De Beiaard. Jaargang 1

[p. 53]

Sociale beweging

INLEIDING - Het staat mij nog levendig voor den geest, hoe iemand in de jaren 1895/96 met allen ernst kwam vertellen, dat Dr. Schaepman bezig was de sociale kwestie theoretisch op te lossen en dat hij met zijn studie over twee, zeg drie maanden gereed hoopte te zijn. Niet zoo dwaas klonk destijds zoo iets in de ooren van menigeen, die de logische in-elkaar-zetting van een heel nieuwe maatschappij bestudeerde, zooals deze uitvoerig zoowel voor de arbeidersklas, als voor den handels-, industrie- en landbouwstand gevonden werd in de toenmalige Kölner Correspondenz van Dr. Oberdorffer en zijn school. Van socialistische zijde was men er met groot talent in geslaagd, een beeld te ontwerpen van een Toekomst-staat, en nu werd daartegenover het beeld geplaatst van den Christelijken Toekomst-staat.

Sinds dien eersten opzet, tot in bijzonderheden uitgewerkt, vindt men in allerlei sociale handboeken en studiën meer of minder scherp omlijnd een schets, hoe eigenlijk, als tegenhanger van onze tegenwoordige individualistische maatschappij- en staats-inrichting, een echte christelijke samenleving-, opgebouwd uit vakorganisaties en beroepsstanden, en een echte Staats-inrichting, ontwikkeld uit de cel, die men familie noemt, er uit moeten zien. Tegenwoordig zijn het vooral Italiaansche sociologen, die in dit opzicht opgeld doen voor katholieken in ons vaderland.

Ongetwijfeld zijn deze studies zeer belangwekkend en getuigen zij van een merkwaardig vermogen, zich in verre toekomst als een realiteit in te denken. En men kan zich voorstellen, hoe een vereerder van Dr. Schaepman werkelijk meende, dat een reus als hij er wel in slagen zou, alle nog duistere punten op te helderen. Maar zonder den Doctor te willen verlagen tot een louter Real-politicus, gelooven wij niet, dat hij zich ooit het hoofd over dit alles gebroken heeft; hij was te zeer historicus en in zijn openbaar leven te bewegelijk en te realistisch, om niet de vergankelijkheid en betrekkelijke waarde van bepaalde regeerings-vormen en

[p. 54]

uiterlijke organisatie-middelen te beseffen en om niet bij elke hervorming zich tevens terdege af te vragen, wat met de concrete gegevens van het oogenblik het meest in 's lands belang en dat der katholieke emancipatie was. Een in menig oog alledaagsch, maar tenslotte zeldzaam en voor zoo'n meesleepend schrijver dubbel verdienstelijk standpunt! Zelfs heeft hij, hoezeer hij ook ten bate vooral van het katholiek onderwijs met Dr. Kuyper samenwerkte, toch nooit, voorzoover mij bekend is, propaganda gemaakt voor een staatsleer, die, van de familie uitgaande, reeds in het gezin-zelf een prototype vindt van den zuiveren constitutioneelen regeeringsvorm: namelijk in den vader het ongedeelde gezag, de Overheid; in de moeder de Staten-Generaal, pleitend voor de kinderen en tusschenbeide tredend, als de Vader-overheid te streng de teugels houdt; in de kinderen het volk, dat geleid en geregeerd wordt met moeder-Staten-Generaal als pleitbezorgster. Zelfs het vader- of huismans-kiesrecht werd even gemakkelijk door Dr. Schaepman aanvaard als hij het voor een ander individueel kiesstelsel prijsgaf, - al naargelang hij tot een oogenblikkelijke verbetering kans zag, - en waarschijnlijk van meening, dat het eigenlijke huismans-kiesrecht slechts zin kon hebben in een zuiver theoretisch geconstrueerden constitutioneelen regeeringsvorm, doch niet in een sinds lang door de praktijk vervormden parlementairen. Nu het vraagstuk van het vrouwen-kiesrecht naar voren komt, zou het van belang zijn, als een scherpzinnig denker, het gezin tot uitgangspunt nemend, zich er toe ging zetten, een nieuwen regeerings-vorm der toekomst als den meest logischen uit te werken en aan te bevelen. Men zou den vader kunnen nemen als type van Overheid, belichaamd in het mannen-parlement en de moeder als type van een vrouwen-Staten-Generaal, tegenover het mannen-parlement voor de rechten en belangen van het volk wakend, terwijl dan de vaders voor het parlement en de moeders voor de Staten-Generaal actief en passief kiesrecht zouden bezitten....

[p. 55]

Hoe dit alles ook zij en worde, het is zaak, dat katholieken, die volop in het harde, werkelijke leven staan en leiding moeten geven aan onze sociale organisatie's, zich van een niet doctrinair, maar principieel en fundamenteel hoûvast verzekeren.

Daarom sta hier allereerst voorop, dat men èn theoretisch bij de uitwerking van sociale systemen èn practisch bij het nemen van besluiten, moet uitgaan van het individu, zooals het zich in de werkelijkheid vertoont, dus van den bestaanden historischen mensch-persoon, product van Gods Schepping naar Zijn beeld en gelijkenis. Dat concreet individu, die rëeele mensch-persoon moet zich in zijn geheel, naar ziel en lichaam, als een ondeelbaar geheel, een ‘individuum’, ontwikkelen en voltooien in zelfvolmaking. Elk individu, enkel en alleen 't individu heeft een onsterfelijke ziel van oneindige waarde. Op het geluk van ieder individu moet dus alle menschelijk sociaal streven gericht zijn.

Om wille van het individu, den werkelijk bestaanden menschpersoon is er het huwelijk en daarmée de familie, en niet andersom. Om wille van het individu is er de Staats-gemeenschap, en niet andersom. Om wille van het individu zijn er allerlei sociale organisatie's en vakvereenigingen, en niet andersom. Zegt Leo XIII het niet in een zijner en cyclieken, dat de bereiking van het hoogste individueele doel tevens het hoogste sociale doel behoort te zijn?

Met grooten nadruk hebben wij deze eenvoudige catechismus-waarheid willen neerschrijven. Verliest men dit uit het oog, dan gaat de practische werker scheef en loopt gevaar, hervormingen voor te staan, afgeleid uit philosophische abstractie's, zonder voldoende met de werkelijkheid rekening te houden.

Wanneer men nu den concreten menschpersoon gaat beschouwen, dan kan men, philosophisch te werk gaande, van dien persoon iets abstraheeren, afscheiden, wat in werkelijkheid niet gescheiden is. Men kan namelijk logisch uitschakelen van het individu, van den enkelen concreten

[p. 56]

mensch, een gedeelte van zijn wezens-eenheid en dan, een logisch gehalveerden mensch als uitgangspunt nemend, een heel systeem opbouwen, - wat van Plato af tot Rousseau geschied is en nog altoos geschiedt.

Zoo hebben wij een tijd lang geleefd onder een liberalitische theorie, die te zeer de werkelijkheid uit het oog verloor, dat elk individu natuur-noodzakelijk een sociaal wezen is, en bij gevolg natuurlijke sociale rechten van het individu niet tot hun recht deed komen.

Zoo leven wij thans onder een veel verbreid en invloedrijk systeem, dat te zeer het sociaal karakter van het individu naar voren schuift en onder den schoonen schijn van eene organische maatschappij-ordening den menschelijken persoon van zijn volle persoonswaardigheid beroovend, hem verlaagt tot deel van een organisch geheel, een deel, dat ongeveer de beteekenis heeft en de functie's uitoefent van een afzonderlijk lidmaat ten opzichte van het geheele lichaam. Die organische maatschappij-ordening leent zich tot allerlei fraaie vergelijkingen met physische organismen, welker functie's allen door vaste natuurwetten zijn bepaald, maar zou consequent tot een straffe communistische en socialistische maatschappij-inrichting voeren, als niet het altoos weer bovenkomend nuchter inzicht in elken mensch een individu erkende met eigen, voor de gemeenschap onaantastbare vrijheden en rechten. Tusschen de liberalistische miskenning van 's menschen sociaal karakter en de socialistische achteruit-zetting van 's menschen zuiver-persoonlijke rechten staat de christelijke opvatting, die aan het geheele individu, zooals het in de werkelijkheid uit Gods scheppende hand is gekomen, recht doet wedervaren en alzoo evenzeer onaantastbare rechten en plichten van het eigen ‘ik’ erkent als onafwijsbare ‘sociale’ plichten en rechten. Buitengewoon moeilijk is het tot in bijzonderheden de juiste verhoudingen aan te geven tusschen hetgeen het eigen ik en hetgeen de organisatie toekomt. De beantwoording van dit vraagstuk vormt den inhoud van alle christelijk-sociale studiën en verklaart tevens

[p. 57]

het verschil van inzicht omtrent de geoorloofdheid en wenschelijkheid van maatschappelijke banden en wetten. Zonder elkaar lichtvaardig van liberalisme of socialisme te beschuldigen, hebben wij naar beste weten de wereldordening Gods te helpen uitvoeren door te streven naar de volmaking en juiste ordening van 's menschen èn persoonlijk èn sociaal leven. Van overheerschend practisch belang bij het zoeken van juiste organisatie-vormen dunkt ons de inachtneming van het nationaal, historisch gevormd karakter van een volk, ja zelfs van de onderscheidene gewesten.

Elk volk heeft zijn eigen kenmerkenden geest, geboren en gegroeid uit overeenstemmend inzicht, gemeenschappelijke gevaren, gezamenlijken strijd voor de onafhankelijkheid, eenheid van taal en zeden enz. Dat alles is realiteit geworden in elk individu, droeg bij tot de vorming van een volk zooals het in werkelijkheid is. Zonder kennis van het volks-karakter en zonder bij organisatie-pogingen dit karakter te eerbiedigen en daarbij aan te sluiten zal elke organisatie verloopen of menschen omvatten zonder hersens en zonder karakter. Wij hopen, dat in deze rubriek mannen aan 't woord zullen komen, die met kennis van Nederlandsche menschen en toestanden, met eigen klaar inzicht in onze eigen werkelijkheid, ons den weg zullen wijzen in de sociale ordening van ons volk. Hoe voortreffelijk ook de voorlichting zij van allerlei buitenlandsche sociologen, en hoe nuttig het zij, daarvan nauwgezet kennis te nemen, dienen wij toch langzamerhand mans genoeg te zijn, ons huishouden zelf te regelen. En hoe juister daarbij in 't licht gesteld wordt, welke onze katholieke beginselen zijn, des te meer invloed zal van ons uitgaan ter versterking van onze nationale kracht.

Harderwijk.

J.G. v. Schaik.