De Beiaard. Jaargang 2

[p. 172]

Tooneel

Abdij Berne: Koning David van Reinhard Joannes Sorge. - Openluchtspel te Heemstede: Kain van Dr. Jozef Crets.

HET kloosterschool-tooneel, dat in de Middeleeuwen den overgang tusschen kerk- en marktvoorstelling vormde, heeft steeds de dramatische vlam weten brandend te houden en al mag er soms slechts sprake zijn van een ijl flikkeren, de seminaria en Jezuïetencolleges hebben door de tijden heen het Roomsch tooneel vertegenwoordigd in menigmaal wel zwakke pogingen van een roemrijk verleden.

Onder de tegenwoordige uitingen van school-tooneel nemen de pogingen van het gymnasium St. Norbertus der abdij Berne een zeer afzonderlijke plaats in. Dat in het landelijk-stille Heeswijk zulke alleszins merkwaardige proeven worden genomen, is vooreerst te danken aan de persoonlijkheid van den artistieken leider: Prof. J.M.J. Knaapen, den met recht steeds meer op den voorgrond tredenden Calderon-kenner. Opmerkelijk is het, hoe hier weer eens duidelijk en onloochenbaar wordt bewezen: dat een goed dramatisch begrip, vooral logisch ontwikkeld, een technische kennis, steunende op aanschouwing als praktijk en een weloverwogen geestelijk overwicht, de factoren zijn waaruit de spiritueele constructie van den tooneelleider opgebouwd moet zijn. Na ‘De H. Mis’ en ‘De goddelijke Parnas’ van Calderon verblijdde Prof. Knaapen zijn zich steeds uitbreidenden kring belangstellenden met een werk van den onlangs op vier en twintigjarigen leeftijd gesneuvelden bekeerling Reinhard Joannes Sorge. Natuurlijk zijn deze uitvoeringen met jonge, steeds wisselende krachten van ongeschoolde amateurs niet tot modelvertooningen te maken, doch verbazend is het wanneer men ziet hoe hier de liefde voor het op te voeren werk en de kunstzinnige zorg, aan gansch de opvoering besteed, wonderen verrichten.

Is het tooneelspel: ‘Koning David’ een speelstuk? Dit is een wel gewettigde vraag, waar Sorges eersteling: ‘Der Bettler’, op twintigjarigen leeftijd geschreven en met den Kleistprijs bekroond, reeds scènisch zoo bijzonder vreemd tegenover onze moderne tooneelopvattingen staat. Het antwoord moet luiden: voor een gemengd schouwburgpubliek - neen; voor een Roomsch auditorium, zeker, ja. Alléén zij die met religieuse ontroering en voldoende kennis van de H. Schrift deze voorafbeelding van den Christus in de David-figuur weten te volgen, zullen waarlijk belangstelling en wijding in dit ‘spel der voorspelling’ vinden.

Hoewel nog drie tooneelen om tijdsgebrek moesten vervallen,

[p. 173]

gaven de twaalf beelden der vijf bedrijven reeds afwisseling en - technische problemen genoeg. De oplossing voor de tooneelschikking is gevonden in een simultaan decor, architectonischen bouw, neutraal van toon en lijn, op het vóórtooneel, terwijl een wisselend aanwijzend decoratief op het achtertooneel de buitenscènes voldoende illustreerde. Ook in kleedmg en requisieten was niet naar historische juistheid gezocht, doch getracht door kleur en aangifte de gewenschte sfeer te scheppen. De tooneelschikker mag de doorzetting van zijn systeem aesthetisch geslaagd achten; een evenwichtige tooneelverdeeling, warmen toon en fraaie lijn wist hij te verkrijgen en, in zooverre de technische hem ten dienste staande middelen het toelieten, had hij nu en dan zeer verdienstelijk de tooneelmatige moeielijkheden van zijn schikking opgelost.

De krachten zelf mogen buiten bespreking blijven, omdat de wisselvalligheid van het beperkte menschenmateriaal den leider hier voor een gedwongen keuze zet. Alleen zij hier de opmerking gemaakt, dat het begrip van en de eerbied voor den tekst velen beroepsspelers tot voorbeeld kunnen worden gesteld. Het is zeer jammer dat deze pogingen uit den aard der zaak tot een kleinen, besloten kring beperkt blijven, want in tegenstelling met de vele minderwaardige pogingen op Roomsch-tooneelgebied in de laatste tijden geleverd, zou men uit het werk van Prof. Knaapen kunnen leeren wat met kennis en toewijding te bereiken valt.

Behalve te Valkenburg voert Vincent Berghegge ook de directie van de openluchtspelen te Heemstede, waar een ‘spel van haat en liefde’: ‘Kaïn’, door Dr. Jozef Crets geschreven, zijn eerste opvoeringen beleeft. De speelplaats, gelegen in het prachtige wandelbosch ‘Groenendaal’, een heerlijk oord, nog niet verdagjesmenscht, heeft veel aantrekkelijks en is voor het vertoonde dichtwerk geschikt gemaakt.

Het werk zelf is knap van constructie en heeft goed gevonden passages; zoo b.v. wanneer Satan het geheim van dood en moord aan Kaïn onthult. Jammer dat een téveel aan uitbundige lyriek de groote lijn van dit drama kennelijk verzwakt en daardoor dit korte spel soms lang doet schijnen. De prologus, in navolging der klassieken als inleider optredend, geeft een beschrijving van het Paradijs, 's menschen val en de gevolgen daarvan. Deze proloog is zeer omvangrijk en daar de auteur zelf, in plaats van hiervoor een beroepsacteur te kiezen, gemeend heeft als prologant te moeten optreden, ontstaat er een mengsel van eentonigheid en weekheid, dat den indruk schaadt.

[p. 174]

Een initiale fout van de directie is het geweest om Marie van Westerhoven met de regie van dit spel te belasten. Deze ‘Komische Alte’, in haar genre een onzer meest gevierde actrices, staat te ver van dit soort werk om de spelleiding ervan te kunnen aanvaarden. Voor ieder bezoeker, die deze begaafde speelster in haar repertoire ooit zag, is haar optreden als Eva, eerste vrouw der Schepping, in dit spel onvergetelijk van vermakelijkheid. Hoe kan men tot zoo iets komen? De krachten, die hier medewerken, zijn over het algemeen goed. Julius Brongers toont in de titelrol weer eens, welk een knap acteur we in hem bezitten. Hij behoort tot die werkelijke kunstenaars, waarvan elke creatie ons onvergetelijke partijen biedt; en al leenen zijne gaven zich ook niet tot elk emplooi, zoodra eene typeerende zijde aan het werk verbonden is, blijft hij gansch de voorstelling door boeien. Truus Post, steeds gewetensvol in haar rollen, gaf de Lebuda-figuur een zeldzaam relief. Een woord van hulde ook voor Stiene den Hartogh, de nog jeugdige kracht, die met prijzenswaardige overtuiging haar ‘Aclima’ vol heeft gehouden en door zeldzaam goed aaneengesloten stilspel de éénheid van haar creatie heeft weten op te voeren tot iets bijzonders. Dramatisch begrip is hier aanwezig en onder goede leiding valt er voor haar veel te bereiken. De Abel, zooals de meeste deugdzame rollen zeer lastig te spelen, vond in de toewijding van W. v.d. Hoog een gave uitbeelding, jammer, dat zijn stem met mooi timbre door een overdreven vibrato aan de verzen zeggingskracht ontnam. Wanneer deze anonymus zijn geluid vaster wil leggen en z'n creatie meer psychologischen ondergrond zal hebben gegeven, is er zeker wat van te verwachten. De overige spelers zijn zwakker. Het is opmerkelijk, hoe Maresco Marisini (Satan) er in slaagt zijn verzen absoluut als proza te zeggen. Is. Monnikendam en Fr. Müninchman zijn te ver van hun emplooi geraakt om hen in dit werk te kunnen beoordeelen.

De regie liet veel te wenschen over. Het optreden der engelen en duivelen was stijlloos, de kleeding beneden alle peil, herinneren wij ons slechts het geplet fluweelen tafelkleed waarin Heva gehuld was, of de blauwe robe a paniers van Aclima. Dat geheel onlogisch de duivelen zich eerst meester maken van het lijk van den rechtvaardigen Abel, is zeker een fout van den schrijver.

De muziek van Emiel van den Eynde heeft goede illustratieve gedeelten, hoewel soms wat erg naïef, doch brengt verder meer reminiscenties dan nieuwe geluiden.

Frank Luns