De Beiaard. Jaargang 2

[p. 328]

Staatkunde

DE geschiedschrijver zal niet kunnen beweren, dat de laatste levensdagen van het zittend Parlement onbewogen zijn voorbijgegaan.

De 1^ste Kamer heeft, om van den drukken nog niet beeindigden begrootingsarbeid niet te spreken, in de vorige week hare goedkeuring gehecht aan de Regeeringsvoorstellen tot herziening der Grondwet. Inderdaad een belangrijk moment in onze staatkundige geschiedenis. Want het beteekent de overwinning van twee even krachtige als gerechtvaardigde strevingen: vooreerst de vrijmaking van het bijzonder onderwijs uit de kwaadwillige verdrukking, waarin het tot heden door de zich noemende vrijzinnigen werd gehouden; en voorts de opheffing van het verbod aan een groot deel der mannelijke bevolking om mede te werken aan de verkiezing van de 2^de Kamer en andere publiekrechtelijke lichamen. Al mag men in velerlei opzichten zich onvoldaan gevoelen over het regeeringsbeleid van het Ministerie Cort van der Linden, met onvermengde gevoelens zal de Nederlandsche Natie dezen staatsman dank behooren te weten voor hetgeen hij moeizaam maar met te zegenrijker resultaat voor zijn vaderland heeft weten tot stand te brengen.

Wij hebben nimmer behoord tot degenen, die het ondernemen van het ingrijpende werk der grondwetsherziening in dezen oorlogstijd hebben afgekeurd. Nu andere belangen onder die herziening niet behoefden te lijden, en evenmin het ontstaan van tweespalt of vijandschap in het volk daarvan was te vreezen, getuigde het zoowel van klaar inzicht in de volkspsychologie van het oogenblik als van energie, dezen voortvarendheid en doortastendheid eischenden arbeid te durven ondernemen. Welk kabinet zou ook beter dan dit extraparlementaire er in geslaagd zijn, zoo de verzoenende toon te treffen en daarom zoo gemakkelijk de volksvertegenwoordiging voor zijn plannen in te nemen, dan het zittend ministerie?

Deze grondwetsherziening heeft overigens wel een schel

[p. 329]

licht geworpen op de vergankelijkheid van politieke meeningen en strijdleuzen. Hoe fel was kort geleden nog de oppositie in en buiten het parlement tegen de christelijke school en hare financieele bevoordeeling! Is die oppositie niet in korte spanne tijds vrijwel gebroken? Welke staatkundige rampen heeft men niet aangekondigd als te verwachten gevolg van de invoering van het volkskiesrecht, terwijl deze uitbreiding thans de doodgewoonste zaak ter wereld is geworden. Sommigen vinden de toelating van de vrouw tot het politieke leven nog een beetje vreemd. Alsof wij niet binnen 10 jaar onze schouders zullen ophalen voor de schoolsche theorieën tegen het dan tot aller bevrediging ingevoerd algemeen vrouwenkiesrecht.

Ook de 2^de Kamer heeft in den jongsten tijd interessante oogenblikken beleefd. Zoo heeft zij een discours van eenige dagen gewijd aan hare verhouding tot het bestuur der buitenlandsche betrekkingen. De algemeene voldaanheid over het beleid van den thans aan het hoofd van het Departement van Buitenlandsche Zaken staanden titularis maakte het te gemakkelijker in objectieve beoordeeling te treden van het systeem-zelf van dat bestuur, afgedacht van den persoon aan wien het toevallig op dit oogenblik is toevertrouwd. Dat de thans woedende oorlog buiten de volkeren om sinds lange jaren is gekweekt en voorbereid, dat hij is losgebarsten uit oorzaken, welke lagen buiten den bevattingssfeer van de millioenen, die er aan zouden moeten worden opgeofferd, is een notoir feit. Daaruit wordt dan ook de gemakkelijke conclusie getrokken, dat het de diplomaten zijn, de mannen, die achter de schermen werken en eene onverantwoordelijke positie bekleeden, welke in den grond der zaak schuldig staan aan deze diepe wereldellende. Zoo is het te verklaren, dat het volk in zijne vertegenwoordiging streeft naar medezeggingschap in het voeren van het buitenlandsch beleid. Men wil en terecht klaarheid en eerlijkheid ook in het verkeer der staten onderling. Een einde moet er komen aan het gekonkel in het geheim, afgeworpen moeten worden de maskers,

[p. 330]

die de Regeeringen opzetten zoowel tegenover elkander als tegenover de volkeren waarover zij het bestuur uitoefenen.

In een democratisch land als Nederland is men niet meer tevreden met de contrôle van de Staten-Generaal en met de daarmee verband houdende politieke verantwoordelijkheid van den Minister van Buitenlandsche Zaken; zij kunnen in hoofdzaak slechts teruggrijpen op hetgeen reeds is geschied en niet meer ongedaan valt te maken. Het verlangen reikt naar medebestuur in de internationale betrekkingen. Men wil een voorafgaande goedkeuring van althans een parlementaire medewerking aan de zaken van buitenlandsch bestuur. Is dat eenmaal bereikt, dan houdt men zich overtuigd, dat de internationale politiek, gedragen door de begeerte der naties in vrede met elkander te leven, niet meer kan leiden tot vreeselijke conflicten als waarvan de tegenwoordige tijd weet te getuigen.

Uit de in de Kamer gehouden besprekingen is evenwel gebleken, hoe moeilijk het is op juiste wijze aan te geven, in welken vorm en in welke mate eenige meerdere deelneming van de volksvertegenwoordiging aan het buitenlandsch bestuur zou kunnen worden verwezenlijkt. En zeer zeker is het gevaarlijk, daarin te ver te gaan, zoolang niet ook de andere mogendheden in hun buitenlandsche politiek meer open kaart gaan spelen. Van onze democratiseering en openhartigheid zouden wij dan wel eens de dupe kunnen worden. Zoo is dan ook eigenlijk deze kwestie er meer eene van internationalen dan van nationalen aard, zoodat men bij de eerstvolgende vredesconferencie wellicht geen gelukkiger keuze zou kunnen doen, dan door dit onderwerp op de agenda te plaatsen.

Van nationaal standpunt zou er ook in andere richting werk zijn te doen, hetwelk zou kunnen strekken ter bevordering van het gewenschte einddoel; wij denken hier aan herziening van de diplomatieke en consulaire opleiding; recruteering van het personeel der buitenlandsche vertegenwoordiging ook uit andere kringen der bevolking dan die,

[p. 331]

welke als regel de tegenwoordige functionarissen plegen op te leveren; beperking van de uiterlijke praal en gewichtigdoenerij, waarin zich aan sommige hoven de gezantenkaste pleegt te hullen, en van de vormendiensten, waarmede zij een deel van hun tijd moeten zoekbrengen.

De inleider van dit onderwerp in de Kamer, de heer Van Leeuwen, zag zijn voorstel, strekkende tot het sturen van een adres aan de Koningin ter bereiking van een grooter aandeel van de Kamer in het bestuur der buitenlandsche betrekkingen met een niet groote meerderheid aangenomen. En toch had het om zijn ideëel en daarenboven gematigd karakter beter verdiend.

Aangenomen is ook het initiatiefvoorstel van de voorzitters der linksche Kamerfracties, om de bij art. 26 der Lageronderwijswet bedoelde salarisminima der onderwijzers met f 100.- te verhoogen. Een fraai product van wetgevenden arbeid is dit ontwerp zeker niet. Immers het scheert alle onderwijzers, zoowel de goed- als de slechtbezoldigden, over één kam, zonder rekening te houden met plaats van vestiging en gezinsbehoeften, daarenboven levert het hoegenaamd geen waarborgen op, dat nu ook de gemeente- en schoolbesturen de onderwijzerssalarissen waar noodig met f 100.- zullen verhoogen. Dit laatste is van te meer beteekenis, omdat zonder die verhooging het wetsontwerp niets anders beteekent dan dat de kassen der gemeente- en schoolbesturen voor f 100.- per onderwijzer zullen worden ontlast. Zoo zijn er nog andere min of meer gewichtige bedenkingen aan te voeren. Toch zouden wellicht ook vertegenwoordigers der rechtsche partijen tot indiening van dit of een beter voorstel zijn overgegaan, ware het niet, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken bij voorbaat uitdrukkelijk had verklaard, dat 's Lands financiën de totstandkoming der voorgestelde regeling, waarmede ruim drie millioen jaarlijks zijn gemoeid, niet toelieten. Zoodat daaruit mocht worden geconcludeerd, dat deze bewindsman de Koningin zou adviseeren, het wetsontwerp,

[p. 332]

mocht dit ook al door de beide Kamers worden aangenomen, niet met hare handteekening te bekrachtigen. Even vóór de eindstemming heeft ook de Minister van Financiën zich op dit punt homogeen verklaard met zijn ambtgenoot van Binnenlandsche Zaken.

Desniettemin is het ontwerp door de 2^de Kamer met 61 tegen 16 stemmen aangenomen, en wel met medewerking van nagenoeg alle katholieken. Een deel der voorstemmers mogen hun stem hebben laten bepalen door de overweging, dat de desbetreffende met een gepast constitutioneel voorbehoud afgelegde verklaringen van de genoemde twee ministers niet een onherroepelijke afwijzing inhielden - men moet wel een zonderlingen dunk hebben van de beginselvastheid van deze bewindslieden, om te durven veronderstellen, dat zij na hun even duidelijke als positieve verklaring, dat de toestand van 's Lands middelen de aan de uitvoering dezer wet verbonden financieele offers thans niet veroorloofde, nog een draai zouden gaan nemen. Veeleer is dan ook in de aanneming van het ontwerp de collectieve uitspraak van de groote meerderheid der Kamer te zien, dat zij 's Lands belang meer gediend acht door de totstandkoming der wet, niettegenstaande de hooge financieele offers, welke zij zou eischen, dan door hare niet totstandkoming, al zou zulks de besparing van zoodanige offers met zich medebrengen.

Bij het uitblijven der Koninklijke bewilliging, na eventueele aanneming door de 1^ste Kamer, zal de Minister van Binnenlandsche Zaken deswege tegenover de Kamers verantwoordelijk zijn. Daaruit zouden allerlei politieke complicaties kunnen voortvloeien. Onaannemelijk zou het echter niet zijn, dat de Regeering zich alsnog bij het votum der Kamers zou nederleggen, indien de 2^de Kamer bij motie of zoo noodig bij nieuw initiatief voorstel ook ten aanzien van de financieele gevolgen van het aangenomen ontwerp de noodige consequenties zou trekken.

Het is te hopen, dat per slot van rekening niet nog door allerlei verwikkelingen op het stuk der lands- of gemeente-

[p. 333]

politiek aan de bij tal van onderwijzers - en wij denken hier speciaal aan de vele schamel bezoldigde plattelandsonderwijzers - opgewekte verwachtingen de bodem wordt ingeslagen. Het is juist de rechterzijde in de Kamer geweest, die, schoon overtuigd, dat de salarisregeling der onderwijzers dringend herziening behoeft, voor de medeindiening van een voorstel is teruggedeinsd, omdat zij dezen verkeerden afloop ten zeerste vreesde en den belanghebbenden deze teleurstelling wilde besparen.

Het dezer dagen ingediend wetsontwerp, waarbij de Regeering wettelijke machtiging vraagt tot het nemen van maatregelen ter centraliseering van den uitvoer, kan van de zittende Kamers in hunne laatste of van de nieuw te kiezen Kamers in hunne eerste levensuren nog belangrijken arbeid vorderen. Immers al is het ontwerp in zijn hoofdbestanddeel zonder zakelijken inhoud, de toelichting opent zulke verstrekkende perspectieven, dat het in den lande eene groote beroering heeft gewekt, zoowel in de kringen van den handel als in die van de nijverheid, land- en tuinbouw. Inderdaad is dan ook de zucht om te gouverneeren zonder de medewerking der volksvertegenwoordiging op de meest paroxystische wijze in het gedaan voorstel belichaamd. En er zal waarschijnlijk heel wat wederzijdsch overleg en tegemoetkomendheid noodig zijn, vooraleer de volksvertegenwoordiging het haar gevraagd mandaat geheel of beperkt verleent.

Ook in de weigering van de Regeering, om, trots het uitdrukkelijk kenbaar gemaakt verlangen van de Kamer, de landstormklasse 1908 niet op te roepen vóór de lichting 1918, neemt men het verschijnsel waar, dat de grenzen van het zoogenaamde pouvoir règlementaire bezig zijn, zich ten koste van de macht der volksvertegenwoordiging uit te zetten. Of de houding der Regeering in deze tot eene ernstige botsing met de Kamer zal leiden, staat te bezien. In normale tijden zou die houding naar goed-constitutioneele begrippen de positie van het Ministerie allicht onhoudbaar hebben gemaakt.

[p. 334]

Doch de huidige buitengewone tijdsomstandigheden hebben meer hunne buitengewone diensten aan wie ze noodig had weten te bewijzen.

Vermelden wij ten slotte, dat de linkerzijde in de 2^de Kamer het ontwerp Lely strekkende tot het verschaffen van gelden ter voorbereiding van de invoering der Verzekeringswetten-Talma heeft afgestemd. Een allerbedenkelijkst staatsrechtelijk precedent van reactie tegen aangenomen wetten uit louter politieke beweegredenen in den meest engen zin des woords.

Arnhem, 22 Mei 1917.

J.R.H. van Schaik