De Beiaard. Jaargang 1

[p. 374]

Tooneel

Kon. Ver. het Ned. Tooneel: Caezar en Cleopatra. - N.V. Het Rotterd. Tooneel: Vasantasena. - Die Haghe-Spelers: Macbeth.

DRIE merkwaardige voorstellingen die gelegenheid boden regie-kunst en hare verschillende moderne opvattingen van verschillende zijden te bezien.

Het vijftigjarig bestaan van de ‘Kon. Ver. Het Ned. Tooneel’ is gevierd met de opvoering van Bernard Shaws' ‘Caezar en Cleopatra’. De vraag of geen nationaal dramatisch werk deze plechtigheid op had moeten luisteren, is elders reeds uit den treure besproken, wij voor ons hebben door ondervindingen van den laatsten tijd (o.m. de voortbrengselen van eigen bodem bij het alweer verdwenen ‘Nationaal Tooneel’ van Gerard van Huizen) geen grooter vertrouwen gekregen in modern Nederlandsch werk, en kunnen er ons indenken, dat de Raad van Beheer gemeend heeft goed te handelen met een merkwaardig stuk op te voeren van een buitenlandsch auteur, die in Holland veel succes heeft gehad. Na door de Amsterdamsche Studenten-Tooneelvereeniging te zijn geïntroduceerd met ‘Je kan 't nooit weten’ (later ook bij Verkade en Royaards), ‘Majoor Barbara’ (later bij Heyermans) en ‘De man der toekomst’, kregen wij: ‘Mensch en Oppermensch’ (Ned. Tooneel), ‘Mevrouw Warrens Bedrijf’ (Royaards en Heyermans), ‘Oorlogsmannen’ (Verkade en Heyermans), ‘Posnets ware gedaante’ (Rotterdammers), ‘Androcles en de leeuw’ (Ned. Tooneel), ‘Fanny's eerste tooneelstuk’ (Royaards), ‘Een dokters Dilemna’ (Verkade). In verband met die van elkaar sterk verschillende werken was het belangrijk ook ‘Caezar en Cleopatra’ opgevoerd te zien. Dat dit stuk door zijn moeilijke enscèneering voor den talentvollen regisseur Herman Roelvink een bijzondere aantrekkelijkheid had, mogen wij veilig veronderstellen, want daaraan moeten wij voorzeker de groote zorg toeschrijven waaraan de geheele voorstelling zijn cachet dankt. De negen tafereelen zijn gehouden in

[p. 375]

gestyleerde decoratie en de zeer fraaie costumes van Cato Neeb komen in die omgeving prachtig tot hun recht. Jammer dat een zucht tot te duidelijk omschrijven hier en daar de fantasie van den toeschouwer uitschakelde. Wanneer b.v. de sphinx, die nu voorzeker een grootschen aanb[l]ik leverde in haar reusachtige afmetingen, niet in haar geheel ten tooneele was gebracht, had het publiek nog dieper indruk gekregen. Als geheel was deze opvoering zeer te roemen en dit stuk met diepe kern kwam tot ons als een hoogst amusante les. Dat de geestige vorm zoo frisch bewaard bleef, danken we op den eersten plaats aan het buitengewone spel van Louis Bouwmeester en Greta Lobo-Braakensiek. De sterkste zijde van het talent der Bouwmeesters is gelegen in het fantastisch-comische en met deze Caezar-creatie heeft onze eerste tooneelspeler weer eens kunnen getuigen met welk een meesterschap ook zulk werk gespeeld kan worden. Mevr. Lobo gaf de incarnatie van Shaws' Cleopatra prachtig genuanceerd. Ze wist in de mengeling der uiteenloopende karaktertrekken maat te houden en dit is even moeilijk als verdienstelijk. Met deze proeve heeft Roelvink voor alles getoond de spheer van een tooneelwerk te kunnen vatten en dit is niet al onze regisseurs gegeven. Kunnen we het met z'n regie niet altijd eens zijn, zooals b.v. in het eerste tafreel, toch viel in geheel de prestatie een welverzorgde kunstvolle opvatting te loven.

De eerste daad van de nieuwe directie der N.V. ‘Het Rotterdamsch Tooneel’ en haar regisseur Jan Fabricius, was de opvoering van het oud-Indisch tooneelspel ‘Vasantasena’. Het was goed gezien zoowel regie als aankleeding hiervan naturalistisch te houden. De massale decors naar ontwerpen van J.J. Poutsma en de schitterende costumes van Huib Luns gaven de lijn voor het spel aan en moeten van grooten invloed zijn geweest op de interpretatie. Voor Louis Chrispijn Jr. is de rol van Prins Samsthanaka een grooten welverdiend succes geweest. Mevr. Tartaud in de titelrol was nu en dan wat erg dramatisch, haar declameerenden

[p. 376]

toon paste niet voor de schoone bajadère. In de worg-scène kwamen haar diepe accenten goed te pas. De Osjaroedatta van Frits Tartaud was meer oprecht dan Oostersch, er was heel weinig kleur in deze opvatting. Onder de talrijke bezetting vielen nog op Bart Kreeft, Hein Harms, Nico de Jong, die echter een erg gezochte charge van zijn rol maakte, en mevr. Van Eijsden. We moeten de Rotterdammers gelukwenschen met deze artistieke daad. Het ensemble, dat zich de laatste jaren vooral met moderne Fransche stukken en blijspelen bezighield, heeft getoond onder goede leiding ook groot werk tot opvoering te kunnen brengen. Voor Rotterdam was het een evenement en wij hopen dat allen, die met veel moeiten deze uitvoering hebben voorbereid, door groote belangstelling van het publiek mogen beloond worden.

De ‘Macbeth’-opvoering van Die Haghespelers komt beide regie-opvattingen aanvullen. Eduard Verkade heeft een nieuw simultaan decor voor zijn Macbeth-reprise ontworpen. Wij voor ons zijn geen voorstanders van de moderne (vooral Duitsche) simultaan-decoraties met de primitieve milieu aangeving. Toch is er één goede zijde aan. Waar onze tooneelen in Nederland zoo onvolmaakt zijn, maakt alleen de vereenvoudiging van enscèneering het mogelijk de groote Shakespeare-werken zonder coupures op te voeren. Toch draagt elke simplificatie (niet te verwarren met stijlvolle soberheid) de stempel der armoede. Het systeem eenmaal aangenomen, kunnen wij echter niet vinden, dat Verkade ditmaal gelukkig in zijn toepassing geweest is. En we moeten hierop te meer wijzen, waar een noot van het program ons aangeeft dat deze constructie voor ‘alle Shakespeare-stukken’ passend is. Zoowel de vroegere ‘Hamlet’ als ‘Romeo en Julia’-tooneelschikking komen ons geslaagder voor. Afwijkend van het toen aangenomen princiepe: driedeelig tooneel met iets verhoogde achter-scène, hebben wij nu gekregen een trapbeweging, zoodat de verschillende tafreelen zich nu afspelen ònder, òp, of boven de trap. Hierdoor ontstaan vreemde en onlogische toestanden. Zoo b.v. staat Lady

[p. 377]

Macbeth onder aan de trap om den stoet van den koning af te wachten. Die stoet verschijnt bòven en de koning daalt plechtig naar beneden. De gedachte dat Macbeth een kelderwoning heeft betrokken, kan niet uitblijven. Een tooneel later ontvlucht Macbeth het gastmaal, gelijkvloers links, doch wanneer hij eenige scènes verder weer een maaltijd aanricht, dan gebeurt dit geheel boven aan de trap op de plek, waar tusschen deze tooneelen in, 's konings slaapvertrek verondersteld is. En dat alles in hetzelfde paleis! Het spelen op de trappen, hoezeer dit ook nu en dan gelegenheid geeft tot fraaie standen, werkt vermoeiend op de toeschouwers. De Macbeth-rol van Verkade vonden wij een vijf jaar geleden soberder en daardoor van meer kracht. Vooral het misbruik maken van zijn stemgeluid kunnen wij in deze opvatting niet roemen. Lady Macbeth van Enny Vrede was een pracht-figuur, doch ook haar stem en spel bleken niet geheel tegen de rol opgewassen. De costumes waren mooi van kleur en zwierig van snit. De in het algemeen goede bezetting had soms iets onevenwichtigs. Jammer dat Brettani zoo weinig relief gaf aan de Duncan. Onder de besten noemen wij Coen Hissink, Hermann Schwab, Louis van Gasteren en Anton Verheyen.

't Mag wel met dankbaarheid worden erkend, dat de drie hier besproken voorstellingen eindelijk in 't tot nu toe zoo vlakke speelseizoen getoond hebben, hoe niet alleen de steun, doch ook de kracht voor groot werk nog aanwezig is. Wij hopen dat deze van ernstigen arbeid getuigende enscèneeringen een prikkel moge zijn zoowel voor 't publiek om belangstelling te toonen als voor de tooneel-directies om op den nog wel niet geheel bereikte, maar gelukkig ingeslagen weg voort te gaan.

Over eenige belangrijke nieuwe stukken en reprises in een volgend artikel.

Frank Luns