De bekeeringe Pauli

Vijfde pausa

GODT

 

Anania, Anania!^558.

ANANIAS

 

Hier ben ick, Heere!

GODT

560

Gaet henen stoutelyck en haest u seere^560.

 

Met snellen keere, // hoort na mijn bescheet!^561.

 

Vraegt naer de strate diemen heet

 

De rechte met een cloeck onderwinden;^563.

 

Ten huijse van Iuda daer suldij vinden

565

Saulum die blint is, van Tharssen geboren,^565.

 

Want bij is biddende.

ANANIAS

 

Noyt en quam mij te voren.

 

Vremder nieu maere dan dear dit woort,^567.

 

Want ick hebbe soo veele van desen man gehoort^568.

 

Datter soo grooten moort geschiet deur hem

570

Onder de Cristenen binnen Ierusalem.

558. tertijt toe: tot het ogenblik, slaat op rusten v. 557; dat: dat 't; dat u beter mach lusten: dat gij u beter, behaaglijker zult voelen

560. stoutelyck: moedig, zonder vrees

561. met snellen keere: eigenlijk op snelle wijze (vgl. MW, III, 1265, in het midden), snel

563. met een cloeck onderwinden: bepaling bij vraegt v. 562. Eigenlijk hetzelfde als stoutelyck v. 560: met mannenmoed, onbevreesd

565. van: in bet Mnl. was het gebruik van dit voorz. bij geboren om de geboorteplaats aan te duiden, geenszins ongewoon, vgl. MW, II, 986; Tharssen: Tarsus in Cilicië

567. vremder: ongelofelijker; nieu maere: nieuws, tijding

568. desen man: nl. Saulus.

[p. 82]

 

Oock heeft hij macht van douerste ontfangen

 

Hier binnen Damasco om spannen en vangen.^572.

 

Mijn hertte leijt in prangen // deur dit ouermercken.^573.

 

O Heere, hoe wonderlyck sydij in u wercken,

575

Hoe condij den stercken // wederstaen altijt!

 

Niet dat gij een wtnemer der persoonen sijt,^576.

 

Alsulck belijt moet veire van mij vlien.^577.

 

Heere, wat sietmen deur u gratie geschien!⁺

 

Wat macht bedien? // Thertte wort mij soo nouwe^579.

580

Inwendich, och oft oock soo wesen souwe!^580.

 

O Godt getrouwe // op u wil ick mijn gelooue setten.

 

Als Gij met my syt, wie mach mij letten?^582.

 

Gy contse verpletten // en anders egeene;

 

Die hertten verhertten gelyck den steene;^584.

585

Gy syt alleene // die hoogste regent

 

Die elcken alst tyt is roept, keert, treckt, went.

 

O Heere, mij toch sent // breeder tijdinge.

GODT

 

Gaet rasselyck met verblydinge

 

Na Damasco den rechten pat,^589.

590

Want bij is mij een wtvercoren vat^590.

572. spannen: in de boeien slaan

573. mijn hertte leijt in prangen: mijn hart is benauwd; deur dit ouermercken: nl. wanneer ik mij rekenschap geef van de tegenstrijdigheid tussen Gods bevel en Saulus' handelwijze, reputatie

576. een wtnemer der persoonen: iemand die de voorkeur geeft aan sommige mensen boven de anderen, voor wie niet iedereen gelijkberechtigd is (vgl. MW, VIII, 993, i.v., 1)

577. belijt: belijdenis, hier meer speciaal: bewering

+ 54

579. bedien: beduiden; nouwe: nauw, mijn hart krimpt ineen

580. och oft: och of 't. Och of drukt een wens uit waarvan men de vervulling onwaarschijnlijk acht; soo: nl. zoals God in v. 566a gezegd heeft, d.i. dat de geduchte vervolger Saulus thans zelf bekeerd is.

582. mach: kan; letten: deren

584. verhertten: dit woord werd niet opgenomen in het MW; in het WNT werden de betreffende letters nog niet behandeld. Waarschijnlijk is het een schrijffout voor verherden, en dit onder invloed van hertten, dat er onmiddellijk vóór staat. H heeft dit v. niet. Verherden kan hier opgevat worden als: onversaagd, onwankelbaar worden, bestand tegen alle aanvallen (vgl. MW i.v. verherden VIII, 1804, Aanm.). Deze volgens het MW ongewone het. blijkt uit het zinsverband van vv. 582-584: wie kan mij deren als Gij met mij zijt? Gij kunt Uw vijanden vernietigen, (en daarom) wordt de moed van Uw volgelingen zo hard als steen, d.i. onwankelbaar.

589. (gaet)... den rechten pat na: (pad was in het Mnl. m) begeef u via de rechte (d.i. de kortste) weg naar..., m.a.w. ga zo snel mogelijk naar; den rechten pat kan echter ook geënspireerd zijn door de ‘rechte straat’ van de Hand.

590. hij: nl. Saulus.

[p. 83]

 

Om mijnen name te dragene, gelooft dit web,^591.

 

Voor de heydenen en coningen van Israhel.^592.

 

Oock sal ick u doen weten wat hij moet lijen

 

Om mijnen name.^594.

ANANIAS

 

Geerne Heere, sonder vermijen.

595

O godlyck gebenedijen // o hemelsche soetheijt,^595.

 

O leuende woort, o eeuwige goetheijt,

 

Die den mensche ter noot comet met alle uwe cracht^597.

 

Om ons te helpene hebt gy alleen de macht.

 

Wonder hebt gij geuracht // tot onser salicheden;^599:

600

Oock hebt gij uwen Vader aenden cruijse gebeden

 

Om ons beureden // voort eeuwich treuren.^601.

 

Holla, ick ben hier ontrent der deuren,^602.

 

Dus salick bier stoutelyck cloppen op dit pas.^603.

 

Laet my in in Godts namen.^604a.

EERSTE DISCIPEL

Van binnen

 

Wie is daer?

591. dragene: eigenlijk naar buiten brengen, verkondigen

592. coningen van Israhel: biermee schijnt de auteur de Romeinen te bedoelen, die ten tijde van Paulus Israel overheersten. Deze versie is evenwel een variant, en geen juiste weergave van Hand. 9:15. De copiïst van H, die ook elders schriftuurlijke vergissingen of slordigheden verbeterde, veranderde de versie van B in: ‘voorden heijdenen, coningen, en(de) geslacht van Israel’.

594. Geerne: reactie op het bevel van vv. 588-589; sonder vermijen: ik zal bet niet nalaten

595. O godlyck: het hs heeft u. Dit bezittel. vnw. heeft hier geen zin, en is een schrijffout voor o, ook H heeft o

597. enen ter noot comen: deze uitdr. niet in de wdbb. Bij iemand in de nood komen, d.i. hem bijstaan. Komen + datief, zie WNT, VII², 5185, onderaan.

599: Wonder hebt gij geuracht: Gij hebt wonderen verricht; salicheden: vorm te wijten aan rijmdwang

601. De lezing van H luidt: ‘om ons te bevreden voort eeuwige getrueren’. Het enige essentiële verschil met B is hier de weglating van en, waardoor een zeer een voudige interpretatie mogelijk wordt: ‘om ons te vrijwaren voor de eeuwige straf’. Deze variant verdient de voorkeur boven de lezing van B: beureden kan men daar nog opvatten. als ‘kwijtschelden’ (onderverstaan: straf), maar de tweede helft van het v. moet dan afhangen van v. 600, wat geen aannemelijke verklaring mogelijk maakt.

602. Ananias zegt bovenstaande vv. terwijl hij op weg is naar het huis van Judas

603. op dit pas: op dit ogenblik, nu

604a. Deze woorden worden gericht tot de bewoners van het huis.

[p. 84]

ANANIAS

 

Ick ben Ananias

605

Die hier ben gesonden tot uwer vromen.^605.

TWEEDE DISCIPEL

 

O broeder Anania, wel syt gy gecomen!

 

De goddelijcke strommen // moeten u beuloeijen.^607.

 

Hoe compt dat gij herwaerts gaet spoeijen?^608.

 

U deugdelyck vermoeijn // moet mij behagen.^609.

ANANIAS

 

610 Deur de liefde des Heeren soudick geirne vragen,

 

Willet my gewagen // wt rechter minne,^611.

 

Oft Saulus hier is?^612.

EERSTE DISCIPEL

 

Ia hij, heere, hy is hier binnen;

 

Compt nare met sinnen // soo wort gij vroedere.^613.

ANANIAS

 

Gegroet sijt Saule, ons medebroedere!

615

Godt ons behoedere // den Heere der heeren,

 

Die u openbaerden om dijns salicheyts vermeeren^616.

605. vromen: nut, voordeel. M.a.w. de bewoners hoeven zich niet ongerust te maken.

607. stroomen: nl. der genade, heilwens

608. compt: komt 't

609. U deugdelyck vermoeijen: nl. dat gij u de moeite getroost hebt om hierheen te komen

611. willet: wil het; gewagen: zeggen. Dit v. is een tussenzin.

612. oft Saulus hier is: hangt of van vragen v. 610. Ik geef hier de rangschikking der vv. volgens H. In B staat dit v. na v. 605, dus als eerste helft van v. 606. Het is duidelijk dat dit een vergissing van de copiïist moet zijn. In deze rangschikking hebben vv. 610-611 immers geen zin, en v. 612 (ia hij...) is een antwoord op een vraag die zes vv. vroeger gesteld werd; bovendien wordt dan ook v. 608 overbodig, omdat het naar de bekende weg vraagt, vermits de reden van Ananias' bezoek reeds besloten ligt in zijn vraag naar Saulus (in B v. 606a). De redactie van H daarentegen is zonneklaar, en biedt niet de minste moeilijkheid.

613. naer: nader; met sinnen: heeft hier niet veel bet., en wordt vooral omwille van het binnenrijm gebruikt; soo wort gij vroedere: dan wordt gij wijzer, m.a.w. dan kunt gij zelf zien dat Saulus hier is.

616. openbaerden: verscheen; om dijns salicheijts vermeeren: tot vermeerdering van uw zieleheil. M. gen.-vorm bij een vr. znw. was in het Mnl. niet zeldzaam.

[p. 85]

 

Doen gij quaemt passeren // byden wege hier ontrent -^617.

 

De selue Heere heeft my tot u gesent,^618.

 

Want gy syt blent // van dijns oogen gesichte,^619.

620

Dwelck u verleent is vanden hemelschen lichte^620.

 

Deur tgoddelyck gesichte // binnen shemels foreeste,^621.

 

Soo dat gij veruult wert, vanden heijligen geeste

 

En syt genesen vandie sondige heggen.^623.

 

Dus sal ick mijn hant op u hoot nu leggen.

625

Wilt hem danck seggen sonder treuren.^625.

SAULUS

Knielende

 

O prinselycke Scheppere der creaturen,

 

Uwen lof moet dueren // teeuwigen tijen.

 

Gy toont aen my u goddelijcke cueren^628.

 

Tot deser ueren. // Och, de schellen glijen^629.

630

Van mynen oogen! O Heere, dies moet ick verblijen.^630.

 

O Godt, hoe wonderlyck sydy in u wercken!

 

Dus sal ick uwen naeme voorde menschen belijen

 

Sonder vermijen // in huijsen in kercken.^+633.

 

O Heere, wilt mij toch met uwe gratien stercken

635

Op datick dijn woort mach te rechten wtspreken^635.

 

Sonder iet te vreesene voor leecke oft clercken^636.

 

Ende gene die u leuende woort versteken.^637.

617. by: langs

618. gesent: gezonden. Senden was in het Mnl. ook zwak.

619. blent: verstoken van

620. verleent: hier wel: berokkend, aangedaan (vgl. MW, VIII, 2011, in het midden); vanden: door het

621. gesichte: visioen; shemels foreeste: vaste omschrijving voor de hemel

623. heggen: vermoedelijk bedoeld als haag in de bet. van belemmering, hinderpaal (vgl. WNT, V, 1329, 1), a, 3e al.). Hier dus: belemmeringen ter zaligheid, veroorzaakt door de zonde (sondige). De copiïist van H heeft het woord in dit verband waarschijnlijk niet begrepen, en gebruikt bet werkw. inpeggen, dat men niet in de wdbb. aantreft.

625. hem: nl. God

628. cueren: bezorgdheid, nl. om her zieleheil

629. tot deser ueren: op dit ogenblik, nu; schellen: fig., hetgene dat het onderscheid tussen goed en kwaad belemmert

630. dies: om die reden

+ 54^v

633. sonder vermijen: zonder mankeren

635. te rechten: naar behoren; wtspreken: door woorden bekend maken, verkondigen

636. iet: in enig opzicht; clercken: geleerden, schriftgeleerden. Waarschijnlijk heeft de schrijver hier meer special gedacht aan de theologen. Blijkens de opname van leecke in de reeks, mag men dit v. actueel opvatten: leecke = wereldlijke overheid, clercken = theologen (de geestelijke overheid inzake rechtgelovigheid). In Palestina verzetten zich ten tijde van Paulus inderdaad alleen de Joodse schriftgeleerden tegen de christelijke leer; de wereldlijke macht bekommerde er zich niet om. In de 16e eeuw daarentegen verzette de burgerlijke overheid zich zowel als de kerkelijke tegen de ‘nieu religie’.

637. versteken: bestrijden, ook: verborgen houden.

[p. 86]

 

O myn Vader, behoet my voorts van desen gebreken

 

Daer ick inne gedoolt hebbe soo menich iaeren:

640

U wtvercoorne veruolgt, soot heeft gebleken.^640.

 

Maer dijn ontfermherticheyt en wilde Gy voor mij niet sparen.

 

O eeuwich Godt, o Coninck der heir scharen,

 

Wat danckbaerheyt sal ick u meugen bewijsen,^643.

 

Want Gy hebt mij verlost van dit beswaren^644.

645

En met uwe gratien condij my spijsen.^645.

ANANIAS

 

O Saule, broedere, u hertte laet rijsen

 

In liefden vierich met gelooue en vaster hope,

 

En wilt niet meer peysen op u misdadich afgrysen;^648.

 

Godts bermherticheyt staet altyt open.

SAULUS

650

Och, ick geuoele in my die goddelycke nopen!^650.

 

O Anania, broeder wtvercoren,

 

Al heb ick hertneckich geweest hier te voren,^652.

 

Wilt u om mij te doopene spoeijen.

ANANIAS

 

O Saule, Godts liefde moet in u groeijen,

655

Toevloeyen moet u Godts gratie midts desen^655.

 

Dat gij tdoopsel begeert deur tgoddelyck gloeijen,^656.

 

Twelck u herte ontsteken heeft, Godts vrint gepresen.

 

Dus suldy ontfangen en het sal u wesen^658.

 

Een teecken dat gij met Godt verbonden sijt.

640. u wtvercoorne veruolgt: een van de gebreken v. 638

643. wat: welke; bewijsen: betuigen, hoe zal ik U mijn dankbaarheid kunnen betuigen?

644. dit beswaren: de kwelling van de zonde

645. condij: kunt gij

648. misdadich afgrysen: men kan dit opvatten als: misdadige afkeer (nl. van God), of als: afgrijselijke misdadigheid (nl. de bloedige vervolging van de christenen).

650. nopen: aansporingen, opwekkingen.

652. hertneckich: volhardend in de boosheid

655. midts desen: om deze reden

656. tgoddelyck gloeijen: bedoeld wordt: de inwerking van Gods genade op Paulus' ziel.

658. dus: hier object van het werkw., en = het Doopsel.

[p. 87]

^krit

SAULUS

660

Anania, die van. Godt tot mij gesonden sijt

 

Om my te leerene den wille des Heeren

 

Als den aldermachtichsten weirdich om eeren,^662.

 

Die my geroepen heeft, onweirdich der gratien,

 

Hem moeten lof seggen alle natien.

665

Dus begeir ick van u tdoopsel tontfangene;

 

Mynen geest begint soo vierich te verlangene

 

Naer hem die mijn hertte soo heeft deurgroeft.^667.

ANANIAS

 

Saule, syt vrolyck, weest niet bedroeft !

 

Al dat gy begeirt tot deser uren^669.

670

Dat sal u inden name des Heeren gebeuren,^670.

 

Dus gaen wijt naer u begeirte volbringen.^671.

 

Wel hun die Godt suecken in alle dingen.^672.

krit 662. aldermachti[∼ +]〈c〉hst[∼]en - 667. deurg[* r *]oeft - 674. Het hs heeft telkens ƒ voor fortsich en γ voor ypocrijtich.

662. bijstelling bij die v. 663

667. hem: nl. Christus; deurgroeft: fig. indruk gemaakt op, getroffen

669. tot deser uren: thans, nu

670. gebeuren: ten deel vallen

671. dus gaen wijt: laten wij het dus

672. suecken: zoeken

595. u godlyck - 601. en voort.

606. Her hs heeft 1 voor eerste en 2 voor tweede (discipel). - 611. willen〈t〉 - 612a. Dit halfv. staat in B op een andere plaats, zie de aant. bij dit vers.

650. n[∼]pen.