Het Belfort. Jaargang 2

[p. 82]

Frans de Potter
(Getrokken uit de feestrede der eerbetooging aan H. Claeys en Fr. de Potter.)

M^r DE POTTER, die later de vruchtbare en befaamde geschiedschrijver ging worden, dien gij thans kent, werd in het begin onweerstaanbaar aangetrokken door de letterkunde in den eigen zin des woords. Hij legde zich toe op de romantiek en besteeg met geestdrift den Parnassusberg.

Te Gent, in 1834 geboren, zat hij nog op de eerste schoolbanken als hij reeds een verhaal vervaardigde dat de Gazette van Gent als feuilleton liet drukken.

Beknopte geschiedenis der letterkunde, in 1854 geschreven, was toch eigenlijk zijn eersteling, want met dit bekroonde werk, plechtig en bevangen oogenblik in het leven van elken schrijver en welk hij nooit vergeet, werd hij voor het eerst in boek gedrukt.

Walter de Gek, Louise, De Arme Dichter, drie niet onverdienstelijke romans, vloeiden vervolgens uit zijne pas gesneden pen; verder schreef hij Het laatste Rozeblad en Robert van Valois, twee andere gewaardeerde verhalen, en werkzamer en vruchtbaarder steeds, vervaardigde hij romancen, dichtte cantaten en liederen, leverde bijdragen aan De Vlaamsche school van Desideer van Spilbeeck, aan de Jaarboekjes en De Eendracht van Vader Rens, aan Het Leesmuseum van Heremans, Campens en De Baets, aan De Toekomst van Dautzenberg en Frans De Cort, aan Het Nederduitsch tijdschrift van Hiel, aan Oud en Nieuw, aan Le Messager des Sciences historiques, en aan de Jaarboekjes voor Rederijkers, aan Cornelia en de Oude

[p. 83]

Tijd, in Noord-Nederland; en aan alle tijd- en maandschriften van die dagen. Hij trad op als medeopsteller van den Beurzencourant, verder als hoofdopsteller van Het Fondsenblad, stichtte De Vlaamsche Wacht en droeg ruim het zijne bij tot het oprichten van Het Belfort.

Echte vader van het Davidsfonds, zoo als hij de echte vader mag genoemd worden der Academie welke wij grootelijks aan zijne bemoeiingen te danken hebben, was hij het die reeds in 1874, de eerste het gedacht opperde van eenen bond tot stand te brengen, in tegenoverstelling van het afgedwaalde Willemsfonds, en het is uit dit zaad, door hem de wijde wereld ingeworpen, dat het jaar nadien het machtig en bloeiend Davidsfonds te Leuven wortel schoot⁽¹⁾.

(1) Ziehier den echten oorsprong van het Davidsfonds.
Reeds lang was er onder de Katholieke Vlamingen geklaagd over het gebrek aan goede leesboeken. In het Fondsenblad werd die klacht volgender wijze vertolkt (nummer van 20 December 1874):
‘Reeds dikwijls hebben wij rondom ons hooren klagen dat er zoo weinig Vlaamsche boeken zijn, geschikt om in handen der katholieke familiën te worden gesteld; werken, die het nuttige met het aangename paren, den leeslust bevredigen en opwekken.
Dit is waar. Buiten Conscience en Snieders hebben wij bijna geene romanschrijvers; wetenschappelijke schriften zijn er schier niet, omdat de mannen der wetenschap niet in de volkstaal schrijven; het getal goede dichters is uiterst gering, en daarbij - niet iedereen leest gaarne poëzie.
Het gebrek aan degelijke Vlaamsche werken bestaat en wordt erkend; voor de prijsdeelingen der katholieke scholen evenals in de katholieke bibliotheken is er altijd veel vraag - schier geen aanbod. Wat volgt daaruit? Dat men gedwongen is hier Fransche boeken in plaats van Vlaamsche te geven; dáar beschaamdweg te bekennen: de kataloog bevat niets nieuws.
Denkt men, dat vele Vlaamsche lezers zich daarmeê getroosten? Men is verre mis. Menige katholiek gaat, bij gemis aan een voldoend getal boeken in de katholieke bibliotheek, naar andere, waar hij werken ontvangt, die hij best niet in handen zou nemen.
Het is op dien toestand dat wij de aandacht onzer vrienden vestigen. Er dienen maatregelen te worden genomen om in 't gebrek te voorzien, dat met elken dag grooter wordt, aangezien 't getal boeken niet vermeerdert, maar wel 't getal lezers.
De liberalen hebben zich meester gemaakt van het Willemsfonds, welks voornaamste stichters waren wijlen baron Jul. de St.-Genois en Snellaert. Het doel was goed, maar het werk is voor de katholieken ontoegankelijk gemaakt.
Die propagande moet tegengewerkt worden in dezen zin, dat wij den Vlaamschen lezer de keus moeten geven tusschen het goede en het kwade, dat wij hem in de gelegenheid moeten stellen om zijne weetgierigheid te voldoen, om zijn huisgezin en zich zelven te stichten.
Het Willemsfonds is in geheel Vlaamsch België uitgebreid; stichten wij, met evenveel afdeelingen, een Davidsfonds!
Het Willemsfonds vindt ondersteuning bij staats- en stads- besturen; dat al de katholieke genootschappen en bijzonderen de nieuwe stichting bijspringen en aanbevelen en - 't zal wel gaan!
Het is eene noodwendigheid, eene dringende plicht!
Aan medewerkers zal het niet ontbreken. Er zijn talentvolle mannen genoeg in ons kamp, die hunne proeven geleverd hebben. Holland telt ook een aantal katholieke schrijvers, wier werken ten onzent dienen verspreid te worden; Frankrijk en Duitschland hebben ook merkwaardige gewrochten geleverd, welke de katholieke Vlamingen in hunne eigene taal mogen leeren kennen.
Geven wij een bewijs te meer van liefde en gehechtheid aan Godsdienst en Moedertaal.’
Dit artikel vond bijval in de Vlaamsche dagbladen, gelijk August Snieders in het Handelsblad van 26 December daaropvolgende schreef:
‘Het artikel van het Fondsenblad over het gemis aan goede Vlaamsche boeken vindt weêrklank in verschillende gedeelten van het land. Vele weekbladen nemen dit artikel op, en bekrachtigen den uitgedrukten wensch van gemeld blad.’
Waar het Fondsenblad bijvoegde:
‘Wij ook hebben aanmoedigingen ontvangen om het gedacht niet te laten rusten. Iedereen is overtuigd dat er gebrek aan degelijke Vlaamsche boeken is, en dat er machtige middelen bestaan om dit gebrek te doen ophouden.
De vraag is: Wie slaat de eerste hand aan het werk?’
De vraag zou onmiddellijk te Gent beantwoord geworden zijn, indien Pieter de Baets, de wakkere kampioen voor het Vlaamsch recht in de Kamer der Volksvertegenwoordigers, hadde gehoor kunnen geven aan de Potter's verzoek om het voorzitterschap der te stichten vereeniging te aanvaarden. Door tijdsgebrek hierin verhinderd, bleef de quaestie eenige dagen onaangeroerd, totdat, God lof! eenige goedgezinde Vlamingen te Leuven de eerste spade in den grond staken.
Het Davidsfonds werd dus in David's lievelingsstad gesticht, den 15 Januari 1876.

[p. 84]

Uit zijne dichterlijke voortbrengselen moeten wij inzonderheid wijzen op zijne meesterlijke cantate, welke in 1863 met algemeene stemmen bekroond werd door de Société des Beaux-Arts et de Littérature, alhier, ter gelegenheid van de onthulling des standbeelds van den Gentschen hoofdman, en op zijn volkslievend en gespierd lied, dat voor goed reeds in 1853 de aandacht op hem

[p. 85]

vestigde: ik wil spreken van zijn ‘werkmanslied’ De blauwe Kiel:

De blauwe kiel.

Wijze: T'en souviens-tu?

'k Was nog een knaap en vrij van alle zorgen,
Verzot op 't spel, in klucht en poetsen sterk,
Wanneer tot mij op zekeren goeden morgen
Mijn vader sprak: ‘Kom, jongen! mee aan 't werk!
Ik word al oud, 'k voel mij de kracht begeven,
Wees naarstig, kind! en leer alras uw stiel,
Zoo kunt ge mij en moeder hulpe geven:
Kom, jongen, mee! daar is 'ne blauwe kiel.’

Ik volgde droef, doch zonder tegenspreken,
En weenend ging ik vaders werkplaats in;
Doch spoedig was mijn kindersmart geweken,
En zong ik ook een liedje, blij van zin.
Bij 't daaglijksch werk werd mij het leven lustig,
Een nieuwe zon rees op in mijne ziel
En nooit voorheen was mijn gemoed zoo rustig;
Ik dankte dit aan mijnen blauwen kiel.

Wel is er soms een aantal kale heeren,
Dat op mijn kiel verachtlijk nederziet,
Toch kan men mij daarover niet verneeren
En 'k ga voor hen uit mijnen weg ook niet.
'k Ben needrig, ja, als alle werkmanszonen,
Maar eerloosheid bevlekte nooit mijn' ziel,
En 'k mag aan elk mijn aangezichte toonen
Al draag ik slechts een simplen blauwen kiel.

De Vlaamsche deugd, die ben ik nimmer moede,
De Vlaamsche klucht, die heb ik steeds ter hand;
Mijn herte klopt voor 't schoone en voor het goede,
Ik kniel voor God en ik bemin mijn land!
Ja, durft hier ooit een vreemde dwingland komen,
De vrijheidszucht ontvonkt in mijne ziel:
De werkman zal voor geen tirannen schromen,
En 'k trek dan op met mijnen blauwen kiel.⁽¹⁾

(1) Volksliederen, met muziek, 1861. - Oude en nieuwe Liedjens, uitgegeven door Snellaert.

[p. 86]

Op zijn rederijkers was te dien tijde het land overdekt met Vlaamschminnende maatschappijen, die alle prijskampen uitschreven. In vele dier letterkundige steekspelen kampte onze feesteling mede en het was een ware regen van onderscheidingen, prijzen en medalies die hem op het hoofd nederkwam. Onverlet gelaten menige andere zegepralen nog in steden en dorpen, en zijne verdere academische bekroningen, won hij in 1854 den prijs in Het Taalverbond van Gent en De Goudbloem van Antwerpen, wederzijds met zijne Beknopte geschiedenis der letterkunde en zijnen roman De arme dichter. Datzelfde jaar bekroonde De Leeuw van Vlaanderen, te Kortrijk, zijn gedicht over Moedertaal en Vaderlandsliefde. Het jaar 1856 zag hem driemaal bekronen: te Brugge bij Kunstliefde, met het gedicht Maximiliaan van Oostenrijk in het gevang; te Nevele, bij Moedertaal en Broedermin, voor Volksliedjes, en te Mechelen, bij Les Mélophiles, met eene verhandeling over Het Nut des Tooneels. In 1858 won hij den prijs te Roeselare, bij De Vriendschap, met eene Verhandeling over de geschiedenis der Vlaamsche letterkunde sedert het begin dezer eeuw, te Gent bij het toen nog onzijdig Willemfonds, behaalde hij den prijs met Volksliederen, in 1860, en 't jaar daaropvolgende te Brussel, bij De Veldbloem, niet minder dan drie eerste prijzen voor een Zangtafereel, eene Romance en een Volkslied. De bekroonde Cantate op Jacob van Artevelde, dagteekent van 1863, en zijne levenschets van den ‘Wijzen Man’, werd door Het Nederduitsch Tijdschrift, te Brussel bekroond in 1864. In 1870 bekroonde hem La Société des beaux arts zijner geboortestad om zijne schets eener Geschiedenis der Gemeentefeesten in Vlaanderen. In der waarheid, weinigen kunnen wijzen, zooals hij, op eenen trophée van 20 tot 30 eermetalen!

Romanschrijver en dichter op zijn uur, en romanschrijver en dichter die het ver op die baan zou gebracht hebben hadde hij ze voort willen bewandelen,

[p. 87]

verliet M. de Potter het eigenlijke letterkundig terrein om zich uitsluitelijk op de strengere wetenschap, de historienavorsching te bewegen. Jammer dat hij hardnekkig weigert zijne eerste geestesvoortbrengselen, die van zoo veel aanleg en zoo veel verdienste getuigen, door eenen nieuweren druk aan de jongeren te laten bekend worden.

In 1877 werd hij hulparchivaris van den Staat alhier benoemd; zooals M. Claeys in het professoraat, was M. de Potter hier, bij de stoffige handschriften die de huisboeken zijn onzer voorouders, gansch ten zijnent en in zijn natuurlijk element. Dáár kon hij naar hartelust zich wijden aan de studie der oude oorkonden, die de drift en het leven van zijn leven geworden zijn, doch weinig meer dan een jaar in dienst, of op bevel der Vrijmetselarij, sedert enkele maanden aan het bewind gekomen, op bevel der Loge die hare woede en wraak over de doeltreffende polemiek van den geoefenden en geduchten dagbladschrijver te koelen had, werd hij wederrechterlijk en brutaal, ik zeg niet van zijne plaats ontheven, die verbloemde uitdrukking was nog niet uitgevonden, maar in stilte afgesteld, en om zoo te zeggen uit zijn eigen huis, het huis zijner geliefkoosde handvesten, verdreven. Niets kon baten, noch zijn alom geroemd talent, noch zijne onovertroffen werkzaamheid, noch zijne diensten aan de wetenschap bewezen, noch zijne deerniswaardige huiselijke aangelegenheid - hij was vader van zes jonge kinderen - niets kon helpen; hij, dien men zeggen mocht de beste onder de Staatsarchivarissen ervaren te zijn in de kennis van de oude Vlaamsche taal, in welke de zeven achtsten der oude Staatspapieren zijn opgesteld, hij moest plaats maken voor een onbekend troetelkind der Geuzerij, van wien niemand wist of hij het Vlaamsch der middeleeuwen machtig was: hij moest geslachtofferd worden en hij werd geslachtofferd!

De Minister, welke die gemeene en onverschoonbare daad gepleegd had, moest wel zelf overtuigd zijn

[p. 88]

van de hatelijkheid van zijn besluit, want hij dorst het in den Moniteur, het officieel staatsblad, niet laten verschijnen..,. De twee in 't Fransch geschrevene liberale bladen van Gent, echte chiennes d'enfer in die zaak - uit eerbied voor mijn publiek vertaal ik niet - zij die het meest hemel en aarde bewogen hadden en geweld gebruikt, dorsten er evenmin éen woord van reppen. Zoo veroordeelde het laatste greintje eergevoel, dat zij nog bezaten, hunne eigene wraakroepende geweldenarij.

De slag was hard en wreed; het was lastig zich het brood van zijn talrijk gezin te zien ontrooven, en na een half leven de hartstochtelijke beoefenaar der letterkunde en der wetenschap geweest te zijn, zich door eenen vergulden weerhaan der politiek, eenen opgeblazen horzel der letteren, te hooren uitschelden voor onbekwaam en onbevoegd!

M. de Potter zocht troost en sterkte in zijne vaste katholieke grondbeginselen; hij zocht verpoozing in de studie, en terzelfder tijd vond hij leniging in den kreet van afkeuring, welke in gansch het land over die euveldaad der liberalerij opging. Niet alleenlijk kwamen zijne partijgenooten hem door hunne deelneming opbeuren, vele hooggeplaatste liberalen zelven, ja, gewezen liberale volksvertegenwoordigers kwamen hem bemoedigend de hand drukken en hunne verontwaardiging zeggen over het ongehoord en snood bedrijf. Doch met den toenmaligen minister was alles mogelijk - die man deinsde voor niets achteruit!.... Intusschen meer geharnast dan ooit zette M. de Potter zich weder aan het werk; hij zou zich wreken en hij bereidde eene wraak die eens weerklank zou hebben.

M. de Potter had zijne reeks van historische werken vroeger ingehuldigd met opgemerkte artikelen in verschillige tijdschriften, met zijn boekje Vaderlandsche biographie en met Het boek der vermaarde uithangborden waarmede de groote Van Lennep bijzonder ingenomen was en waaraan deze in zijn Boek over de Uithangteekens zeer veel ontleende. Vruchtbaar, welig en geschakeerd als de bloemen op eene lenteweide, verschenen nu opvolgendlijk

[p. 89]

bijdragen tot de geschiedenis van Gent, kronieken, monographieë, levensbeschrijvingen, verhandelingen over geschiedkundige vraagpunten, en eindelijk, met medewerking van M. Broeckaert, een anderen verdienstelijken geschiedschrijver waarmede de Vlaamsche Academie zich zou vereeren, zijne Geschiedenissen der landelijke gemeenten van Oost-Vlaanderen, waarvan twee en dertig lijvige boekdeelen reeds het licht gezien hebben. Deze monographieën van de twee geleerde geschiedschrijvers, een bitter weinig winstgevend maar zeer lastig werk, doen den oorsprong en het verledene kennen onzer gemeenten met al de wetenswaardige documenten omtrent hunne geschiedenis, en leggen zoo de materialen gereed tot het schrijven eener algemeene geschiedenis van onze provincie.

Comestor, alias Max Rooses, schreef onder andere den volgenden lof over die geschiedenissen der gemeenten: ‘Wanneer het werk zal voltrokken zijn, zullen zij de meeste en beste bouwstoffen verzameld hebben om eene algemeene geschiedenis van Vlaanderen te bewerken, waarvan de vorm waardig zij van de gehalte. De schrijvers kondigen als aanstaande de uitgave aan van eene reeks boekdeelen, bevattende de geschiedenis van Audenaarde; hopen wij dat zij ook de andere groote Vlaamsche gemeenten zullen behandelen en op deze wijze de volledigste geschiedenis leveren mogen die er van Vlaanderen te maken is, de geschiedenis van het graafschap door zijne gemeenten.

Het werk, dat zoo nederig eenen aanvang gehad heeft, zou zich op die wijze tot een gedenkteeken kunnen verheffen, waardig van onze vaderlandsche geschiedenis en letterkunde’.⁽¹⁾

Sedert een vijftal jaren is hij werkzaam, onder meer, aan de geschiedkundige beschrijving van Gent, een werk van vijftien boekdeelen, waarvan er reeds zeven verschenen zijn; aan een vermeerderden druk van zijn

(1) Nederduitsch Tijdschrift, Brussel 1867, bl. 166.

[p. 90]

Huiselijke Godsdienst; aan een nieuwen Cartulaire de Gand; aan Bibliographie de Belgique (in samenwerking met de heeren Lahaye en Francotte, uit Luik), en aan een monumentaal pracht- en plaatwerk: Gand à travers les âges, waarvan de graaf en de gravin van Vlaanderen wel de opdracht hebben willen aanvaarden.

Sedert er spraak is van de Academie met M. de Potter als bestendigen secretaris, zijn de chiennes d'enfer weder uit hun hok losgelaten. Een liberaal blad dat, wel is waar, verre is van in die razende aanvallen mede te huilen, en die het werk van onzen feesteling over Gent beoordeeld had als volgt: ‘Een onvergankelijk monument, dat de schrijver bezig is aan zijne Vaderstad op te richten’, heeft verbod gekregen nog éen enkel woord over dat monument te schrijven. Doch, vallen onze tegenstrevers onzen vriend met vernieuwde woede aan, wij allen, zooveel wij zijn, wij zullen hem dekken, niet waar, met het schild onzer vriendschap en onzer verdubbelde en verdiende hoogachting.

M.H. dien berg van boeken overzien is onmogelijk, dien schat van uitgaven beoordeelen is hier ondoenbaar; zeggen wij alleen dat zij om hunne historische, taal- en letterkundige waarde de algemeene waardeering wegdragen, zoowel in den vreemde als hier ten lande. Overigens zetten de talrijke officiëele bekroningen van de Potter de proef op de som; ja, menige dergelijke onderscheiding waar al onze geleerden fier op zijn en met recht en rede vurig naar trachten en uitzien, zijn hem reeds te beurt gevallen. Hij won voor het areopaag onzer Belgische Onsterfelijken de hoogste lauweren met: Antoon van Dyck, Jacoba van Beieren, Zedelijke en stoffelijke toestand eener Vlaamsche gemeente, vroeger en nu, Geschiedenis van den Belgischen boerenstand, Geschiedenis van het Schependom in de Belgische gewesten en Geschiedenis van de liefdadige instellingen in België.

O wispelturigheid van het lot, wat zijn uwe beschikkingen soms treffend en verrassend, de verdrukker moest

[p. 91]

den verdrukte bekronen; de handen, welke de afzetting van den archivaris geteekend hadden, moesten hem nu als geleerd geschiedkundige de palmen om het hoofd hechten; ondanks zich moest Minister Rolin-Jaequemyns den man verheerlijken welken hij gekrenkt en verongelijkt had. De beul moest zijn slachtoffer in eer herstellen - M. de Potter was gewroken!

Niet enkel is onze gevierde een geleerde en een schrijver, hij is ook een dappere kampioen voor de Vlaamsche Vaderlandsche zaak. Veertig jaren reeds staat hij op de bres, en standvastiger en meer voet bij stek houdende dan vele anderen, die den moed en de volharding in de schoenen laten zinken, strijdt hij nog altijd mede zonder weifelen, zonder verpoozen noch verflauwen, aan de spits van ons leger.

M. de Potter is ridder der Eikenkroon uit Nederland en ridder der Belgische Leopoldsorde, en zeker, edelt de borst hier in het onderhavige geval, de kruisen die zij draagt.

Het is een uitgemaakt feit, een schrijver die de wetenschap met zoo vele degelijke werken verrijkt heeft, die zich zoo dikwijls in de hoogste onderscheidingen mocht verheugen, is waard vereerd en gevierd te worden. Een schrijver die thans nog in den bloei der mannelijke jaren, buiten zijne ambstbezigheden, zijne menigvuldige belletrische en historische bijdragen in periodieken, zijn onafgebroken strijden en kampen voor onze Vlaamsche rechten, onze letteren met zoovele merkwaardige pennevruchten begiftigd heeft, die van zijne hand geschreven eene niet onaanzienlijke boekerij opgetimmerd en tot stand gebracht heeft, is niet alleenlijk een man van talent, kunde en verdienste, hij is ook een onvermoeibare wroeter en zoeker, een noeste, taaie en aanhoudende zwoeger en werker, en het is rechtvaardig en billijk, inzonderheid in deze dagen van stoffelijk genot, vadsigheid en beuzelachtige tijdsversnippering, hulde te brengen aan die voorbeeldige werkzaamheid en die weelderige vruchtbaarheid, die doorgaans bij anderen drie levens zou vragen en welke zelden haars gelijke vindt.

[p. 92]

M. de Potter is een man van karakter en van wilskracht; het werk en de studie zijn door zijne voortdurende aanhoudendheid en luidens een gezegde van de Navolging Christi: ‘hoe meer men in zijne cel blijft hoe meer men ze bemint’, het werk en de studie, zeg ik, zijn hem, dank aan die aanhoudendheid, eene behoefte, eene vreugd en eene tweede natuur geworden. Wenschen wij dus ten leste, dat hij nog lange jaren kracht en gezondheid beware en dat hij, tot eer der Vlaamsche letteren en bate der geschiedkunde, evenals zijn geestverwant op romantiek gebied, de beroemde Conscience, weldra het feest moge vieren van zijn honderdste boekdeel⁽¹⁾.

Gent.

A. Siffer.

(1) Daar M. de Potter, zedig en nederig, overgevoelig wordt als Kruidje-roer-mij-niet wanneer men hem aanspreekt om inlichtingen intewinnen nopens zijne werken, heb ik de volledige lijst zijner uitgaven, waarvan trouwens het meeste deel uitverkocht is, nooit te wete kunnen geraken. Onder het drukken dezes heeft M.J. Broeckaert, uit Wetteren, de welwillendheid gehad ze mij medetedeelen, voor zoo verre hij vermag, en uit die chronologische opgaaf, welke volgt, blijkt dat het heuglijke tijdperk van zijn honderdste boekdeel niet meer moet gewenscht worden, daar het een feit is juist ingevallen met deze blijde en heerlijke feestelijkheid.
Wij laten onvermeld zijne losse bladen, zijne talrijke artikelen in tijdschriften, en drie of vier vlugschriften betrekkelijk Gent, welke men beweert ook van hem geschreven te zijn:

1.

Beknopte Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, gevolgd door eenige uittreksels uit de werken der beste Nederlandsche dichters en prozaschrijvers (bekroond door het ‘Taalverbond’), Antwerpen, 1854. - Andere uitgave in de werken van het Taalverbond, Gent, 1855.

2.

Walter de Gek, historische roman. Gent, 1854.

3.

Louise, gevolgd door de Laatste Vriend. Gent, 1855.

4.

De arme Dichter (bekroond te Antwerpen). Gent, 1856.

5.

Eene Boerenliefde, Gent, 1856.

6-7.

Vlaamsche Bibliographie, of lijst der Nederduitsche boeken, van 1830 tot 1855 in België uitgegeven. Vollediging van het eerste deel. Gent, 1856. Tweede deel, van 1856 tot 1866, Gent, 1866.

8.

Het laatste Rozeblad, eene Studenten-historie. Gent, 1858.

9.

Geschiedenis der Vlaamsche letterkunde in België sedert het begin dezer eeuw (bekroond), Roeselare. 1860.

10.

Vaderlandsche Biographie, of levensschets van beroemde Belgen, Gent, 1860.

11.

Chronologische lijst der werken van Prudens van Duyse. Met portret. Gent, 1860.

12.

Prudens van Duyse herdacht. Gent, 1860.

13.

Gent, de stad van Flora, historisch overzicht van haren bloemkweek en bloemhandel (met J.-B. Delbecq). Gent, 1860.

14.

Volksliederen, deels op oude wijzen, deels op melodieën van beroemde componisten. Gent, 1861.

15.

Gedenkteeken aan Prudens van Duyse toegewijd. Gent, 1862.

16-18.

De Flamingant, volksalmanak. Oudenaarde, 1862-1864, 3 jaargangen, met bijdragen van Van Duyse, Dautzenberg, Frans de Cort, Ternest, Broeckaert en andere schrijvers.

19.

Robert van Valois te Gent, historische roman uit de XIV^e eeuw. 1862.

20.

Jacob van Artevelde, bekroonde cantate. Gent, 1863.

21.

Historische schets der gemeente Moen, bij Kortrijk. Gent, 1863.

22.

Levensschets van Jacob van Artevelde, met een volkslied. Gent, 1863.

23.

Levensschets van Jacob van Artevelde (bekroond). Brussel, 1863.

24.

Het nieuw Spellingstelsel der Nederlandsche taal. Gent, 1864.

25.

Het boek der vermaarde uithangborden. Gent, 1864; 2^e druk, Antwerpen, 1874.

26-57.

Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen (met medewerking van Jan Broeckaert). Gent, 1864-1884, 32 deelen.

58.

Het bisdom en de bisschoppen van Gent. Gent, 1865.

59.

Geschiedkundige schets der stad Blankenberge. Gent, 1866.

60.

Jaarboeken der St.-Jorisgilde van Gent. Gent, 1866.

61.

Het boekje van St. Macarius, verhaal van zijn leven, dood en vereering, met eene korte beschrijving van 't groote jubelfeest, gevierd te Gent in 1767, Gent, 1867.

62.

Geschiedkundig Mengelwerk over de provincie West-Vlaanderen. Brugge, 1867.

63.

Aardigheden uit den ouden tijd. Brussel, 1868.

64.

Schets eener geschiedenis van de gemeentefeesten in Vlaanderen (bekroond). Gent, 1870.

65.

Bijdragen tot de geschiedenis van Gent: Het Gravenkasteel, Het Spiegelhof, Het Beleg van Gent in 1678 enz. Gent, 1870.

66.

Hebberechts godshuis, gewoonlijk Schreiboom geheeten. Brussel, 1870.

67.

Dagboek van Cornelis en Philip van Campene. Verhaal der gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot het jaar 1571, naar het oorspronkelijke handschrift voor de eerste maal uitgegeven. Gent, 1870.

68.

De Rederijkerskamer ‘Maria ter eere’, Brussel, 1872.

69.

Geschiedenis der Rederijkerskamer van Veurne, onder kenspreuk: ‘Arm in de beurs, van zinnen jong’ (met P. Borre). Gent, 1870.

70.

Verhandeling over den zedelijken en stoffelijken toestand der gemeente Nazareth (met Jan Broeckaert), bekroond door de Koninklijke Belgische Academie. Brussel, 1872.

71-72.

Geschiedenis der stad en kastelnij van Veurne (met Edm. Ronse en Pieter Borre). Gent, 1873-1871, twee deelen tot hiertoe.

73.

Geschiedenis van het St.-Sebastiaansgilde van Veurne (met P. Borre), Veurne, 1873.

74.

Antoon van Dijck en zijne werken (met Jan Broeckaert), bekroond door de Kon. Belgische Academie. Brussel, 1873.

75-76.

Geschiedenis der stad Kortrijk. Gent, 1873-1876, vier deelen.

77.

Schets eener geschiedenis der stad Roeselare (bekroond). Roeselare, 1875.

78.

Programma van den historischen stoet der Pacificatie van Gent. Gent, 1876.

79.

Geschiedkundig Mengelwerk over Zeeuwsch-Vlaanderen. Middelburg. 1879.

80-81.

De Advertentie in de nieuwsbladen. Gent, 1877, 1^e en 2^e deel.

82.

Huiselijke godsdienst onzer voorvaderen, Gent, 1879. - Tweede, vermeerderde uitgave. 1886.

83.

Vlaanderen onder het Fransch bewind, voornamelijk in den ‘Beloken tijd’. Gent, 1880.

84.

Geschiedenis van Jacoba van Beieren, bekroond door de Kon. Belgische Academie. Brussel, 1880.

85.

Geschiedenis van den Belgischen boerenstand, bekroond door de Academie. Brussel, 1880.

86.

Kerk van St.-Michiel te Gent, echte tijdstippen van den bouw enz. Gent, 1881.

87.

Een bezoek aan de Trappisten te Westmalle, Gent 1881.

88.

Geschiedenis van het Schependom in de Belgische gewesten, (bekroond door de Kon. Belgische Academie). Brussel. 1881.

89.

Parochieboek van Akkergem (Verschenen onder den pseudoniem van Marten Cools). Gent, 1882.

90-96.

Gent, van den vroegsten tijd tot heden. Gent, 1882-1886 (7 deelen tot hiertoe).

97.

Chronijke van Gent, door Jan van den Vivere, uitgegeven door Frans de Potter. Gent, 1885.

98.

Petit Cartulaire de Gand. Gent, 1885.

99.

Second Cartulaire de Gand. Gent, 1886.

100.

Bibliographie historique de la Belgique (met Lahaye en Francotte), Luik, 1886-87.