De Beiaard. Jaargang 1

[p. 497]

Boekbespreking

Tempi Passati. Beroemde kerkzangen van oude meesters, voor vrouwenkoor bewerkt door Catharina v. Rennes, Opus 67 - Utrecht, Jacq. van Rennes.

DIT werkje van de begaafde Utrechtsche toonkunstenares kan voor het doel, dat zij zich voorstelt, ongetwijfeld veel dienst bewijzen. Zij schreef het hoofdzakelijk voor haar leerlingen.

‘Ik wilde hen zoo gaarne,’ aldus haar eigen woorden in het voorbericht, ‘in kennis brengen met de sobere schrijftrant uit die oude tijden en hen laten doorvoelen de groote waarachtigheid dier oude kerkmeesters, van wie ik zelf vroeger zoo innig genoot op de zangavonden van Jhr. van Riemsdijk te Utrecht.

Maar - bij 't onderwijs beschikt men niet altijd over een goed gemengd koor a capella! En de gelegenheid tot studie, door 't hooren van deze kleinere werken der oude meesters, is tegenwoordig ook al zeldzaam. De liefde voor het intiem-rustige ‘a capella zingen’ schijnt te sluimeren in deze woelige tijden.

Vandaar dat ik maar besloot tot een bewerking van eenige der meest geliefde kerkzangen voor mijn Vrouwenkoor.

Ik weet zeer wel, dat de oude zangen mooier zijn in 't oorspronkelijke. Hun typische klankkleur is moeielijk op een ander toongebied over te brengen.

Maar Beethovens Eroïca in 'n zetting voor klavier is ook niet dat en toch zouden wij niet gaarne zulke arrangementen missen, die ons voorbereiden om later ‘ingewijd’ voor het kunstwerk zelf te komen.

In zoodanig licht wilde ik dan ook gaarne bijgaande kerkkoren beschouwd zien.

Alleen mijn groote liefde voor die oude muziek en de begeerte anderen in die liefde te doen deelen, deden mij mijn schroom overwinnen. Met piëteit heb ik getracht, zooveel mogelijk de oude zetting bij te behouden en toch practisch voor vrouwenkoren te schrijven.’

Dit voorbericht is in zekeren zin het smakelijkste en meest frissche stuk van den bundel. Het is heelemaal niet bewerkt. Men zou wel wenschen, dat het een weinig meer bewerkt was. Waarschijnlijk hadden we dan niet voor de zooveelste maal weer het geitje ontmoet, waarvan de onnauwkeurigheid al maar voort den a cappella-zang wil doen afstammen. Het woord verschilt wel is waar slechts één lettertje, maar de zaak is een andere van a tot z. Deze en dergelijke haastigheden van taal en stijl, die de schrijfster zich laat ontglippen, beletten echter niet, dat het inderdaad een allerprettigst stuk is, allerprettigst van rondborstigheid en hartelijkheid. Wie aldus schrijft heeft in hooge mate de voor een onderwijzer zoo kostbare gave van zich mede te deelen.

Uit de opgenomen bewerkingen blijkt, dat deze leerares in even hooge mate de kennis bezit van wat zij wil mededeelen. De arrangementen zijn over 't algemeen zeer gelukkig, met fijnen smaak aan het vrouwenkoor aangepast, schoon van klank

[p. 498]

en dicht naderend tot het origineele toonbeeld. Bewerkt zijn het bekende Ave Maria van Jacob Arcadelt - van wien ik echter moeielijk kan gelooven dat hij 75 jaar oud geworden is -, Tenebrae factae sunt, op naam van Palestrina gezet, maar zeker niet van Palestrina, waarschijnlijk van M.A. Ingegneri, Et incarnatus est van L. da Vittoria (n.l. uit diens ‘Missa Quarti Toni’), Allein Gott in der Höh' sei Ehr' van Leonard Schröter, het mooie motet van Lotti Vere languores nostros ipse tulit, hier zoomaar op duitschen tekst bewerkt, en Du Hirte Israëls van Bortnianski.

We willen hopen, van de hand dezer bewerkster meer dergelijke bundels te ontvangen. De litteratuur der klassieke kerkmuziek biedt een groot aantal compositie's, die weinig of geen bewerking noodig hebben, geschreven als ze zijn voor gelijke stemmen. En eveneens een groot aantal compositie's, die zich zeer goed voor arrangement leenen en bovendien voor het zanglievende Nederland den geur der nieuwheid hebben. De koorzettingen der Ouden zijn veel losser van een bepaalde toonkleur dan de instrumentale kunst der nieuwere meesters. Het talent van Pagella heeft zelfs Palestrina's mis Iste Confessor tot een aan het origineel zeer getrouwe en tegelijk in haar soort volmaakte mannenkoor - mis weten te bewerken.

Zulke bewerkingen van de hand van Catharina van Rennes zullen voor vrouwelijke koorklassen een ware school van bel canto wezen. Een dubbelen raad moge zij echter nog in overweging nemen. Vooreerst, om elken bundel stilistisch zuiver te houden en bijv. den Mendelssohn'schen Bortnianski niet met ‘de oude kerkmeesters’ te vermengen. Vervolgens, om de oorspronkelijke zettingen liefst te zoeken in de bronnen zelf en niet in min of meer verdachte aftapsels. Ik kan mij ten minste niet voorstellen, dat Arcadelt, die nog al keurig was voor zijn tijd, zulke ongegeneerde kwintparalellen heeft geschreven, als de hier geboden bewerking ons wil doen gelooven. Ik ben op 't oogenblik niet in de gelegenheid de oorspronkelijke lezing te raadplegen; maar wèl weet ik, dat juist met het Ave Maria van Arcadelt al sinds meer dan een halve eeuw schrikkelijk gesold en geknoeid is.

J.A.S. van Schaik

Alexius Brandt, De Vrijmetselaar, door Nadder Browne; overzetting van J.J.G. Wahlen. - R.K. Boekcentrale, A'dam 1916.

Dit boek, een onmogelijke draak van 50 of 100 jaren terug, behoort eigenlijk niet besproken te worden in een tijdschrift

[p. 499]

voor ontwikkelden. Zonder het oorspronkelijke werk te kennen ziet men al op de eerste bladzijde, dat ook de ‘overzetting’ (übersetzung zegt men.... niet in Nederland) gebrekkig, hier en daar zelfs bepaald slecht is. Indien wij dit werk toch bespreken, is 't om spijt te betuigen, dat een nuttige Vereeniging ter verschaffing van goede lectuur als de R.K. Boekcentrale ditmaal zoo ongelukkig was in haar keus. Of is het niet jammer, dat ons toch al slordig sprekend volk nog met zulk onbeholpen Nederlandsch zijn tijd moet verbeuzelen? Want verbeuzelen is het lezen van dergelijke boeken. Fantasie, geest noch hart hebben daar iets aan. Integendeel loopen alle drie gevaar er minder mee te worden.

De roman te vertellen, ook maar in hoofdzaken, is ondoenlijk. Neem een aantal bandieten-films, coupeer ze willekeurig en draai ze achter elkaar af, dan heeft men kans op iets, wat op dezen onmogelijken roman gelijkt. Wil men de leeslust van het onontwikkelde publiek voldoen door werken, die enkel gedurende enkele uren kippevel bezorgen, men ga zijn gang. De mensch heeft nu eenmaal behoefte aan een verzetje; hij wil zich van tijd tot tijd in een andere omgeving, welke ook, verplaatsen. De minst omslachtige en kostbare manier om uit de alledaagsche omgeving te geraken is nog lektuur. Maar ook een gevaarlijke.

't Is daarom wenschelijk, dat met die verplaatsing der gedachten ook eenige verheffing gepaard ga van geest of hart. Doch verheffing kost altoos eenige inspanning, en daarvoor schijnt de groote massa tegenwoordig te moe te wezen. Zij wil, dat hare dagelijksche gedachtenwereld ongemerkt in een andere wordt omgezet om op haar gemak in spanning te geraken. Ontspanning door spanning! vandaar het grage kijken naar matches en bioscoop en het verslinden van sensatie-romans. Niet te dikwijls genoten kan het geen kwaad; een flinke detective-roman is dikwijls een uitkomst, als men kiespijn of zoo heeft.

Maar behalve door zijn gebrekkigheid van vorm en inhoud kan dit boek ook kwaad doen, door dat het den klad brengt in de Anti-maçonnerie.

Het werk bewijst maar al te dikwijls, dat men zijn informaties heeft ingewonnen bij ‘Broeder’ Taxil, dezen sluwsten van alle bedriegers. De heid van den roman, Alexius Brandt, Grootmeester van een Aereropagus van Kadosch-Ridders, dus ambtshalve een vijand van het Christendom, wordt verder in dezen Katholieken(?) roman doorloopend voorgesteld als een vat van edelaardigheden. Zijn broer en zijn vriend, eveneens Maçons, en Russische nihilisten, of socialisten, die met dolken omgaan, als wij met een zakmesje, zijn al haast even ‘sympathiek’. Was het

[p. 500]

den schrijver er om te doen ons sympathie in te boezemen voor een geheime vereeniging, waarvan zulke beminlijke menschen lid zijn, dan had hij niet beter kunnen slagen. Er komen ook wel een paar minder lieve Maçons in 't boek voor, maar de heele behandeling der vrijmetselarij wordt zoo raar voorgesteld door Nadder Browne, dat men somtijds 'n adder onder 't gras meent te bespeuren.

Het heele ‘Katholieke’ van dezen roman bestaat uit twee Roomschen, een zeurige oude dame en een mooie dochter, zonder veel meer, die niet eens vragen of verlieving op en verloving met een vrijmetselaar wel in den kerkelijken haak is, - 't is heusch haar schuld niet, als de maçonnieke socialist zich op de laatste bladzijden bekeert. Als de auteur, bij zijn vele onwaarschijnlijkheden, nu eens van een bizondere tusschenkomst van den Hemel, door lang gebed of een wonder, gesproken had, men zou nog kunnen begrijpen, dat een ongeloovig opgevoed, in ongeloof en vrijmetselarij en allerlei komplotten levend mensch, op zijn ouden dag in eens vurig Roomsch wordt.

Men laat ook niet een half dozijn hoog-gegradueerden elkaar den heelen roman door tegen het lijf loopen, in miljoenensteden als Londen en Parijs, moord en doodslag beramend, alsof het hun dagelijksch brood was. De lezer, ook de onontwikkelde, is niet zoo geduldig als papier.

Overigens kan het onderwerp zeer dankbaar wezen voor den geloovigen kunstenaar. Zie, wat bijv. onze Benson er van maakte in zijn weergaloos aangrijpend boek ‘Lord of the World’. Hij laat u tegenwoordig zijn bij de laatste dagen der wereld. En de visionnaire schrijver ziet, dat de eindstrijd tusschen de Civitas Dei en haar belagers zal worden uitgevochten tusschen de Roomsch-Katholieke Kerk en de Maçonniek-Katholieke Antikerk. Voor dezen kenner is de secte dus vrijwat gevaarlijker dan een mutualité voor arrivistes, die liefhebberen in anticlericalisme, geheimdoenerij en banketten.

L.L.

Ontvangen boeken -

Dr. J. Persijn: A glance at the soul of the Low Countries (Vlaamsche Boekenhalle, Futura); G. Bruna: Op weg naar Rome (Van Rossum); Paus Benedictus XV door A. de Waal, vert. door H.M.J. Verzijl (R.K. Boekcentrale); Mathias Kemp: Het Wijnroode Uur e.a. gedichten (Maastr. Boek- en Handelsdrukkerij); C.J.J. Könings: Handleiding ter beoefening van de Athletiek; Intronisatielied, woorden v. F. Karskens, pr., muziek v. Ant. Averkamp; Waarover de Staten-stembus beslissen zal door P.J.L.N. Goulmy; Het Hart van Jesus, Ideaal der harten, door Caspar Drusbicki, vert. C. Nuyen (R.K. Boekcentrale); Het gewone der Mis; Roomsche Adel II door J. Aarts; Voor eigen Kring I, bloemlezing door M. de Koning en M. Suzijn (Paul Brand).