Het Belfort. Jaargang 2

[p. 119]

Kerstnummers.

IN ons land waar door het kleine debiet, door het gemis van gepaste kunstmiddelen, of ook wel door den inval van vreemde tijdschriften, de illustratie zooniet onmogelijk dan toch moeilijk eigen is te maken, bestaan niet die buitengewone uitgaven welke men de Kerstnummers noemt.

Wel is waar zal hier en daar een tijdschrift met Kerstdag, eene kerstvertelling afkondigen, meestal ook een kerstlied en in de enkele Belgische geïllustreerde tijdschriften zal men zich ook beijveren voor dien dag ergens eene plaat te ontleenen betrekkelijk het christelijke hoogfeest.

De Belgische illustratie deed dit meestal zoo. Nu zien wij ook dergelijke poging in de Vlaamsche illustratie, welke op Kerstdag een drietal bijzondere platen gaf, doch dit bepaalt zich daar ook bij en wij moeten ons tot de vreemde wenden.

De oorsprong der Kerstnummers is, meenen wij, in het protestansche Engeland te zoeken.

Elk tijdschrift geeft daar jaarlijks bij 't heuglijke Christmas een buitengewoon en goed verzorgd nummer uit. Lang stond men in Engeland daarmede alleen en de tijdschriften die in pracht en uitvoering wedijverden, waren in de eerste plaats de Graphic en de Illustrated London News.

Het was uit den Graphic dat de eerste in kleuren gedrukte nummers kwamen, uitgevoerd op de gewone Engelsche wijze, 't is te zeggen in boekdruk of Chromotypographie. Het gedacht had zoo veel bijval dat de Graphic na eenigen tijd zijn kerstnummer tot op 500.000 exemplaren trok. De Illustrated London News volgde zijnen confrater na en terwijl de Graphic er zich op toelegde door toonversmelting wezenlijke prachtwerken tot stand te brengen, verbeterde de London News zijne gravuren of hield zich bij het drukken hiervan in verschillige tonen. Toen kwam de Graphic met groote platen voor den dag, wezenlijke tafereelen, soms wat al te groot, zooals in 1884, maar waaronder er meesterstukken zijn. Dan was de London News wel verplicht te volgen en zoo kwamen beiden tot die prachtige uitgaven welke wij heden bezitten.

[p. 120]

In Duitschland, hoe keurig ook de nummers van de Illustrirte Zeitung, Ueber land und meer en andere zijn afgewerkt, toch schijnt het afzonderlijk nummer daar min verkocht te worden dan in Engeland en Frankrijk.

Het heeft in Frankrijk, te Parijs liever, lang geduurd voordat een Kerstnummer het licht zag en het is om zoo te zeggen de wedijver der uitgevers, welke er zulke uitgaven heeft ontwikkeld, waaraan, aldaar, van het Kerstfeest niets meer verbonden is dan den naam. Want met nummer biedt er een godsdienstig karakter aan en zij zouden beter feestuitgave of buitengewoon nummer heeten, daar ze zelfs weken vóór Kerstdag te koop worden gesteld.

Wat in die uitgaven het meest in het oog springt, is de volkomen afwijking, de eene van de andere, der manier van illustreeren. Elke dier drie groote landstreken heeft eene ware school, eene manier van werken, op zich zelf genomen zeer schoon, maar welke vooral bij de Duitschers en de Engelschen, volkomen eigen blijft. Voor deze twee laatste landen is de houtgravuur voortdurend in de grootste eer. Het moet gezegd worden dat knappe graveerders er al hun talent toewijden om van de geïllustreerde tijdschriften wezenlijke juweeltjes te maken. Nu en dan geeft de Graphic afzonderlijke platen, portretten of iets dergelijks, of een type of beauty, welke soms meesterwerken zijn van houtsneekunst. In Parijs zijn evenzeer schoone tijdschriften, maar deze welke kunnen opwegen tegen hoogergenoemden zijn zeldzaam: l'Illustration is nog het beste.

Maar integendeel wint men het thans te Parijs wat betreft de nieuwe graveerwijze door middel van de scheikunde, en hare toepassing op den kleurendruk. Niet dat men dat elders niet toepast, want in den Graphic zelven zijn er reeds zulke platen opgenomen, en te Weenen nog meer, maar 't is onbetwistbaar dat de kleurendruk, in tijdschriften, te Parijs eene hooge vlucht heeft genomen. Zonder er juist den naam aan te geven van kerstnummer, opperde de Figaro eerst in 1883 het gedacht dat dergelijke uitgave te Parijs ook mogelijk was, vermits het te Londen geschiedde.

Zoo was het eerste kerstnummer in Frankrijk geboren: de Figaro illustré. Al de voornaamste kunstenaars werden gevraagd en elk teekende in zijn genre eene plaat waaronder er verschilligen in kleurendruk voorkwamen. Al de platen werden te Parijs gemaakt doch het nummer werd te Londen gedrukt!....

Men begrijpt het uitwerksel. De Londensche pers zegevierde over Parijs en het was voor haar geen klein feest dat een der meest verspreide Fransche dagbladen verplicht was te bekennen dat het te Parijs geene drukkers vinden kon, op zulken voet ingericht dat zij dergelijk werk op touw konden zetten. Dat de Franschen dit gezegde echter slecht opnamen, zal iedereen begrijpen: de Chambre Syndicale des imprimeurs protesteeerde namens

[p. 121]

hare leden, Gutenberg-Journal en het Bulletin de l'Imprimerie, namens de Fransche drukkers. Eindelijk M. Dumas alsdan bestuurder van Paris illustré, protesteerde op eene andere wijze met de uitgave van een welgelukt nummer in kleurendruk over de tentoonstelling van Nizza.

Zeggen wij terloops dat Paris illustré voor het eerst den Franschen kleurendruk op tijdschriften had toegepast.

Wat er nu ook van zij - hadden groote drukkers zich beter ingericht of had Figaro er middelerwijl voor gezorgd, in 1884 werd het nummer te Parijs gedrukt.

Inmiddels ook was de strijd aangevangen en zag men die uitgaven buitengewoon toenemen, en ofschoon er dit jaar reeds verval bij sommigen is aan te stippen, toch is de uitslag van dien wedijver merkwaardig voor de fransche illustratie.

De Duitsche kerstnummers hier min gekend, blijven, evenals de Engelschen wat ze waren: schoon en tevens meest toepasselijk op het hoogfeest. In de Duitsche zelfs is over 't algemeen meer godsdienst te zien dan in de Engelsche: De kerstboom in Duitschland, mistletoe in Engeland.

Wij zeggen dat zij schoon zijn, maar zij zijn ook typen van eigen kunst. Ondanks de mededingers van Parijs blijft Illustrated London News steeds in het algemeen zijne oude manier getrouw. De Graphic met zijne geestige twee-driekleurige dingetjes blijft steeds daarbij en dit is zoo lief dat Figaro ze dit jaar heeft nagebootst. De uitslaande platen keeren terug tot de gewone grootte, en stellen voorts lieve kindertafereeltjes voor, waar men in Engeland zoo verzot op is.

De Duitsche Weihnachts n^rs geven die uitslaande platen niet maar zij leveren ook reeds kleurendruk met of naar de Fransche wijze en 't moet gezegd worden dat zij prachtige uitslagen verkrijgen.

In Frankrijk komt op de eerste plaats Paris-Noël, nu voor de tweede maal verschenen en dat in vorm van kerstnummer een wezenlijk pracht-album uitmaakt, door alle kunstminnaars gewaardeerd.

Daarna Figaro, de invoerder dier uitgaven in Frankrijk en die ons evenals voorgaande eene fraaie verzameling geeft van keurige platen. In deze treffen wij ook proeven aan van de Fransche houtgravuur. Wij verkiezen evenwel de Engelsche. De franschen verliezen met hun soort van impressionisme; in gravuur vooral vinden wij zulks ongepast.

Toch zijn in beide nummers platen opgenomen welke niet alleen van zeer verheven kunstsmaak getuigen maar tevens als teekening, als uitvoering en verder als typographie ware meesterstukken zijn te noemen. De Etsen en photo's van eerstgenoemd nummer zijn puik. Beide zijn evenwel, zooals wij het reeds zegden, heel en gansch

[p. 122]

wat men noemt mondain, zooverre dat er een eens Noël païen, met passende grieksche teekeningen erbij, in opgenomen was (1885).

Volgen dan Noël pour tous, eene verzameling gekleurde platen waaronder er enkel twee vermelding verdienen, Noël van l'Illustration en Noël van Paris Illustré. Dit laatste tijdschrift is ingenomen door impressionnisten of wel door waterverfschilders. Daardoor geraakt het in verval. Hoe zeer het vroeger ook gewaardeerd werd, sinds het de Café Concert heeft laten drukken begeert men het niet meer. Iedereen houdt ook niet van in gravuur, al was het nog in kleurendruk, niets te zien dan grove strepen en kladden.

Men mag het zeggen, met het oog op de Kerstnummers, die wij hier als drukwerk hebben beschouwd en tevens als nabootsing van 's kunstenaars model, dat de drukkunst thans op eene hoogte is gekomen welke de mannen van het vak verbaast. Lang nog zullen velen misschien de houtgravuur aankleven voor werken van pracht, of gesneden platen voor werken zonder waarde. Doch wat ons betreft, de scheikundige gravuur heeft zeker haar laatste woord niet gezegd, daarin ligt veel voor de toekomst der drukkerij besloten. In vele prachtwerken reeds, die geene tijdschriften zijn, zien wij die gravuur en de kleurendruk toegepast, vooral te Parijs, en men heeft gelijk. De lichtteekening, de eerste factor der nieuwere middelen van hervoortbrengen, geeft ons hedendaags alles ter hand wat vereischt wordt om tot in de minste huizen de getrouwste nabootsingen te verspreiden van de schoonste werken der meesters. Door haar wordt de kunstsmaak meer dan ooit verspreid, vooral nu. dat behendige uitvinders de getrouwe werking der photographie verbinden met de snelle en zoozeer verbeterde boekdrukkerij.

Men heeft eens gezegd dat al die verbeteringen zullen leiden tot de dood der kunst, het tegendeel zou veeleer waar zijn. Hoe meer schoons er verspreid, hoe meer de smaak bij het volk ontwikkeld wordt, hoe min ook de uitgaven van mindere waarde aftrek zullen vinden. Het is veeleer de dood der onbeduidende uitgaven en is er sedert de laatste jaren een groote wedijver ontstaan tusschen die drie hoofdnaties, waarvan wij hier over Kerstnummers hebben gesproken, het heeft ons dit voordeel opgeleverd, dat die nummers prachtig zijn geworden en veel hebben bijgedragen om in de illustratie de aanzienlijkste verfraaingen te brengen welke ooit werden gedaan.

Hendr. Stepman.