De Beiaard. Jaargang 1

[p. 577]

Tooneel

MIJN reis naar 't mooie Zuiden, waar de roomsche tooneelkunst als in wedijver twee stukken tegelijk beloofde, is voor de eerste helft een mislukking geworden.... door den regen. Van 't Sint Servaasspel zag ik alleen het vestingachtig, maar toch weinig soliede doek-dekor tegen de stoere, eeuwenoude absis der Trichtsche hoofdkerk en lás ik alleen den langen, langen tekst door den eerw. heer Chrétien Mertz. Onze natte zomer tracht ons gevoelig aan 't verstand te brengen, dat ons land zelfs in zijn meest Italiaansche streken toch eigenlijk het oord voor openluchtspel niet is. We kunnen ons zelf en anderen van alles beloven, we kunnen stukken schrijven, theaters bouwen, menschen lokken met de reinste geestdrift en in de kinderlijkste verwachtingen - maar we kunnen niet ons noordelijk klimaat verbidden of verbuigen, dat altijd onze zonnigste verbeeldingen met echte donkere wolken bedreigt, met plasregens in 't water helpt en zelfs wanneer 't zoogenaamd droog blijft ons toch op den duur doet huiveren van koele, kille frischheid, zooals in 't mooie amphitheater van Valkenburg, waar de kou van de natte rotsen waait en geen matjes 't ‘gevaar’ van een urenlange zit op gemetselde banken neutralizeeren. Een zonnige zomer zou stellig mijn vertrouwen in Neerlands openluchttheaters sterken, maar wat ik nu van 't weer in Limburg ondervond, houdt me toch nuchter tegenover de koppige werkelijkheid....

Het deert me voor den edel-aardigen Limburgschen dichter van 't Servatius-spel, dat we 't niet door de voorstelling bezield zagen. Kennelijk met 't uitsluitende doel dier vertooning geschreven, wijst het vanzelf de literaire kritiek af, te meer nu ook de eigenlijk dramatische nadruk dezer tafereelen-reeksen van Servatius' leven met opzet werd verwaarloosd. Er is geen intrigue, geen knoop en ontwarring, geen felle botsing van hard tegen hard. De bestrijding, die de Bisschop op zekere tijden van zijn leven te verduren had, wordt makkelijk veranderd in zegepraal. Het heele stuk is een hulde aan den Patroon van Maastricht, een jubel, een feestspel.

[p. 578]

En ik gelóóf zonder voorbehoud de Maastrichtenaren, die de eerste opvoering tusschen de buien door genoten, dat dichter en vertolkers hun gelegenheidsdoel volkomen bereikten. Dat is hier 't voornaamste. Er werd geijverd en er is iets bereikt. ‘Men’ is voldaan. De heer Mertz en de spelleider de heer Olterdissen hebben de ziel van de oude zoete Maasstad gepakt. Wat zou een Noorder-kriticus meer en beter durven vergen?

Anders staat het met het bijbelspel van den eerw. heer A. van Delft. Saul's Verwerping betreft ons allemaal. 't Is algemeener van strekking, dramatischer van inhoud, verderreikend in letterkundige richting. De lezing van dit drama heeft me vroeger al geboeid, al voelde ik twijfel over 'n mogelijk plankensucces. Maar wie dorst vermoeden, dat 't door zóó'n begaafde troep in zulk een onbeschrijfelijk dramatische natuur zou worden gegeven? Denk de Valkenburgsche rotsen en bosschen, waar merels fluiten en vinken dwars door de schoone stemmen slaan, dènk die maar eens bij dit kranig bewerkte stuk, dat u telkens op zooveel taaie bizonderheden van de oud-Joodsche politiek vergast, maar dan ook zooveel te mooier telkens losschiet in ontladingen van echte, diep-menschelijke tragiek, zooals in Sauls razernij om 't zegelied voor den jongen David, in de vurige woorden van den lieven Jonathas. Zeg ik te veel, als ik meen, dat van alle katholieke openlucht- en binnenshuisprestaties der laatste jaren dit werk van den Brabantschen priester met gemak de kroon spant? Het is een waarachtig spel, het is een drama. Het boeit en het ontroert. Vincent Berghegge, die als Saul 't beste was op de hoogtepunten van zijn bleeke razernij, heeft uit Van Delft's schepping alles gehaald wat er uit te halen was. Dichter en regisseur mogen elkander dankbaar zijn.

Een opvoering als deze, die, mede door den vasten theaterbouw de openluchtspelkunst een beduidenden stap vooruit brengt, blijft je bij en noopt tot allerlei overwegingen. Waar de natuur der mise-en-scène niet meer geïmiteerd wordt door

[p. 579]

geverfde bosschen en kartonnen rotsen, maar volop werkelijkheid d.w.z. echtheid is, moeten we daar niet 't zelfde eischen van de spelers? Waarom bij daglicht èn zoo nabij èn tusschen de natuur: de ònnatuur van 't vette schmink, 't rauwe schreeuwen en 't verzen-zèggen, dat ‘zingen’ heet bij harpsnaren van touw, terwijl de eigenlijke harp achter de rotsen bleef? Heeft de jonge David geen schoone zangstem, zoek dan een David, die even mooi is, èn zingen kan. Zelfs Sephanja, de hofzangeres, deed niets dan.... spreken!

Het derde bedrijf voldeed me 't minst: het was te lang. In 't tweede deel wordt Sauls dood gemeld, en lijkt daarom, vooral na de titelverandering van Saul en David in Saul's Verwerping onmisbaar, maar kreeg 't publiek na de hevige samenspraak van Saul en Jonathas, waarmee het eerste deel sluit, niet den indruk, dat 't stuk geëindigd was? Wil dit bezwaar ondervangen worden, dan moet Doëg (Coen Hissink) gauwer volgen, om het tweede deel in te zetten, dat blijven kan als in 't eerste de spook-scène bekort wordt. De grauwe heks met haar jongensstem begrijnst ons zóó lang, dat we aan haar ergheid gewend raken en ons bij 't gezeur van Saul en Doëg ‘Wie heeft dit gezegd?’ enz. knap vervelen. Ook de geest van Samuel treft niet meer in deze omlijsting, en om Shakespeare's geesten te laten rusten, hoeveel aangrijpender is Vondels voorstelling van Samuels verschijning in Gebroeders, met dat korte lugubere slot:

Zoo sprak de geest en nam de wijk:
De vorst was 's anderendaags een lijk!

Een paar oordeelkundige coupures in het derde bedrijf zal dit fraaie spel, zoo knap geschreven, zoo mooi gemonteerd, zoo levend uitgebeeld, doen winnen in dramatische waarde en kracht.

18 Juli 1916.

B.H. Molkenboer O.P.