Het Belfort. Jaargang 2

[p. 102]

Tweevoudig vraagstuk nopens het vliegen.
(Vervolg van bladz. 39.)

BOVENDIEN beweren deskundigen dat de schacht van elke slagveder met vier of vijf spieren verbonden is, en dat het geheele aantal dezer spieren soms vercheidene duizenden bedraagt. Volgens hun zeggen zijn deze bestemd om gedurig, naar behoefte, het samenstel des vleugels te wijzigen. ‘De slagpennen zijn onderling zoo gerangschikt, dat de korte baarden van de voorgaande onder de lange baarden van de volgende schuiven. Te zamen vormen zij zoo eene rij van kleppen, die door drukking van onderen, gesloten worden, door drukking van boven, zich openen tot eene spleet: bij den neerslag vindt dus de lucht geen enkelen doortocht, en drukt met volle kracht tegen de aaneengesloten pennen; bij den opslag integendeel baant zij zich tusschen elk paar slagvederen eenen weg en verliest zóó een groot deel van haar tegenwerkend vermogen’⁽¹⁾. Zulke bewerktuiging ware zonder twijfel zeer voordeelig; zijne werkelijkheid echter vraagt betere bewijzen, niet min dan het beweerde dat wij nog aan denzelfden schrijver ontleenen: ‘Daar de weerstand toeneemt met het vierkant der snel-

(1) Studiën, Ibid. bl. 415.

[p. 103]

heid, bereikt de vogel reeds eenigszins dit doel (de lucht tot steunpunt voor de opwaarts drijvende kracht te doen dienen) door den vleugel veel langzamer op te heffen dan neer te slaan’⁽¹⁾. Dat komt hierop neer: indien de vleugel bij voorbeeld, twee, drij maal trager opgaat dan hij daalt, dan zal de weerstand van de lucht bij den opslag, vier, negen maal kleiner zijn dan bij den neerslag. Zeer waar en zeer bekorend is die gevolgtrekking. Er blijft maar te zien of dat verschil van snelheid door behoorlijke waarnemingen is opgegeven.

Volgens H. Milne-Edwards⁽²⁾, wiens gezag in physiologische quaestiën niemand zal ontkennen, zou juist het tegenovergestelde geschieden: ‘In de proefnemingen, zegt hij, dienaangaande door M. Marey gedaan⁽³⁾, is de ongelijkheid verschillig geweest volgens de vogelen die men gebruikte. De duur van het opgaan, en de duur van het neergaan, in honderdsten van seconde geschat, waren van 5 en 6 2/3 bij de eend, van 4 en 8 1/2 bij de duif, en van 12 1/2 en 20 bij den muizenvalk; bijgevolg is de tijd voor den opslag des vleugels gebruikt, soms ongeveer de helft van den tijd bij het neerslaan vereischt.

De hierop steunende uitleg schijnt dan ook te vallen voor een nauwkeuriger onderzoek, en eene afdoende theorie is nog te bewerken.

Hoe de vogel eene vooruitgaande beweging nemen, en zijne richting willekeurig veranderen kan, wordt door zekere schommelingen van het vlak der vlerken en de wenkingen van den staart tamelijk goed uitgelegd. Evenwel zullen wij bij die beschouwing niet langer vertoeven.

Uit het gezegde blijft er bewezen dat de spierwerking voor den vogel in het vliegen veel grooter is dan voor de andere werveldieren in het gaan of het zwemmen. De

(1) Studiën. Ibid. bl. 413.

(2) Milne-Edwards. Leçons sur la physiologie et l'anatomie comparée de l'homme et des animaux. T. XI, p. 104.

(3) Marey. La Machine animale, p. 238.

[p. 104]

spieren behooren dan ook krachtiger te zijn en meer vezels te bevatten, of ten minste moeten de samentrekbare vezels meer geschikt zijn om de warmte die door het inwendig vuur der physiologische verwerking ontwikkeld wordt, ras in bewegingskracht te veranderen.

Het een en het ander vereischt eene snelle vereenzelving

Fig. 6. - Schema van den ademingstoestel der duif (l). - TA luchtpijp. - P longen. - Luchtholten: RP en R'P' van de sleutelbeenderen: RH en R'H' van het opperarmbeen; RT en R'T' van het middelrif; RA van de ingewanden.

en een bijzonderen ademings- en verteringstoestel. En ziet, juist het ademen onderscheidt de twee hoogste klassen van het dierenrijk.

Bij de zoogdieren hangen de longen vrij in eene gesloten borstholte en zijn langs alle kanten door het ribbenvlies omgeven. Hun gebladerte gaat niet verder dan de borst die door het middelrif van den buik afgesloten is. Maar bij het pluimgedierte bestaat deze beweegbare vloer niet. De longen (fig. 6) zijn door celweefsel aan de wanden der ruggestreek gehecht en sluiten aan in de tusschenruimten der ribben door eene reeks van bolvormige verhevenheden. De
⁽¹⁾

(1) De schikking der luchtzakken bij de verschillige vogelsoorten is nog al gelijkvormig. Zij liggen van voren rond de luchtpijp in de ruimte die de gaffel der sleutelbeenderen in 't midden openlaat, en zenden vertakkingen in de beenderen der bovenleden nl. in het opperarmbeen of humerus. Andere bekleeden de wanden der borstkas, en de overige doorkruisen de ingewanden in de bekkenholte. Deze laatste die soms een zeer aanzienlijken omvang hebben, staan in verband met bijna al de beenderen van het achterlijf. Zoo talrijk zijn de luchtcellen onder de huid van sommige goed zeilende zwemvoeters (Pelikaan) dat hun vel bij het aanraken eene soort van knettering doet hooren. Er bestaat nog een ander stelsel van luchtzakken dat in de neus begint, en zich door het gebeente van den kop verspreidt.

[p. 105]

ademingsboom met al zijne vertakkingen is niet min verscheiden. Zoo gaan een deel der grootste luchtpijpen, zonder verder onderverdeeld te worden, rechtstreeks naar de oppervlakte der longen en vormen daar vliezige zakken, die al kronkelend door heel den romp voortloopen. Spieren, beenderen en pennen blijven dan steeds in verband met de buitenlucht, hetgeen de stofwisseling tusschen de lucht en het bloed ten uiterste bevordert. Ook, daar de ademing des vogels aldus waarlijk tweevoudig is, verbruikt hij twee maal en half zooveel zuurstof als een zoogdier van dezelfde grootte, en zijne warmtegraad overtreft nog al veel de onze.

Dat om deze zoogenaamde pneumaticiteit het gewicht van eenen vogel zeer verschilt met dat van een even grooten viervoeter; dat daardoor de spierwerking, bij het strak spannen van huid en leden, vergemakkelijkt wordt, niemand zal het betwisten. Eenige schrijvers⁽¹⁾ beweren daarenboven dat het lichaam des vogels, met lucht opgeblazen, uithoofde van verplaatsing dier vloeistof een deel van zijn gewicht verliest, en aldus eenigszins als een levendige ballon mag aanzien worden⁽²⁾. Echter

(1) A. Bellynck. Cours de Zoologie, p. 241. Note. - Le Maout. Histoire naturelle des oiseaux. p. IV. - Studiën, Ibid. bl. 412. - H. Joly. L'instinct, ses rapports avec la vie et avec l'intelligence, p. 93.

(2) Door dagelijksche ondervinding is het algemeen bekend dat al de lichamen, wegens hunne zwaarte naar het middelpunt der aarde aangetrokken worden; en gemakkelijk is het te bewijzen dat die aantrekkingskracht alleen het gewicht uitmaakt. Nu, een lichaam in het water of in de lucht gedompeld, verliest een deel van zijne zwaarte juist gelijk aan het gewicht der hoeveelheid water of lucht die verplaatst is geworden. Een lichaam dat 100 kilogrammen weegt, en de ruimte vult van 40^kg water, weegt slechts nog 60^kg. Zoo dikwijls men een bad neemt, kan men zich daarvan overtuigen. Diensvolgens elk voorwerp dat lichter is dan eene hoeveelheid water van denzelfden omvang, b.v. eene kurken stop, moet noodzakelijk bovendrijven. Insgelijks, indien men in de lucht eenen ballon met waterstofgas vervult, d.i. met een gas dat veertien maal lichter is dan de dampkringslucht, dan ondergaat hij eene opwaartsche drukking waaraan men met moeite wederstaat, en maakt men hem van zijne hechtsels los, dan stijgt hij spoedig met omgeefsel, schuitje en manschap tot eene ontzaggelijke hoogte ten hemel op. De aangehaalde schrijvers trachten door iets dergelijks de geheimvolle werking der vlucht min of meer te verklaren.

[p. 106]

schijnt mij zulks onaannemelijk. Wel is waar, zekere vogels vlotten op het water zonder de minste werking uit te oefenen, enkel wegens hun eigenaardigen ademingstoestel. Zoo heeft A. Milne-Edwards proefondervindelijk bewezen dat in den Pelikaan bij voorbeeld, wel 10 liters lucht dusdanig kunnen opgepropt zijn, en dat het lijk zulker dieren, hetwelk omtrent 4 kilogrammen weegt, op het water drijft met een bijgevoegd gewicht van 10 kilogrammen. Dat die gesteltenis gelijkerwijze het vliegen helpt, is onbewijsbaar voor alwie de natuurkunde raadplegen wil. Inderdaad de vloeistof die in de luchtpijpen opgehoopt is, heeft hetzelfde soortelijk gewicht als de omgevende stof; en de aanwinst van lichtheid, door de verhooging van warmte in het lichaam veroorzaakt, is niet zoo merkbaar dat zij den tegenstand kan vergoeden die het lichaam, om zijne grootere oppervlakte door het opblazen verkregen, vanwege de lucht zal ondervinden. Diende dan niet eerder de min of meer gevorderde toestand der vertering, evenals de lijvigheid van een mager of vet lichaam in 't oog gehouden te worden⁽¹⁾?

Dit zij genoeg over de gesteltenis van den vogel. Voor zooveel het in eene korte verhandeling doenlijk is,

(1) Paul Bert (Notes d'anatomie et de physiologie) heeft bewezen dat de luchtzakken der vogelen zeer weinig bijbrengen om de dichtheid van hun lichaam te verminderen.
‘Het is onmogelijk vol te houden, dat de luchtbevatting des vogels zijne vlucht wezenlijk bevordert door de vermindering van gewicht, die daardoor bij hem ontstaat.’ - Zie bl. 82. De vogel en zijn leven, door Bern. Altum, vertaald door Fr. De Poorter. N^r 39. Davidsfonds.

[p. 107]

heb ik de wonderbare ondergeschiktheid tusschen zijnen bouw en zijn bijzonderste bewegingsmiddel doen kennen. Onvergelijkbare aaneenschakeling van oorzaken en uitwerkselen, handtastelijke strekking van den heelen aanleg tot hetzelfde doel: de zwaarte van den vogel verminderen en zijne spierwerking bekrachtigen. Tot slot zeggen wij met een hedendaagschen schrijver: ‘Wat navorschingen men ook over de vlucht der vogelen gedaan heeft, is het zeer twijfelachtig of het geheim er van ontdekt zij.... De vliegende vogel is dan een levendig raadsel, en als 't ware, eene bestendige uitdaging aan de scherpzinnigheid der natuurkundigen.’

(Wordt vervolgd.)

Leuven.

Fr. Dierckx S.J.