven als aan van⁽²⁾.

Uit Brugge.

J. Craeijnest.

(1) Zeggens De Vries en Te Winkel z. boven. Nauwkeuriger ware't te zeggen ‘schier uitsluitelijk’. Want in Maerlants gedicht ‘Ene disputacie van onser vrouwen ende van den heiligen Cruce’ leze ik § 29 v. 371-75.

Absolucie, segel, ban
Es al te copen mettien man:
Hem en roeket wiet derde.
Haddi sijn bejach daer van,
So haddi daer hi omme began.

't Zal wel rijmshalve zijn; maar toch 't staat er!

(2) Af, of wierd eertijds, en nu nog somwijlen in ambtelijke stukken gebezigd achter de bijw. van plaatse daen en waen: danof = daaraf, wanof = waar af.