De Beiaard. Jaargang 1

[p. 560]

Verscheidenheden

Bijbelprenten door Jan Swart -

Van wege het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam heeft Mr. N. Beets de houtsneden van Vorsterman's Bijbel van 1528 opnieuw uitgegeven. Dit merkwaardige stel prenten is voor 't grootste deel (naar de duiding van den inleider) afkomstig van den bekenden Jan Swart van Groningen, een onzer vroegste Romanisten, die, voornamelijk in zijn prentwerk, invloed van Lucas van Leiden onderging. Mr. Beets gaat in zijn inleiding de genealogie dezer vlotte, zeer expressieve prenten na, waaruit blijkt, dat oudere Duitsche volksbijbels en ook de illustraties van Hans Holbein verschillende van de Antwerpsche houtsneden geïnspireerd hebben. Hoewel Swart, naar Van Mander meedeelt, Italië bereisde, blijkt in zijn prenten van Italiaanschen invloed zelfs van ‘Rafaels Bijbel’ uit de Vatikaansche Loggia, niets.

Het verschil van de wèl en nièt aan Swart toegeschreven prenten is nogal opvallend. Zijn de eerste van een klare en scherpe faktuur, vooral in de behandeling der schaduwplekken en kleederplooien, de laatste zien er vlekkig en troebel uit (zooals de N^os 87, 88 en 90), hoewel hun kompositorische eigenschappen voor de prenten van Swart niet onderdoen.

Mr. Beets doet maar een halve poging, om het opvallende verschil in aantal van de prenten der Oude en Nieuwe Wet te verklaren. Bij Liesvelds bijbel, die eenerzijds uit Luthers Oude Testament putte en aan den anderen kant door Vorstermans illustratoren benut werd, heet het, dat veel van de Luthersche ‘zeer polemische apocalypse-bladen’ Liesveldt misschien te kras waren. Maar voor de ‘aanzienlijk vermeerderde’ uitgave van Vorsterman verklaart dit niets. Nu Mr. Beets bovendien nog enkele minderwaardige blaadjes uit den herdruk wegliet, werd de verhouding van de Oud-Testamentische prenten tot die van het Nieuwe van 84 tot 14!

De inleiding en kritische lijst van Mr. Beets geven weinig meer dan genetische en bibliografische bizonderheden. Wat nadere duidingen over de voorstellingen o.a. der titelbladen van dezen ouden Nederlandschen-Katholieken prentenbijbel en over de vizioenaire prenten bij Daniël en Apokalyps, hadden stellig de studieuze waarde van het boekje verhoogd. Ook lijkt prent N^o 2, in één dekoratief samenbeeld, eerder de heele schepping voor te stellen - het opus sex dierum! - dan die van Eva alleen. Overigens is het een fijn genot, deze even onbevangen-ontworpen als vaak meesterlijk gesneden bijbel-illustraties van Jan Swart te bezichtigen.

B.H.M.

De piëta van Oud-Zevenaar -

De vraag naar den

[p. 561]

stijl van het interessante beeldje van Oud-Zevenaar in een vorig nummer van ‘De Beiaard’ is werkelijk nog een ‘vraag’. Al zou de élégance van de plooivormen aan Frankrijk laten denken, of op zijn minst genomen de geheele figuur onder Franschen invloed staan, zuivere zekerheid hebben wij hier niet. Trouwens de geheele Piëtà-studie dient nog meer ter hand genomen te worden, ook in iconographischen samenhang met vroegere voorstellingen, met de beschrijvingen in de ‘Contemplatio vitae Christi’, met de Italiaansche paneeltjes der 14^de eeuw, enz. Mij dunkt, wij doen het best eerst al het materiaal in Nederland te vergelijken, wat wij aan ‘Nood-Gods-voorstellingen’ nog bezitten uit vroegere eeuwen. Maastricht, Venlo, Sittard en waar al niet in Limburg, geven ons zittende typen; bij andere typen ligt Maria geknield. Ook de vraag, waarop Maria zit, op den grafrand, of op een zetel, komt ter sprake. Alleen het aartsbisdom bezit een belangrijke hoeveelheid oude piëtà's, o.a. Albergen, Blaricum, Eemnes, Deventer, Hamersveld, Oldenzaal, Lonneker, Oud-Zevenaar, Brummen, Vierakker en Zwolle (relief Bethlehemskerk). Vierakker heeft op 't eerste gezicht veel overeenkomst met Oud-Zevenaar, maar 't verschil is belangrijk o.a. de bank, het costuum, etc. Ook het Aartsbisschoppelijk Museum telt een aantal piëtà's in houten steensculptuur. Hierbij dient mee te worden onderzocht, of en in hoever een of ander model als voorbeeld kan gediend hebben. Zooals Dr. Witte, Conservator van het Schnütgen-Museum te Keulen aantoont, is dit het geval met de Zevenaarsche Piëtà, die herhalingen of copieën heeft in het Westphaalsche. In een belangrijk opstel in den XXV^sten jaargang van het Zeitschrift für Christliche Kunst wijst Witte vier parallellen aan, die onbetwistbaar nauw samen hangen met het Oud-Zevenaarsch beeld, het oudste der door hem gestelde groep. Hij meent uit het hier gebruikte albast te mogen vermoeden, ‘dass wir mit englischer Import ware zu tun haben’. Bijzonder bij het Oud-Zevenaarsch groepje vermoedt hij deze Engelsche afkomst op stijlkritische gronden: ‘Deutsch in sein Stil nicht, und das heimische Holland bietet m. W. keine Parallellen zu dieser stark persönlichen Auffassung und ihrer Ausdruckform.’ Nu is het juist de vraag, of er in Holland geen parallellen te vinden zijn, zoodat in die richting een onderzoek dient ingesteld. Kunnen de andere beelden geen ‘Nachbildungen dieses Wallfahrtsbildes’ zijn? Men ziet wel, over het beeldje van Oud-Zevenaar kan nog heel wat geschreven worden, voordat de hypothese van Witte tot vastgeheide waarheid en klaarheid is gekomen. Maar de tijd vermag veel, en als wij het eens goed weten, weten wij het ook gauw genoeg.

A.E. Rientjes