De bekeeringe Pauli

Derde pausa

FORTSICH LABEUR

 

Ist quaelijck gerockt?^421.

YPOCRYTICH HERTTE

 

Ist quaelyck gesponnen?

FORTSICH LABEUR

 

Ist qualyck gestockt?^422.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ist qualyck geblasen?

421. Ist: is het, nl. het plan om de christenen te doen vervolgen, zie vv. 204 vlg.; quaelijck: slecht, verkeerd. Rhetorische vraag, sarcastisch bedoeld, het plan is immers zeer goed geslaagd, cfr v. 423; gerockt: beraamd, op het touw gezet. De letter die boven de andere geschreven werd kan zowel (romeinse) r zijn als. Uit de herhaling van het woord in 424a (herhaling die geen twijfel toelaat aangezien het geheel een rondeel vormt) blijkt dat men hier r moet lezen; gesponnen: klaargespeeld, in elkaar gezet. Vv. 421-428 vormen een rondeel.

422. gestockt: verl. deelw. van stoken: aangewakkerd. De gevoelens van haat worden hier vergeleken met vuur; geblasen: eigenlijk door blazen aangewakkerd. Zelfde beeldspraak als in het eerste halfv.

[p. 70]

FORTSICH LABEUR

 

Ten is niet om berouwen,

YPOCRIJTICH HERTE

 

dat wy hebben begonnen.

FORTSICH LABEUR

 

Ist qualyck gerockt?^423.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ist qualyck gesponnen?

FORTSICH LABEUR

425

Hoe soudemen tbat^425.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

versieren connen?^426.

FORTSICH LABEUR

 

Waer sullense nu loopen

YPOCRIJTICH HERTTE

 

dees vertwyfelde dwasen?

FORTSICH LABEUR

 

Ist qualyck gerockt?

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ist qualyck gesponnen?

FORTSICH LABEUR

 

Ist qualyck gestockt?

423. Ten is niet om berouwen: wij moeten er geen spijt van hebben (want ons plan zal goede resultaten opleveren)

425. tbat: 't beter; versieren: uitdenken. Hoe zouden wij een beter plan hebben kunnen uitdenken?

426. waer: waarheen.

[p. 71]

YPOCRIJTICH HERTTE

 

lst qualyck geblasen?

FORTSICH LABEUR

 

Hoe was Saulus ontsteken!^429.

YPOCRIJTICH HERTTE

⁺

 

Wa, tscheen bij sou rasen,

430

Alsoo condij asen, // gy Fortsich Labeur // fel.^430.

FORTSICH LABEUR

 

Ia, ons ouersten singen uwen teneur // wel!^431.

 

Tis een fraey deurspel // tat sy u geueijsde cracht // lauen,^432.

 

Soo dat sy Saulum volcomen macht // gauen

 

Als gierige nachtrauen // geueijst in haeren capproen.^434.

YPOCRIJTICH HERTTE

435

Byloy, ons geleerde en woudender niet toe doen.^435.

 

Daerom pijnden syt Saulo te beuelene^436.

 

De rebellen in Damasco te hangen en te kelene.

 

Twaer quaet te helene // alsulcken spel, // man!^438.

FORTSICH LABEUR

 

Daer deden ons scribers wyselyck en wel // an,^439.

440

Oft anders tgequel, t'ian, // en sou nimmermeer enden.^440.

429. ontsteken: in haat, vijandschap jegens de christenen ontstoken

+ 52^v

430. asen: voeden, inblazen (ongunstig)

431. teneur: beeld ontleend aan de polyfonische muziek: de belangrijkste ‘stem’ of partij van een meerstemmige partituur. Men kan de uitdr. thans weergeven door: naar iemands pijpen dansen.

432. deurspel: niet in de wdbb. Doorgevoerd spel; geueijsde cracht: veinzerij; lauen: voeden, sterken

434. als...: staat bij sy, dat op zijn beurt slaat op ons ouersten v. 431; gierige: hebzuchtige; capproen: eigenlijk kap, hoofddeksel, hier wel: hoofd als zetel der bedoelingen

435. byloy: krachtterm, opzettelijke verbastering van bi Gode; -er: nl. v. 437; toe doen: aan iets meewerken. Hier wel meer speciaal op te vatten als: zelf, met eigen handen iets verwezenlijken, want strikt genomen is het verlenen van volmacht aan Saulus ook een vorm van medewerking aan de vervolging van de christenen.

436. pijnen: er op uit zijn. Het woord moet hier inderdaad in zijn zwakste bet. opgevat worden, aangezien de geleerde zich in feite geen inspanning hebben moeten getroosten om Saulus de volmacht te doen aanvaarden, omdat Saulus deze volmacht zelf had aangevraagd, cfr v. 397.

438. Dergelijk opzet (nl. vv. 435-437) zou men moeilijk kunnen verbergen, camoufleren. Het is geenszins uitgesloten dat de auteur actuele bedoelingen gehad heeft met dit v.

439. Daer: nl. het verlenen van volmacht aan Saulus

440. tgequel: de last met de christenen; t'ian: uitroep (zie aant. bij v. 136).

[p. 72]

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Hoe sietmense loopen^441.

FORTSICH LABEUR

 

gelyck de blenden!

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Men salse leeren nu^442.

FORTSICH LABEUR

 

bespotten en schenden

 

Ons phariseeusche benden; // wij wijsen raet.^443.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Wat, duijuel, gebreeckt htm op dien staet,^444.

445

Die vroeg en laet // de wet in eeren houwen?^445.

FORTSICH LABEUR

 

Sij vasten tweemael ter weke^446.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

soomen mach aenschouwen,

 

Mans en vrouwen // teenen exempele.^447.

FORTSICH LABEUR

 

Sy vieren den sabaoth.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Sy bidden inden tempele.

 

Tot groote caritate sietmen hun spoeyen.^449.

441. -se: nl. de christenen; loopen: de zin wordt voortgezet in het volgende halfv., dat door Forts. Lab. wordt uitgesproken.

442. schenden: honen, lasteren

443. phariseeusche benden: de gemeenschap der farizeeën

444. De constr. van dit v. is ongewoon. Bedoeld wordt: wat mankeert er volgens hen aan die staat, waarin schiet deze staat volgens hen tekort. Het ongewone van de zinsbouw ligt vooral in het gebruik van het voorz. op. Ook H heeft deze constr.; hun: slaat op de christenen; dien staet: nl. de farizeeën

445. Die: slaat op staet v. 444, dat als meerv. wordt opgevat: de leden individueel stonden de auteur voor de geest, en niet de gemeenschap waartoe die leden behoren. Vermoedelijk is dit uit rijmdwang houwen/aenschouwen geschied. Vgl. Stoett, Mnl. Gramm. Synt., par. 205.

446. Vgl. vv. 446-450 met Luk. 18:12; soo-: zoals; aenschouwen: zien

447. teenen exempele: tot voorbeeld

449. caritate: weldadigheid.

[p. 73]

FORTSICH LABEUR

450

Ia, want sy geuen tienden van haere goeijen.^450.

 

Maer weet gij wel was de Cristenen vertellen?

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ia watte?^452.

FORTSICH LABEUR

 

Dat al geueijstheyt is, haer voorstellen,

 

En dat alle haer wercken en sijn maer een wenschen^453.

 

Van gesien te sijne vande menschen -^454.

455

Maer van sulck verhael waert noijt dat ick swege.^455.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Certeijn, de Cristenen en sijn daer niet wtden wege!^456.

 

Daer gebeuret vele deur my, Ypocrijtich Hertte.^457.

 

Sij, scriben oft phariseen, sy hebbens inwendich smertte,^458.

 

Al hier geseyt, mochtmen de waerheijt verhalen.

FORTSICH LABEUR

460

Neen, dat en mach niet syn, al waerdy stalen,^460.

 

Oft u macht sou falen // soot es gebleken,

 

Soo wast niet al waert datmen Iesum hoorde spreken;^462.

 

Maer ons ouersten en wilden dat niet verstaen.

450. haere goeijen: hun goederen, bezit

452. ia: zie aant. bij v. 200b.; dat: dat 't; geueystheyt: huichelarij; voorstellen: opzet, meerv. vorm onder invloed van het rijm. Vgl. Matt. 23:5

453. en (sijn): ontkennend part. in verbinding met maer = slechts, vgl. Stoett, Mnl. Gramm. Synt., par. 227, 3e alinea; wenschen: eigenlijk verlangen, hier gevolg van het verlangen

454. sijne: worden

455. waert noijt: ware het nodig. De critiek op de handelwijze van de farizeeën levert nl. gevaar op voor de persoonlijke veiligheid van Forts. Lab. Aan de actuele betekenis van dit v. kan m.i. niet getwijfeld worden.

456. sijn daer niet wtden wege: slaan de bal niet mis, hebben gelijk (vgl. MW, IX, 1846, waar deze nuance niet vermeld wordt)

457. M.a.w. er wordt veel uit schijnheiligheid gedaan

458. hebbens: hebben des, gen. van oorzaak bij smertte, hebben er inwendig spijt van

460. dat: vermoedelijk: dat men de waarheid zou mogen zeggen; al waerdy stalen: al waart gij van staal, d.i. al waart gij nog zo sterk

462. De bet. van dit v. is duister; men kan het opvatten als: mocht men de waarheid spreken (soo), dan ware bet niet anders (niet) dan alsof men (al waert datmen) Jezus zelf boorde spreken (die de schijnheiligheid van de farizeeën immers zo dikwijls aan de kaak heeft gesteld).

[p. 74]

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Twas al: ‘Cruijsten, cruijsten!^464.

FORTSICH LABEUR

 

Hij heeft misdaen

465

Tegen skeysers wet met een valsch wtgeuen!’^465.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

En nochtans wast den sone Godts verheuen,

 

Want daerde sachmen beuen // doen by sterf de doot.^467.

FORTSICH LABEUR

 

Daer wasser vele die dat oock sagen bloot,^468.

 

En ons ouerste sagent oock seluer claer.

YPOCRIJTICH HERTTE

470

Ia, maer sy en woudens niet weten.^470.

FORTSICH LABEUR

 

Daer segdy waer!

 

Sy blijuen al siende blint en al hoorende doof.^471.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Allen haer deugt en is niet weirs een loof,^472.

 

Laetse gaen soosy willen, verciert, bepeirelt.^473.

FORTSICH LABEUR

 

Ia, want sy en soecken niet...^474.

464. Men hoorde niet anders dan ‘Kruisigt Hem’ (cruijst-en = hem); vgl. Joh. 19:15

465. met een valsch wtgeuen: met zich uit te geven voor hetgeen hij niet was, vgl. Joh. 19:12

467. sterf: stierf, vgl. Matt. 27:51, 54

468. wasser: versta: waren er, vgl. Stoett, Mnl. Gramm. Synt., par. 208; bloot: duidelijk

470. woudens: -s: het, gen. bij weten

471. Vgl. Matt. 13:13 vlg.

472. allen: al, vgl. MW, I, 313; loof: kleinigheid. Al hun deugd is waardeloos.

473. Ze mogen dan nog zoveel uiterlijk deugdvertoon aan de dag zeggen als zij willen.

474. niet: niets.

[p. 75]

YPOCRIJTICH HERTTE

 

dan deer vande weirelt

475

Als gierige gieren, aertsche schat beminders.^475.

FORTSICH LABEUR

 

Der vijperen geslachte!^476.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Serpenten vol hinders,

 

Loose vossen, prijsende haer selfs instellen.^477.

FORTSICH LABEUR

⁺

 

Ia, en met swaere lasten de wenschen quellen^478.

 

Die sy met haren vinger vreesen te verleggene.

YPOCRIJTICH HERTTE

480

Ia, dat wist haer Iesus oock wel te seggene,

 

En datsij gelijcken de gewitte graeuen,^481-486a.

 

Van buijten verciert met costehjcke hauen,^482.

 

Maer van binnen sijn sy vol stinckende beenen,

 

Vol onreynicheijts.^484.

FORTSICH LABEUR

 

Ia, en dat was syn meenen

 

Hoe dat sy schynen rechtueirdich van buijten

 

En van binnen vol boosheijts.^486.

475. aertsche schat beminders: die de voorkeur geven aan aardse goederen (i.p.v. aan hemelse)

476. Der vijperen geslachte: slangengebroed; vol hinders: (gen. part.), vol van schade, d.i. die niets dan schade berokkenen. Vgl. Matt. 23:33

477. haer selfs: hun eigen; instellen: geboden

+ 53

478. Matt. 23:4; en: versta en sy, onderwerp niet uitgedrukt na en, zie o.a. Stoett, Mnl. Gramm. Synt., par. 5, g). De ongewone woordschikking is te wijten aan rijmdwang.

481-486a. Matt, 23:27-28

482. costelijcke: kostbare; hauen: eigenlijk goederen, hier in zeer ruime zin gebruikt (uit rijmnood): dingen

484. dat was syn meenen: hij (nl. Christus) bedoelde

486. verzwegen: zijn.

[p. 76]

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Noch sprack hij datse sluijten^486b-489:

 

Het rijcke der hemelen voor alle menschen,

 

En selue en connen sy daer naer haer wenschen

 

Niet ingeraken. Dit moeste hun spijten.^489.

FORTSICH LABEUR

 

490 Ia, en hoorden gij hem oock niet verwijten^490.

 

Hoe datsy geiren sitten inde maeltijden^491-494a.

 

Aende beste plaetsen en de hoogste sijden,

 

En datse allen tijden // geirne syn geheeten^493.

 

Vande wenschen rabbij?

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Och, ick salse doen sweeten

 

495 Van grootter quaetheyt, alsoot wel scheen.

FORTSICH LABEUR

 

Certeijn, by raecktense dickwils op haeren teen,^496.

 

Maer sy lietens vele haeren crapproen hooren.^497.

YPOCRITTICH HERTTE

 

Het luijde haer oock wonderlijck in dooren

 

Doen hy sprack dat hij eer dan Abraham was.^499-501.

FORTSICH LABEUR

 

500 Doen werdense heel dul.^500.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ia, en sy sochten ras

 

Steenen om hem te brengene ter doot.

486b-489: Matt. 23:13

489. dit: dat Christus het bovenstaande zei.

490. hem: Christus

491-494a. Matt. 23:6-7

493. allen tijden: versta: tallen tijden, d.i. altijd; syn: worden

496. hy: nl. Christus

497. Zij gaven geen gehoor aan die verwijten (WNT, VII¹, 1549, 9); crapproen = capproen, cfr MW, III, 1193.

499-501. Joh. 8:57-59; 499. sprack: zei

500. dul: razend.

[p. 77]

FORTSICH LABEUR

 

Hij heeftse dickwils gemaeckt van schaemten root,

 

Nochtans sochten sy altoos list, tsy recht oft crom,^503.

 

Om hem te beuangene.^504.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

En dan maeckten hijse selue stom,

 

505 Soot bleeck doen sy tkeysers munte brochten te voorschijne.^505.

FORTSICH LABEUR

 

‘Geeft Godt dat Godt toebehoort enden keyser tsijne’^506.

 

Sprack Iesus ten fijne met woorden rypelijck.^507.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Holla, laet ons niet meer sijn begrijpelijck^508.

 

Ons hooge geleerde, oft sou ons oock smertten.^509.

FORTSICH LABEUR

 

510 Ia, wy syn toch de gene die haerlieder hertten

 

Hebben doorbeten met alle dees boosheijt,^511.

 

En prinsepael desen Saulum die nu huckt van loosheijt.^512.

 

Laet ons hem wat bat gaen informeren.^513.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ia, hoe hij in Damasco moet gaen rengneren^514.

 

515 En gaen tribuleren // dees cristene verweerde.^515.

503. tsy recht oft crom: op behendige of onbehendige wijze

504. beuangene: schaakmat zetten, verstrikken in woorden, vgl. Matt. 22:15

505. tkeysers: des keysers, zie voor deze vorm Van Helten, Mnl. Spraakk., par. 350, opm.

506. vgl. Matt. 22:21

507. ten fijne: ten slotte; rypelijck: hier bnw.

508. begrijpelijck: (actief) berispend, afkeurend. Laten wij onze hoge heren niet verder afkeuren (afkeurende zijn).

509. oft: of't, oft 't

511. doorbeten: bijtende doorboord, hier fig.: doortrokken, vervuld

512. prinsepael: voornamelijk; die nu huckt van loosheijt: eigenlijk: die nu gebukt gaat onder sluwheid (vgl. MW, III, 732), m.a.w. die vol sluwheid is.

513. bat: beter

514. rengneren: de baas spelen over, tiranniseren

515. tribuleren: kwellen; verweerde: verdorvenen.

[p. 78]

FORTSICH LABEUR

 

Hij heeft volcomen macht van ons schriftgeleerde,

 

En dit is tgene dat hij lange gesocht // heeft.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Gij syt de gene diet werck geurocht heeft^518.

 

En Saulum gebrocht heeft // aen dit groot beuel.

FORTSICH LABEUR

520

Gij, Ypocrijtich Hertte, comter oock mede int spel!^520.

 

U boosheijt fel // suldijer onder mengen.^521.

YPOCRIJTICH HERTTE

 

Ick wedde, Saulus salse te dege dwingen^522.

 

En dan salmen hem singen // enden eeuwigen lof sanck.

FORTSICH LABEUR

 

Nu gaen wy, gaenwij, en nemen hier in onsen hofganck,^524.

525

Op dat wij meugen tgoede wtplucken // al^525.

 

En besien hoet met Saulum. gelucken // sal.^526.

518. geurocht: gedaan

520. Gij speelt er ook een rol in

521. suldijer: zult gij er

522. te dege: terdege; dwingen: onderdrukken

524. hier in: duidt de deur of opening aan, door dewelke de sinnekens zich van het toneel verwijderen; hofganck: gang naar de tuin, laten we naar de tuin gaan, m.a.w. het toneel verlaten. Het beeld is te wijten aan rijmdwang met v. 523. In bet vlg. v. wordt het beeld voortgezet, en vgl. met H, dat nu weer dezelfde inhoud heeft als B, en waarin deze plaats luidt: ‘Best nemen wij onsen affgang / Hier after desen hoff lang’. Dat de lezing van B een schrijffout zou zijn voor ofganck = afganck = het heengaan, vertrek, is zo goed ass uitgesloten, omdat of = af niet voorkomt in dit hs.

525. wtplucken: wieden. In overeenstemming met bun kwade inborst laten de sinnekens het onkruid (ondeugd) staan, en verwijderen zij juist het kruid (deugd).

526. gelucken: voorspoedig gaan, meelopen

426b. ver[t+]〈s〉wyfelde - 428a. lab[o+]〈e〉ur.

454. dan gesien.

481. 〈ge〉witte - 482. va[∼].

496. raecktsense.

507. wo[∼]rden.