De Beiaard. Jaargang 1

[p. 182]

Tooneel

N.V. Tooneelvereeniging: Tropen-adel; N.V. ‘Het tooneel’: Opening van het seizoen, Het moderne paar, Peperman's pleizierreis naar Spa; Colnot & Poons: Blonde Els; Het nationaal klein tooneel van G. van Hulzen; Twee brochures: ‘De Katholieken en het tooneel’, ‘Aanteekeningen over Tooneel-kunst’.

MET een oorspronkelijk Nederlandsch stuk van Henri van Wermeskerken openden de heeren Heyermans en Musch, de nieuwe directie van de ‘Tooneelvereeniging’, hun seizoen. ‘Tropen-adel’ is ‘een vroolijk spel uit het Indische leven’, doch moet eerder onder het genre ‘kluchten’ worden gerekend. De Indo-dramatiek, die langzamerhand een groot deel van ons modern répertoire inneemt, is weer met een stuk vermeerderd en men begint zich als vol-bloed Europeaan te midden van alle Sinjo-helden onrustig te voelen. Er is veel vermakelijks in dit blijspel, dat vooral door de creaties van mevr. de Boer-van Rijk en Jan Musch een groot lach-succes is geworden en.... een kasstuk. Het laatste doet ons zeer veel genoegen, daar 't hierdoor aan de directie mogelijk zal worden uitvoering te geven aan grootsche plannen. De goede voornemens om het reizen tot een minimum te beperken en niet met een veelvuldigheid van gezelschappen te werken verdienen door de belangstelling van het publiek te worden verwezenlijkt. Wanneer de directie zich weet te beperken tot die werken, waarvan ook ons Roomsch publiek kan genieten, zal de steun van deze zijde ook zeker niet uitblijven. De keus van ‘Tropen-adel’ mag gelukkig heeten. Goed geënscèneerd en in voortreffelijke bezetting zal dit werk wel lang 't affiche houden en menigeen een vroolijken avond bezorgen.

Willem Royaards opende zijn seizoen met de reprise van ‘Dolle Hans’ en ‘De Winkeldochter’, de twee uitmuntende stukken, die Henri Brondgeest en Hubert la Roche ieder in hun genre gelegenheid geven hunne bijzondere

[p. 183]

gaven te toonen. Beide voorstellingen zijn zeer aanbevelenswaardig, wanneer men er rekening mee houdt, dat het Vlaamsche stuk van Fonson en Wicheler, evenals hun ‘Fientje’, naast de smeuïgheid van den landaard het plat-burgerlijke van het milieu naar voren brengt.

De eerste noviteit van ‘Het Tooneel’: Raoul Auernheim: ‘Het moderne paar’, zullen wij maar zachtheidshalve een vergissing noemen. In dit blijspel zonder ware vroolijkheid en humor is de opeenstapeling van scabreuse toestanden en gewilde immoraliteiten, met perverse virtuositeit bewerkt. Het is niet gemakkelijk te begrijpen, wat de directie er toe bracht dit alleszins inferieure werk op het répertoire te zetten. De geheele voorstelling was mat en met uitzondering van de voortreffelijke oude-dame, die mevr. Sablairolles ons weer zoo fijn gaf, liep de opvoering stroef, hetgeen bij zoo'n stuk niet te verwonderen is.

Gelukkiger was dit gezelschap met een nieuw stuk voor de Vlaamsche afdeeling. Een prachtstel Zuid-Nederlandsche artisten heeft Royaards aan zijn gezelschap weten te verbinden: Hubert la Roche, Marie Verstraete, Julia de Gruyter, Karel van Rijn, Johan Gobau, Flor la Roche, August Meyers en Dom de Gruyter. In een omwerking van Labiche's: ‘Voyage de monsieur Perrichon’ heeft E. Martin gelegenheid gevonden den rentenierenden oud-koekebakker Peperman voortdurend het tooneel te laten beheerschen, wat voor La Roche een welkome aanleiding was om door meesterlijk, gloedvol spel de geheele voorstelling te bezielen. ‘Peperman's pleizierreis naar Spa’, zooals het stuk nu heet, heeft als letterkundig product geen groote waarde, al is ook de bedoeling om verschillende zijden van de ‘dankbaarheid’ er in te belichten niet onverdienstelijk uitgewerkt. Wat de geheele opvoering kenschetst is het tempo en het vuur, waarmede onder La Roche's regie gespeeld word. Keurig van décors en costumes, al kwamen sommige heerenpakken ons ook een weinig onhistorisch voor, is dit stuk een aangename avondpasseering. Vlot en met toewijding gespeeld, draagt

[p. 184]

geheel de voorstelling het cachet van welverzorgdheid. Een woord van hulde aan het geheele Vlaamsche ensemble!

Het is in onzen volksschouwburg ‘Colnot & Poons’, waar het oude drama nog hoogtij viert, dat men 't nieuwe tooneel-jaar heeft ingeluid met het in bouw misschien wat verouderde, doch daarom niet minder oorspronkelijk Hollandsche tooneelspel van W.N. Peypers: ‘Blonde Els’. Geen theater leent zich beter dan de ‘Plantage-schouwburg’ om te overtuigen van den grooten invloed der dramatiek op de toeschouwers. Deze onderneming, die haar streven om het volk in zoo goed mogelijke opvoeringen stukken te geven, waarvan de breede massa weet te genieten, moest tot de voortzetting van dat doel door ons stadsbestuur gesubsidieerd worden, want geen vertooningen worden méér genoten door de trouwe bezoekers, dan die in de Fransche-Laan. 't Is een genot te zien, hoe alle episodes uit het visschersleven, de avonturen van Els gevolgd worden in groote spanning door het intens meelevende publiek. Mevr. Poons-van Biene in de titelrol bezielt geheel de opvoering en door haar voorbeeld aangestoken spannen allen hun beste krachten in. Dat dit seizoen de heeren Colnot en Poons in de gelegenheid zal stellen door opvoedend werk ons volk nuttig en aangenaam bezig te houden, is een van onze liefste wenschen.

Onder de nieuwe tooneelcombinaties van dit jaar dient zich ook aan: ‘Het nationaal klein tooneel’ onder leiding van den literator G. van Huizen. Wij woonden hiervan de eerste voorstelling in het ‘Centraal theater’ bij. Behalve een niet onaardige groteske van Johan W. Broedelet: ‘Waarom niet...?’ bevatte dit openingsprogram twee éénacters van een zekeren Karel Wasch: ‘De inbreker’ en ‘Het lokaas’. Beide stukjes zijn beneden peil en het eerste kunnen wij walgelijk noemen zonder meer. Wij zaten ons te ergeren, dat een man als Van Huizen uit onze nationale dramatische productie niets beters wist op te diepen. Hebben wij werkelijk geen voornamer werk dan dit, laat ons dan maar liever vertalen! 't Is zeer jammer dat een onderneming, die onze

[p. 185]

sympathie dubbel gewekt had door het nationaal karakter en de idealen van haar leider, ons bij de eerste voorstelling zoo bitter teleur moest stellen. Er zit blijkbaar niet voldoende lijn in. Waar Verkade een zeker cachet aan zijn klein-tooneel-vertooningen wist te geven, was hìèr alle zoo hoognoodige atmospheer hopeloos zoek. Gaarne zagen wij deze jonge onderneming een ander pad inslaan.

Bij het begin van dit nieuwe speeljaar trekken twee zoo juist verschenen brochures onze aandacht. ‘De Katholieken en het tooneel’ (Uitgave ‘Futura’, Leiden) heet een boekje van C.D. Wesseling. Met begrijpelijke belangstelling namen wij kennis van dit geschrift. Doch veel nieuws in deze belangrijke kwestie mocht het ons niet brengen. Vóór alles is dit werkje een ‘oratio pro domo’ van het Haagsche gemeenteraadslid, dat vóór de subsidie van de Fransche opera stemde. Zeker is elke uiting op dit gebied aangenaam, daar het weer eens getuigt van de ontwakende behoefte aan een eigen Roomsch tooneel; toch hadden wij van den schrijver mogen verwachten, dat hij zich beter op de hoogte had gesteld van de belangrijke publicaties en gebeurtenissen op dit terrein. Als politiek stuk geven wij deze uitgave gaarne haar volle waarde, wat er echter omheen geborduurd is, zulks gedeeltelijk op gezag van de redactie van ‘Tooneel en Bioscoop’, onder leiding van ‘de vrome en geleerde heeren van Rolduc’, vertoont veel onvolledigs en, hoezeer wij de goede bedoelingen in den schrijver waardeeren, het brengt de Roomsche tooneel-zaak geen stap vooruit.

Merkwaardiger zijn sommige passages uit de ‘Aanteekeningen over tooneelkunst’ door Eduard Verkade, (uitgave W.P. van Stockum & Zn.) die onze tooneelopvattingen raken. Schrijvende over individualistische tooneelcritiek zegt hij o.m.:

‘In alle landen geven de vrijzinnige bladen critiek, bedoeld als kunstzinnige voorlichting en laten moreele waarde buiten beschouwing. Eerst sedert 24 Februari 1916 geven ook de

[p. 186]

Nederlandsche Katholieke bladen critiek over het tooneel. Zij stellen zich op een geheel ander standpunt dan de vrijzinnige organen. Hunne beoordeelingen zijn begrensd door de vraag: “keuren wij, katholieke organen, deze speciale voorstelling goed of af voor personen van onze overtuiging?” Zij trekken m.a.w. een cirkel om zichzelf en hunne geloofsgenooten en eerst dan, wanneer de tooneelvoorstelling binnen dien cirkel valt, bespreken zij eventueel de artistieke waarde.

Nu kan men als tooneelleider of als theater-exploitant den cirkel, die getrokken wordt, grooter of kleiner wenschen, men kan het ingenomen standpunt al of niet medegevoelen, maar men moet het respecteeren, omdat het duidelijk en eerlijk is. Na eenige ervaring zal men vooruit kunnen bepalen, wat buiten den cirkel van de katholieke organen zal vallen en men kan eventueel besluiten geen stukken te geven, die aan hunne overtuiging aanstoot geven. Het aantal waarachtige kunstwerken, dat zou overblijven, is ondanks dergelijke beperking zéér groot’.

Er spreekt uit deze verklaring begrip van en respect voor ons standpunt, terwijl de laatste zin voor velen van waarde is.

Frank Luns