De Beiaard. Jaargang 2

[p. 333]

De eenheidstaal

EEN bewering als deze: ‘de taal is gansch het volk’ is in haar algemeenheid onwaar. De taal is slechts één faktor der volkskultuur, en deze is inderdaad de ziel der natie.

Men verwarre natie niet met ras, noch met staat: ras heeft een anthropologische, natie een ethnologische, staat een politieke beteekenis, men denke aan Zwitserland, Frankrijk, België. Trouwens de term ras zelf wordt veelal onjuist gebezigd: zoo bestaat het ‘Britsche ras’ grootendeels uit Germanen en Kelten; het ‘Angelsaksische ras’ in Noord-Amerika omvat slechts ten deele Angelsaksische bestanddeelen; het ‘Latijnsche ras’ vereenigt afstammelingen van Galliërs, Franken, Noormannen, Boergondiërs, Iberiërs, Daciërs enz. Ras is een zaak van afstamming. Men kan dus op z'n hoogst beweren, dat zich op den duur een Italiaansch, een Fransch enz. ras, van gemengden bloede en slechts ten deele afstammend van dezelfde voorouders, heeft gevormd.

Het begrip natie of volk is geheel ethnologisch en wijst op gemeenschap van volkskultuur. Het staat en valt met den wil vereenigd te blijven, die wortelt en zijn sappen trekt uit het gevoel van samenhoorigheid veel meer door eigen aard dan door oorsprong. Dit gevoel van samenhoorigheid of nationaliteitsgevoel is gegroeid uit rasvermenging tot een bepaalde verhouding, en meer nog door gemeenschappelijke inwerking van traditioneele levenswijze, klimaat en gesteldheid des bodems, door invloeden van historischen, religieuzen, politieken en socialen aard. Zóó komt een volkswezen tot stand, zich uitend in de volkskultuur, en van die kultuur is de taal niet de eenige, maar wel de voornaamste faktor en het hoofdkenmerk.

Afgescheiden van dit volkswezen is taal en taalverandering ondenkbaar en onverklaarbaar; en onverklaarbaar is ook het volkswezen zonder de taal.

Daar zijn uitzonderingen. Zwitserland is slechts een staat, geen natie; maar in Wales, waar men geheel opgaat in de Engelsche natie, leeft het Keltisch nog als volkstaal, terwijl

[p. 334]

ook de Elzas, die zich zoo geheel één voelt met Frankrijk, een Duitsch dialekt spreekt. Dit is echter ten deele historisch verklaarbaar, terwijl het anderdeels de groote vraag is, of deze toestand zich zou kunnen bestendigen. Ook is het waar, dat de taal veelal wordt overgenomen, zooals trouwens in het algemeen de taal voor een groot deel een overgenomen middel van gedachtenuiting is. Maar wanneer die taal niet geheel en al aan de oppervlakte blijft der bovenkultuur, dan heeft tusschen haar en de andere kultuurfaktoren een diepgaande wisselwerking plaats: bij volk en bij individu. Volkstaal is of wordt steeds van persoonlijken aard. Het Duitsch en het Engelsch zijn beide Westgermaansche talen. Maar tusschen Engelsche taal en natie heeft in den loop der tijden zulk een wisselwerking plaats gehad, dat het Duitsch en het Engelsch thans even ver van elkaar verwijderd zijn, als de Duitsche en Engelsche nationale zeden en gebruiken.

De talen der naties, die elkaar het naast bestaan in beschaving, vertoonen dan ook de grootste kultureele verwantschap: zoo zijn het Fransch en het Engelsch de meest moderne, de Slavische idiomen de meest archaïeke talen.

‘Elles ont gardé dans leur grammaire une infinité de vieilleries: les noms ont encore une déclinaison; grand nombre de cas et de formes variées suivant les types; les démonstratifs et adjectifs se fléchissent autrement que les substantifs. Le verbe a une flexion à formes très diverses, exprimant des notions subtiles et de caractère médiocrement abstrait: la considération du dégré d'achèvement de l'action y domine, et non la notion relativement abstraite du temps. La grammaire du russe et du serbe est encore, à une foule d'égards, une vieille grammaire indo-européenne’ (Meillet).

Een volstrekt overeenkomstige Westeuropeesche volkskultuur zou dus ook tot een steeds nauwere verwantschap van alle Westeuropeesche talen moeten leiden.

Of men hiertoe ooit zal geraken, is natuurlijk hoogst onzeker en zelfs zeer te betwijfelen. Intusschen kan echter de verwantschap der bovenkultuur, afgezien van alle nationale betrekkingen, niet alleen haar rechten doen gelden, maar ook het betrekkelijk succes waarborgen van pogingen om te geraken

[p. 335]

tot een eenheidstaal. Een kleurlooze internationale taal, berekend voor beperkte, beschaafde kringen en op een bescheiden gebruik: een eenheidstaal ten gerieve van enkele zeer algemeene internationale kultuurbehoeften van journalisticken, technischen en wetenschappelijken aard, heeft dus wel reden van bestaan, en ook wel eenige kans van slagen: Volapük, Idiom neutral, Langue bleue, Universal, Esperanto, Ido of hoe zij ook heeten mag. Zelfs is zij als hulptaal zeer wenschelijk om de energie-verkwisting bij het verspreiden van ideeën buiten bepaalde nationale kringen te beperken. Schuchardt en Jespersen staan dan ook niet vijandig tegenover het probleem, zooals het meerendeel der linguïsten (met name Brugmann en Leskien). Wel zijn de zwarigheden niet te onderschatten: naarmate zulk een eenheidstaal zich minder aan bovengenoemde beperkingen houdt, zal zij aan grooter vervormingen bloot staan, omvangrijker naarmate zij zich sterker zal uitbrei-den, en wel door de inwerking van invloeden van nationalen en socialen aard; en dit zal voor haar te verderfelijker zijn, omdat de reguleerende eenheid ontbreekt. Ieder volk zal iets van zijn eigen syntaxis invoeren, zijn eigen woordschakeering en zegswijzen. Het door clerus en ontwikkelden gesproken Middeleeuwsch Latijn kan moeilijk als voorbeeld gelden, omdat het gesproken Latijn steeds voeling hield met de geschreven taal, - iets wat van het volk heden ten dage kwalijk te verwachten is, gesteld zelfs dat de eenheid der geschreven taal door een hoogste gezag voldoende werd gewaarborgd. Ook de steeds sterker zich differentiëerende uitspraak zou een groot bezwaar opleveren, al kan men niet ontkennen, dat de drang tot dialektvorming niet zoo sterk zou zijn als in de levende, nationale talen.

In elk geval zou zulk een taal een surrogaat blijven, en zou zij haar karakter van kunsttaal nooit mogen prijsgeven. Alle persoonlijke elementen moeten haar vreemd blijven; want het nationale gevoelselement kan slechts bestanddeel zijn van een ‘organische’ taal, en ontbreekt reeds in de bovenste lagen der meer eenvormige kultuurtaal.

Jos. Schrijnen