De Beiaard. Jaargang 1

[p. 179]

Staatkunde

De troonrede -

Ieder jaar, den derden Dinsdag in September, keert de troonrede tot ons terug. Op dien dag wordt de zitting der Staten-Generaal in vereenigde vergadering der beide Kamers door den Koning of door eene Commissie van Zijnentwege geopend. De opening door of namens den Koning is imperatief; het daarbij gebruikelijk uitspreken van eene troonrede wordt gekend noch geëischt door Grondwet of wet, het is slechts een staatsrechtelijke gewoonte.

Het mag twijfelachtig heeten, of deze gewoonte in onzen tijd nog recht van bestaan heeft. In de ontwikkeling van het ten onzent geldend parlementair stelsel is het persoonlijk element in de uitoefening der koninklijke taak, voorzoover het zich naar buiten openbaart, zeer sterk op den achtergrond getreden. Wel zien wij dagelijks in het wetgevend initiatief, de maatregelen van uitvoering en bestuur, ook in provinciale en gemeentelijke aangelegenheden, de ambtenaars-benoemingen, de toepassing van het gratierecht en vele andere bemoeiïngen meer, het sprekend bewijs van de koninklijke werkdadigheid, doch van meer dan eene formeele machtsuitoefening getuigt dit alles niet. De eigenlijke materieele medewerking van den Vorst aan de wetgeving en het bestuur van Staat blijft voor onze oogen verborgen. Zij bestaat in hoofdzaak in overleg met de verantwoordelijke raadgevers der Kroon, met de ministers. Bij dit overleg zullen het eigen inzicht en de persoonlijke verlangens van den Koning tastbaar worden, en in de naar buiten blijkende resultaten van deze samenwerking zullen 's Konings wil en wensch uitteraard, schoon onzichtbaar, zijn neergelegd.

In deze binnenskamers uitgeoefende, maar daarom niet minder gewichtige functie, ligt in ons land, onder de heerschappij van de in de Grondwet belichaamde constitutioneele verhoudingen, een der zwaartepunten van de koninklijke macht en invloed. Nu meer, dan minder moge de drager der Kroon zich geroepen voelen, het gewicht van eigen

[p. 180]

zelfstandig oordeel in de schaal te werpen, geen wetgevende of bestuursmaatregel zal nochtans tot stand komen zonder zijn feitelijke goedkeuring of bewilliging.

Geroepen tot samenwerking met opeenvolgende parlementaire of regeeringsmeerderheden, zal de Vorst, die zijn taak goed begrijpt, onder erkenning van de consequenties der politieke constellatie van het oogenblik, meer dan een ander kunnen opkomen voor de handhaving van het algemeene, boven partij-inzicht verheven landsbelang, voor de bescherming van de rechten der minderheden en tegen de schending der wetten van historie en continuiteit. Dat hij daarbij in stilte kan te werk gaan en niet blootstaat aan de critiek der menigte, zich niet behoeft te laten leiden of suggereeren door bepaalde politieke stroomingen en alleen aan God en zijn geweten en niemand anders verantwoording schuldig is, verhoogt eenerzijds de waarborgen voor een onpartijdig en verheven opvatten van die taak en zal daarnaast een groot vertrouwen van de zijde des volks in zijn gezag levendig houden. In het passielooze kabinetswerk ligt dan ook de groote kracht en bekoring van het Nederlandsche Koningschap.

Uit deze mooie, edele werksfeer nu wordt de Vorst éénmaal per jaar naar voren geroepen. Het is, alsof hij dan een publiek getuigenis van zijn koningschap moet afleggen en met de daad moet toonen, dat art. 109 der Grondwet: ‘De wetgevende Magt wordt gezamenlijk door den Koning en de Staten-Generaal uitgeoefend’ geen doode letter is. Tegen een dergelijke verschijning in 's lands vergaderzaal op zichzelve kan geen bezwaar bestaan; veeleer zou het toejuiching verdienen, indien den Vorst nog meerdere gelegenheden zouden openstaan, om zich te midden der volksvertegenwoordiging te bevinden. Iets anders is het echter, of met die opening der Staten-Generaal het uitspreken eener troonrede in haren gebruikelijken vorm behoort gepaard te gaan.

Uitzonderingen daargelaten, zijn deze jaarlijksche naar vaste rubrieken ingedeelde korte toespraken koud, mechanisch

[p. 181]

samengesteld werk, zij munten uit door onpersoonlijkheid en gemis aan spontaniteit, elk leven ontbreekt erin. Gewoonlijk bevatten zij, behalve gemeenplaatsen, slechts waarheden en beschouwingen, die voor geen tegenspraak vatbaar zijn, terwijl het weinig nieuws, hetwelk zij somwijlen brengen, evengoed door een minister te gelegener tijd aan de Kamers zou kunnen worden aangezegd.

Is het wel in overeenstemming met de Koninklijke waardigheid dat, zooals ook weder dit jaar, de Koningin een paar algemeene weinig beduidende frasen komt voorlezen over 's lands toestand, om voorts onder vage aankondiging van eenige wettelijke regelingen of andere voornemens de medewerking der volksvertegenwoordiging in te roepen en dan weder na eenige minuten te verdwijnen?

Het is slechts een vraag.

De troonrede van karakter te doen veranderen, en een meer persoonlijken inhoud te doen dragen, stuit op overwegende bezwaren. Dan zou de Vorst gevaar loopen zich te zeer bloot te geven en de aureool, waarin hij geplaatst is, te verliezen. Slechts bij wijze van uitzondering zal het hem mogelijk zijn iets van zich zelf te geven, zooals wellicht dit jaar in de sprekende passage over de handhaving van onze neutraliteit en onafhankelijkheid, waarvan de kernachtige bewoordingen als het ware uit het hart van het geheele volk waren gegrepen.

Indien het, voor de bevestiging der eenheid van Vorst en volk, of om welke redenen dan ook noodig mocht worden geacht, dat de Koning eens per jaar van al den luister zijner waardigheid omringd in de volksvertegenwoordiging verschijnt zijn er wel betere vormen te vinden, waaronder dit zou kunnen geschieden. De tegenwoordige lijkt mij zinledig, daarom infra dignitatem, en ook door historische gronden niet voldoende gerechtvaardigd.

Arnhem, 24 September 1916

J.R.H. van Schaik