Beatrijs

[p. 27]

[Tekst]

Van dichten comt mi cleine bate.¹aant.
Die liede raden mi dat ict late²
Ende minen sin niet en vertare.³aant.
Maer om die doghet van hare⁴aant.
Die moeder ende maghet es bleven,⁵
Hebbic een scone mieracle op heven,⁶aant.aant.
Die God sonder twivel toghede⁷aant.
Marien teren, diene soghede.⁸aant.
Ic wille beghinnen van ere nonnen⁹
Een ghedichte. God moet mi onnen¹⁰
Dat ic die poente moet wel geraken¹¹
Ende een goet ende daer af maken¹²aant.

1 dichten: schrijven; comt mi: krijg ik; cleine bate: weinig voordeel.

2 die liede: de mensen, nl. ‘die het beter weten’, ‘die het zo goed met mij voor hebben’ of ‘die zo verstandig zijn’; ict (uit ic et): ik het.

3 sin: zowel zintuigen als denkvermogen; niet en: niet; vertaren: verteren, verslijten; sinen sin vertaren: zich kwellen, aftobben, afpijnigen, er kapot aan gaan.

4 doghet: (eigenlijk: bovennatuurlijk vermogen) macht, gunst, weldaden.

5 moeder ende maghet: moeder-maagd; es bleven: is geworden; bliven heeft een voltooid deelwoord zonder ge en betekent zowel blijven als worden; die moedermaagd is geworden, of: die als moeder toch maagd is gebleven.

6 hebbic op heven: heb ik ter hand genomen, d.w.z. begin ik, breng ik (u), presenteer ik; mieracle: (verhaal van een) wonder; mieracle was vrouwelijk, vandaar die in 7.

7 toghede: toonde, openbaarde.

8 teren (uit te eren): ter ere; Mariën: van Maria; de woordvolgorde is nu anders: een substantief dat afhankelijk was van een ander substantief, kon daaraan vooraf gaan (zie ook 9); diene: die hem; God betekent vaak Christus.

9 van ere nonnen een ghedichte: woordvolgorde is nu anders; ere (samentrekking van enere): 3^e naamval vrouwelijk enkelvoud van een.

10 ghedichte: het resultaat van dichten (zie Aantekeningen vs 1), verhaal; moet: moge; onnen: toestaan; God moet mi onnen: God geve.

11 moet: dit hulpwerkwoord ter vervanging van de coniunctief wordt in het modern Nederlands niet dubbel uitgedrukt, en kan hier het best vertaald worden met ‘zal’; die poente: de kern, waar het om gaat; wel: goed; geraken: treffen (zoals wij zeggen, dat iemands gelijkenis is getroffen).

12 ende: einde; daer ... af: daaraan.

[p. 28]

 

Volcomelijc na der waerheide¹³

 

Als mi broeder Ghijsbrecht seide,¹⁴

15

Een begheven willemijn.¹⁵aant.

 

Hi vant in die boeke sijn;¹⁶

 

Hi was een out ghedaghet man.¹⁷aant.aant.

 

Die nonne daer ic af began,¹⁸

 

Was hovesche ende subtijl van zeden;¹⁹

20

Men vint ghene noch heden²⁰

 

Die haer ghelijct, ic wane,²¹

 

Van zeden ende van ghedane.²²

 

Dat ic prisede hare lede,²³

 

Sonderlinghe haer scoenhede,²⁴

25

Dats een dinc dat niet en dochte.²⁵

 

Ic wille u segghen van wat ambochte²⁶aant.

 

Si plach te wesen langhen tijt^26-27

 

Int cloester daer si droech abijt:²⁸aant.

 

Costersse was si daer,²⁹

30

Dat seggic u al over waer,³⁰aant.

13 na: naar, volgens; der: 3^e naamval vrouwelijk enkelvoud van de; waerheide: 3^e naamval enkelvoud van waerheit.

14 als: zoals; broeder: zo worden in het mnl. monniken genoemd, zowel ‘broeders’ als ‘paters’.

15 begheven: uit ‘de wereld’ teruggetrokken, in een klooster begeven; willemijn: een van de vele middeleeuwse kloosterorden. Een begheven willemijn: iemand die in een klooster was gegaan, en wel in de orde der wilhelmieten.

16 vant (uit vant et): had het gevonden; boeke sijn: het bezittelijk voornaamwoord kon ook achter het zelfstandig naamwoord voorkomen en bleef dan vaak onverbogen.

17 ghedaghet: bejaard.

18 daer ... af: waarover, over wie; began: begonnen was.

19 hovesche: beschaafd, voornaam; subtijl van zeden: met verfijnde manieren.

20 noch: meer.

21 ic wane: meen ik.

22 van zeden: in manieren; van ghedane: figuur, houding.

23 prisede: zou prijzen; hare lede: haar lichaamsdelen, haar lichaam.

24 sonderlinghe: in het bijzonder; haer (heeft betrekking op lede) scoenhede: de schoonheid daarvan.

25 dats (uit dat es): dat is; een dinc: iets; niet en: niet; dochte: zou deugen, zou passen.

26 wille: zal; u: een middeleeuws verhaal werd verteld; de verteller richt zich dan ook tot zijn publiek; ambochte: 2^e naamval van ambocht (taak, functie) afhankelijk van wat: welke.

26-27 van wat ambochte si plach te wesen langhen tijt: welke taak (functie) zij lange tijd vervulde (bekleedde).

28 int: in het; daer: waar; abijt: habijt, kloosterkleed.

29 costersse: kosteres.

30 dat: kan terugwijzen op vs 29 of vooruitwijzen naar vs 31-36; seggic: zeg ik; al: geheel; waer: waarheid, over waer: naar waarheid.

[p. 29]

 

Sine was lat no traghe³¹

 

No bi nachte, no bi daghe.³²

 

Si was snel te haren werke;³³

 

Si plach te ludene, in die kerke,³⁴aant.

35

Si ghereide tlicht ende ornament³⁵aant.

 

Ende dede op staen alt covent.³⁶aant.aant.

 

 

 

Dese ioffrouwe en was niet sonder³⁷aant.

 

Der minnen, die groet wonder^37-3838

 

Pleecht te werken achter lande.³⁹

40

Bi wilen comter af scande,⁴⁰

 

Quale, toren, wedermoet;⁴¹

 

Bi wilen bliscap ende goet.

 

Den wisen maect si oec soe ries⁴³

 

Dat hi moet bliven int verlies,⁴⁴

45

Eest hem lieft ofte leet.⁴⁵aant.

 

Si dwingt sulken, dat hine weet⁴⁶

 

Weder spreken ofte swighen⁴⁷

31 sine was: zij was niet; lat: lui; no: noch. Zij was lui noch langzaam: litotes (een ontkenning om het tegenovergestelde te versterken), dus: zij was zeer ijverig.

32 nachte en daghe: 3^e naamval enkelvoud.

33 te: (tot) in; haren werke: 3^e naamval enkelvoud.

34 te ludene: (3^e naamval van de infinitief luden) te luiden; in die kerke: deze bepaling kan betrokken worden op de voorafgaande en de volgende mededeling; mogelijk ook worden beide zinnen door de gemeenschappelijke bepaling verbonden.

35 ghereiden: gereed maken, zorgen voor; tlicht: het licht; ornament: (het lidwoord is mogelijk opgegaan in ende) (kerkelijke) sieraden en gewaden (voor de eredienst).

36 alt: (al het) het gehele; covent: kloostergemeenschap; alt covent: alle kloosterlingen.

37 ioffrouwe: jonkvrouw.

37-38 en was niet sonder der minnen: (litotes, zie vs 31) had een grote liefde opgevat.

38 der minnen: 3^e naamval enkelvoud; groet: (groot) bijzonder; wonder: ongelooflijke, verbazingwekkende gebeurtenissen (ook: verwondering).

39 pleecht te werken: (gewoonlijk ...) veroorzaakt, met zich meebrengt; achter lande: (in het land) in de hele wereld, overal.

40 bi wilen: soms; comter af scande: komt er schande van.

41 quale: verdriet, pijn; toren: verbittering, spijt; wedermoet: afgunst, haat.

43 den wisen ... oec: zelfs de wijze; soe ries: zo dwaas.

44 dat hi moet bliven int verlies: dat hij wel ongelukkig moet worden.

45 eest: (uit es-et) is het; eest hem lieft ofte leet: of hij wil of niet.

46 dwingt: onderwerpt; sulken: menigeen; dat: zodat; hine: hij niet.

47 weder ... ofte: of ... of.

[p. 30]

 

Daer hi loen af waent ghecrighen.^46-4848aant.

 

Meneghe worpt si ondervoet,⁴⁹

50

Die op staet alst haer dunct goet.⁵⁰

 

Minne maect sulken milde⁵¹

 

Die liever sine ghiften hilde,⁵²

 

Dade hijt niet bider minnen rade.⁵³aant.

 

Noch vintmen liede soe ghestade:⁵⁴

55

Wat si hebben groet oft clene,⁵⁵

 

Dat hen die minne gheeft ghemene,^5654-56

 

Welde, bliscap ende rouwe.⁵⁷aant.

 

Selke minne hetic ghetrouwe.⁵⁸

 

In constu niet gheseggen als⁵⁹aant.

60

Hoe vele gheluux ende onghevals⁶⁰

 

Uter minnen beken ronnen.⁶¹aant.

 

Hier omme en darfmen niet veronnen⁶²

 

Der nonnen, dat si niet en conste ontgaen⁶³

46-48 menigeen onderwerpt zij zo, dat hij niet weet of hij moet spreken of zwijgen om zijn beloning te verkrijgen.

48 daer ... af: (slaat op vs 47) waarvan; loen: beloning (van de liefde); waent: meent, verwacht; ghecrighen: (te) verkrijgen.

49 menighe: menigeen; worpt: werpt; ondervoet: ter aarde, terneer.

50 die op staet: die zich (pas weer) opricht; alst (uit als et): wanneer het.

51 sulken: juist hem; mild: vrijgevig.

52 sine ghiften: zijn geschenken; hilde: zou houden.

53 dade hijt niet: (deed hij het niet) was het niet dat hij het deed; bider minnen rade: (bi: bij met de 3^e naamval van raad en daarvan afhankelijk de 2^e naamval van minne) op aanraden, ingeving, van de liefde.

54 noch: voorts, ook, (of:) toch; liede: mensen (d.w.z. geliefden); soe ghestade: zo standvastig, trouw (dat). Het voegwoord dat is hier niet uitgedrukt.

55 lijdendvoorwerpszin bij 56.

56 dat: samenvatting van vs 55; hen: meewerkend voorwerp; ghemene: gemeenschappelijk, van hen samen. De woordvolgorde in 56 is anders dan in het hedendaags Nederlands.

54-56 De structuur van deze zin is te vergelijken met die van Hij is zo goed, hij geeft alles weg in plaats van Hij is zo goed, dat hij alles weg geeft.

57 welde: overvloed, genot; bliscap: vreugde; rouwe: smart, verdriet.

58 selke: zulke, zo een; hetic: noem ik.

59 in ... niet (uit ic ne ... niet): ik ... niet; constu (uit conste u) conste: zou kunnen; gheseggen (het voorvoegsel ghe kon een begrip van voltooiing, van volledigheid uitdrukken): (ten volle) beschrijven, opsommen; niet ... als: volstrekt niet. Ik zou u volstrekt niet kunnen opsommen, ik zou u onmogelijk allemaal kunnen vertellen.

60 gheluux (uit ghelukes): 2^e naamval van geluk (vergelijk des daags naast dag); deze 2^e naamval is afhankelijk van vele evenals onghevals, 2^e naamval van ongheval: ongeluk.

61 uter (uit uut der) minnen beken: uit de (beek) bron der liefde; ronnen: stromen, voortvloeien.

62 en ... niet evenals niet en (63): niet; darfmen: mag men; veronnen: kwalijk nemen, zwaar aanrekenen.

63 der nonnen: 3^e naamval en meewerkend voorwerp; conste: kon; ontgaen: ontkomen (aan), zich losmaken (van).

[p. 31]

 

Der minnen diese hilt ghevaen,⁶⁴

65

Want die duvel altoes begheert

 

Den mensche te becorne ende niet en cesseert⁶⁶

 

Dach ende nacht, spade ende vroe⁶⁷

 

Hi doeter sine macht toe,⁶⁸

 

Met quaden listen, als hi wel conde,⁶⁹aant.

70

Becordise met vleescheliker sonde,⁷⁰

 

Die nonne, dat si sterven waende.⁷¹aant.aant.

 

Gode bat si ende vermaende⁷²aant.

 

Dat hise troeste dore sine ghenaden.⁷³

 

Si sprac: ‘Ic ben soe verladen⁷⁴aant.

75

Met starker minnen ende ghewont⁷⁵

 

- Dat weet hi, dient al es cont,⁷⁶aant.

 

Die niet en es verholen -⁷⁷

 

Dat mi die crancheit sal doen dolen.⁷⁸aant.

 

Ic moet leiden een ander leven:

80

Dit abijt moetic begheven.’⁸⁰

64 diese: die (dat is de minne) haar; hilt ghevaen: gevangen hield.

66 te becorne (3^e naamval van de infinitief): te verleiden, in verzoeking te brengen; cesseert: houdt op; ende niet en cesseert (litotes, zie vs 31): en is voortdurend in de weer, is er steeds op uit.

67 spade: laat; vroe: vroeg.

68 hi doeter sine macht toe: hij spant al zijn krachten in, hij laat zijn macht gelden.

69 met quaden listen: arglistig, met boze kennis; als: zoals; wel: goed; conde: kon (deze vorm komt vooral in het rijm voor, de andere verleden tijdsvorm is conste, zie vs 59 en 63). Met als hi wel conde gaat het verhaal, dat in de verleden tijd wordt verteld, weer verder na de algemene beschouwing over de macht van de liefde en de duivel in de tegenwoordige tijd.

70 becordise (uit becorde hi se): bracht hij haar in verzoeking; met vleescheliker sonde: met de zonde van het vlees (lichaam).

71 dat si sterven waende: (in zo een hevige mate) dat ze dacht te (zullen) sterven.

72 vermaende: smeekte (dringend) (vaak - zoals hier - gecombineerd met bidden).

73 troeste: zou helpen, bevrijden (nl. van de verleiding); dore sine ghenaden (4^e naamval meervoud): met een beroep op zijn genade (bepaling bij vermaende).

74 verladen: bezwaard, gekweld.

75 met: door.

76 dient al es cont (dient uit dien et): aan wie alles (het al) bekend is.

77 die: de 3^e naamval enkelvoud manlijk van het betrekkelijk voornaamwoord komt naast dien ook in de vorm zonder n voor; niet: niets; verholen: verborgen. Vs 77 herhaalt in de vorm van een litotes (zie vs 31) wat reeds in vs 76 werd uitgedrukt.

78 dat: te verbinden met soe in vs 74; die crancheit: (de) mijn zwakheid; mi sal doen dolen: mij mijn verstand zal doen verliezen.

80 abijt: (klooster)kleed; begheven: afstand doen van, in de steek laten; dit kleed kan ik niet langer dragen.

[p. 32]

 

Nu hoert hoeter na verghinc.⁸¹aant.

 

Si sende om den ionghelinc⁸²aant.

 

Daer si toe hadde grote lieve,⁸³

 

Oetmoedelijc met enen brieve,⁸⁴aant.

85

Dat hi saen te hare quame;⁸⁵

 

Daer laghe ane sine vrame.^85-8686aant.

 

Die bode ghinc daer de ionghelinc was.aant.aant.

 

Hi nam den brief ende las

 

Die hem sende sijn vriendinne.aant.

90

Doe was hi blide in sinen sinne;⁹⁰

 

Hi haestem te comen daer.⁹¹

 

Sint dat si out waren .xij. iaer⁹²aant.

 

Dwanc die minne dese twee,⁹³

 

Dat si dogheden menech wee.⁹⁴aant.

 

 

95

Hi reet soe hi ierst mochte⁹⁵

 

Ten cloester, daer hise sochte.⁹⁶

 

Hi ghinc sitten voer tfensterkijn⁹⁷aant.

 

Ende soude gheerne, mocht sijn,⁹⁸

 

Sijn lief spreken ende sien.

100

Niet langhe en merde si na dien;¹⁰⁰

 

Si quam ende woudene vanden¹⁰¹aant.

81 nu hoert: tegenwoordig andere woordvolgorde; hoeter (uit hoe et daer - of haer -) na verghinc: hoe het verder ging.

82 sende om: zond (een bode) naar (eigenlijk: om te ontbieden); ionghelinc: (voorname) jonge man; zij ontbood de jonge man.

83 daer ... toe: tot wie; lieve: genegenheid (lieve betreft meer de geestelijke, minne de lichamelijke gevoelens).

84 oetmoedelijc: welwillend, minzaam.

85 quame: (coniunctivus van de onv. verl. tijd) moest komen; saen: spoedig; te hare: naar haar toe.

85-86 geven in de indirecte rede d.m.v. de coniunctivus de inhoud van de brief.

86 laghe: (coniunctivus van de onv. verl. tijd.) zou liggen; vrame: voordeel, heil; het was in zijn eigen belang, zijn geluk hing ervan af.

90 doe: toen; in sinen sinne: in zijn hart; blide in sinen sinne: vervuld van vreugde.

91 haestem (uit haeste em): haastte zich.

92 sint: sinds; .xij.: 12.

93 dwanc: (onv. verl. tijd van dwingen): kwelde, beheerste.

94 dat: zodat; si dogheden: zij leden; menech: veel; wee: verdriet.

95 soe hi ierst mochte: zodra hij kon.

96 ten (uit te den): naar het; daer: waar; sochte: opzocht; daer hise sochte: om haar op te zoeken.

97 tfensterkijn: het (spreek)venstertje.

98 soude: wilde; mocht sijn: als het kon.

100 merde: draalde; zij liet niet lang op zich wachten (litotes), zij kwam spoedig.

101 si quam ende woude: zij kwam om te ...; woudene (uit woude ene) wilde hem; vanden: beproeven, op de proef stellen; zij kwam om (de oprechtheid van) zijn gevoelens te onderzoeken.

[p. 33]

 

Vor tfensterkijn, dat met yseren banden

 

Dwers ende lanx was bevlochten.¹⁰³

 

Menech werven si versochten,¹⁰⁴

105

Daer hi sat buten ende si binnen,¹⁰⁵

 

Bevaen met alsoe starker minnen.¹⁰⁶

 

Si saten soe een langhe stonde,

 

Dat ict ghesegghen niet en conde¹⁰⁸aant.

 

Hoe dicke verwandelde hare blye.^109107-109aant.

110

‘Ay mi’, seitsi, ‘aymie,¹¹⁰aant.

 

Vercoren lief, mi es soe wee;¹¹¹

 

Sprect ieghen mi een wort oft twee¹¹²

 

Dat mi therte conforteert!¹¹³

 

Ic ben die troest ane u begheert.¹¹⁴

115

Der minnen strael stect mi int herte,¹¹⁵aant.

 

Dat ic doghe grote smerte.¹¹⁶

 

In mach nemmermeer verhoghen,¹¹⁷

 

Lief, ghi en hebbet uut ghetoghen.’¹¹⁸aant.

 

 

 

Hi antworde met sinne:¹¹⁹

120

‘Ghi wet wel lieve vriendinne,¹²⁰

 

Dat wi langhe hebben ghedragen¹²¹

103 dwers ende lanx: overdwars en overlangs, kruiselings.

104 menech werven: vele malen; si versochten: zij zuchtten diep.

105 daer: (letterlijk: waar), terwijl.

106 bevaen: bevangen, overweldigd; met alsoe starker minnen: door een zo heftig gevoel van liefde.

108 ghesegghen: ten volle beschrijven (zie 59); conde: (irrealis) zou kunnen (zie Aant. 59).

109 dicke: dikwijls; verwandelde: veranderde; hare: hun; blye: kleur.

107-109 Zij zaten zo lang, dat ik het niet precies zou kunnen zeggen, hoe dikwijls zij van kleur verschoten.

110 ay mi: wee mij, ach; a(y)mie: beminde, of: wee mij (zie Aant.).

111 vercoren: uitverkoren; mi es soe wee: ik ben zo ongelukkig.

112 sprect (geb. wijs pluralis, hier beleefdheidsvorm): spreek; ieghen: tegen; wort: woord; oft: of; een wort oft twee: een paar woordjes.

113 dat: heeft betrekking op wort; therte: het hart; conforteert: troost.

114 troest: vertrouwen (Eng. to trust), steun, troost; ik heb uw steun nodig.

115 der minnen strael: de pijl der liefde; stect: steekt; mi int herte: in mijn hart.

116 dat: zodat; ic doghe: ik lijd.

117 In (uit ic ne) mach: ik kan niet; verhoghen: mij verheugen, blij zijn; ik zal nooit meer blij kunnen zijn.

118 ghi en hebbet uut ghetoghen: als u hem (de pijl) niet heeft uitgetrokken, als u hem niet uittrekt.

119 met sinne: vurig.

120 wet: weet; wel kan opgevat worden als een bijw. bep. bij wet of bij lieve.

121 dat wi langhe hebben ghedragen minne: dat wij elkaar lange tijd liefhebben.

[p. 34]

 

Minne al onsen daghen;¹²²

 

Wi en hadden nye soe vele rusten,¹²³aant.

 

Dat wi ons eens ondercusten.¹²⁴

125

Vrouwe Venus, die godinne,¹²⁵

 

Die dit brachte in onsen sinne,¹²⁶

 

Moete God onse Here verdoemen,¹²⁷

 

Dat si twee soe scone bloemen¹²⁸

 

Doet vervaluen ende bederven.¹²⁹

130

Constic wel ane u verwerven¹³⁰

 

Ende ghi dabijt wout neder leggen¹³¹aant.

 

Ende mi enen sekeren tijt seggen¹³²aant.

 

Hoe ic u ute mochte leiden,¹³³aant.

 

Ic woude riden ende ghereiden¹³⁴

135

Goede cleder diere van wullen¹³⁵aant.

 

Ende die met bonten doen vullen:¹³⁶

 

Mantel, roc ende sercoet.¹³⁷aant.aant.

 

In begheve u te ghere noet:¹³⁸

 

Met u willic mi aventueren¹³⁹

140

Lief, leet, tsuete metten sueren.¹⁴⁰aant.

 

Nemt te pande mijn trouwe.’¹⁴¹aant.

122 al onsen daghen: nl. sinds hun twaalfde jaar (zie 92).

123 en ... nye: nooit; rusten (2^e naamval afhankelijk van vele): rust; wij hadden nooit eens rustig de gelegenheid.

124 eens: éénmaal; hem ondercussen: elkaar kussen.

125 vrouwe Venus: lijdend voorwerp.

126 in onsen sinne: in ons hart.

127 moete: moge; God onse here: onderwerp.

128 dat: omdat.

129 vervaluën: verwelken, verflensen; bederven: vergaan.

130 constic: kon ik; wel: (toch) maar; ane u: van u; verwerven: verkrijgen.

131 ende: dat; dabijt (uit dat abijt): het kloosterkleed; wout: zou willen.

132 ende: en; enen sekeren tijt: lijdend voorwerp bij seggen: een veilige tijd, een tijd dat het veilig is.

133 lijdendvoorwerpszin eveneens afhankelijk van seggen; hoe: en op welke wijze; ute: naar buiten; mochte: zou kunnen.

134 ic woude riden: ik zou weg rijden; ende: om te; ghereiden: laten klaarmaken.

135 goede: mooie; cleder: kleren; diere: bijv. nmw. achter het zelfst. nmw. geplaatst: kostbare; van wullen: van wol; kleren kostbaar van wol: kleren van kostbare wol.

136 met bonten (meervoud): met bontvellen; vullen: voeren.

137 sercoet: overkleed.

138 in: uit ic ne; begheven: in de steek laten, verlaten; te ghere (uit gheenre) noet: in geen enkele moeilijke omstandigheid.

139 mi: wederkerend voornaamwoord; aventueren: riskeren, aanvaarden, mij storten (in).

140 tsuete metten sueren (uit dat suete met den sueren): het zoet met het zure.

141 nemt (beleefdheidsvorm geb. wijs): neem; te pande: als pand.

[p. 35]

 

‘Vercorne vrient’, sprac die ioncfrouwe,¹⁴²

 

‘Die willic gherne van u ontfaen,¹⁴³

 

Ende met u soe verre gaen,

145

Dat niemen en sal weten in dit covent¹⁴⁵

 

Werwaert dat wi sijn bewent.¹⁴⁶

 

Van tavont over .viij. nachte¹⁴⁷aant.

 

Comt ende nemt mijns wachte¹⁴⁸

 

Daer buten inden vergier,¹⁴⁹aant.

150

Onder enen eglentier,¹⁵⁰aant.

 

Wacht daer mijns; ic come uut¹⁵¹aant.

 

Ende wille wesen uwe bruut¹⁵²aant.

 

Te varen daer ghi begheert;¹⁵³

 

En si dat mi siecheit deert¹⁵⁴

155

Ocht saken die mi sijn te swaer,¹⁵⁵

 

Ic come sekerlike daer,¹⁵⁶

 

Ende ic begheert van u sere,¹⁵⁷

 

Dat ghi daer comt, lieve ionchere.’

 

 

 

Dit gheloefde elc anderen.¹⁵⁹

160

Hi nam orlof ende ghinc wanderen¹⁶⁰

 

Daer sijn rosside ghesadelt stoet.¹⁶¹

 

Hi satter op metter spoet¹⁶²

 

Ende reet wech sinen telt¹⁶³aant.

 

Ter stat waert over een velt.¹⁶⁴aant.

142 vercorne: hetzelfde als vercoren (111).

143 die: wijst terug naar trouwe (141); ontfaen: ontvangen.

145 niemen en: niemand; covent: zie Aant. 36.

146 werwaert: waarheen; wi sijn bewent: wij zijn vertrokken.

147 van tavont (uit te avont): van(af deze); .viij.: 8.

148 nemt mijns wachte: wacht mij op.

149 vergier: (klooster)tuin, boomgaard.

150 eglentier: wilde roos.

151 wachte mijns: wacht op mij, let op mijn komst; ic come uut: ik ga weg.

152 wille: wens (te).

153 te varen: om te trekken; daer: waarheen.

154 en si: tenzij.

155 ocht: of.

156 sekerlike: stellig.

157 begheert: uit begheer et.

159 gheloefde: beloofde; elc anderen: (ieder de ander), zij elkaar.

160 orlof: (verlof om te vertrekken), afscheid; ghinc wanderen: begaf zich.

161 daer: waar; rosside: ros; stoet: stond.

162 satter op: steeg (er) op; metter spoet: direct; hij wierp zich snel in het zadel.

163 reet wech sinen telt: reed weg in een draf.

164 ter stat waert: in de richting van de stad; velt: vlakte.

[p. 36]

165

Sijns lieves hi niet en vergat:¹⁶⁵aant.

 

Sanders daghes ghinc hi in die stat.¹⁶⁶aant.

 

Hi cochte blau ende scaerlaken,¹⁶⁷

 

Daer hi af dede maken¹⁶⁸

 

Mantele ende caproen groet¹⁶⁹aant.

170

Ende roc ende sorcoet¹⁷⁰

 

Ende na recht ghevoedert wel.¹⁷¹

 

Niemen en sach beter vel¹⁷²

 

Onder vrouwen cledere draghen;¹⁷³aant.

 

Si prijsdent alle diet saghen.¹⁷⁴aant.

175

Messe, gordele ende almoniere¹⁷⁵aant.

 

Cochti haer goet ende diere;¹⁷⁶

 

Huven, vingherline van goude¹⁷⁷aant.

 

Ende chierheit menechfoude.¹⁷⁸

 

Om al die chierheit dede hi proeven¹⁷⁹

180

Die eneger bruut soude behoeven.¹⁸⁰

 

Met hem nam hi .v^c. pont¹⁸¹aant.

 

Ende voer in ere avonstont¹⁸²

 

Heymelike buten der stede.¹⁸³aant.

 

Al dat scoenheide voerdi mede¹⁸⁴

185

Wel ghetorst op sijn paert,¹⁸⁵

 

Ende voer alsoe ten cloestere waert,¹⁸⁶

165 litotes (zie 31).

166 sanders daghes: de volgende dag.

167 blau ende scaerlaken: blauw en rood laken.

168 daer ... af: waarvan.

169 mantele: mantels: caproen groet: wijde kap.

170 sorcoet: hetzelfde als sercoet (137).

171 na recht: zoals het behoorde; gevoedert: gevoerd.

172 niemen en: niemand; beter vel: mooier bont.

173 onder vrouwen cleder: aan de binnenkant van dameskleding.

174 prijsdent (uit prijsden et): prezen het; diet: die het.

175 gordele: gordels, ceinturen; almoniere: beursjes, tasjes.

176 haer: meewerkend voorwerp; goet: mooi; diere: kostbaar.

177 huve: haarband, diadeem; vingherline: ringen.

178 chierheit: sieraden, kleinodiën; menechfoude: allerlei.

179 naar alle sieraden zocht hij.

180 eneger bruut: welke bruid ook maar, de voornaamste bruid; behoeven: nodig hebben (met die als onderwerp en eneger bruut als meewerkend voorwerp).

181 .V^c. pont: vijfhonderd pond (zilver).

182 voer: trok; in ere avontstont: op een moment in de avond, 's avonds.

183 heymelike: heimelijk; buten der stede: de stad uit.

184 al dat scoenheide: al die kostbaarheden.

185 wel ghetorst: goed opgepakt.

186 alsoe: zo; ten cloestere waert: naar het klooster.

[p. 37]

 

Daer si seide inden vergier,¹⁸⁷

 

Onder enen eglentier,

 

Hi ghinc sitten neder int cruut,¹⁸⁹

190

Tote sijn lief soude comen uut.¹⁹⁰

 

 

 

Van hem latic nu die tale¹⁹¹

 

Ende segghe u vander scoender smale.¹⁹²aant.

 

Vore middernacht lude si mettine.¹⁹³aant.

 

Die minne dede haer grote pine.

195

Als mettenen waren ghesongen¹⁹⁵

 

Beide van ouden ende van iongen¹⁹⁶

 

Die daer waren int covent,

 

Ende si weder waren ghewent¹⁹⁸

 

Opten dormter al ghemene,¹⁹⁹

200

Bleef si inden coer allene²⁰⁰aant.

 

Ende si sprac haer ghebede²⁰¹

 

Alsi te voren dicke dede.²⁰²

 

Si knielde voerden outaer²⁰³

 

Ende sprac met groten vaer:²⁰⁴aant.

205

‘Maria, moeder, soete name,²⁰⁵aant.

 

Nu en mach minen lichame²⁰⁶

 

Niet langher in dabijt gheduren.²⁰⁷aant.

 

Ghi kint wel in allen uren²⁰⁸

 

Smenschen herte ende sijn wesen.²⁰⁹

210

Ic hebbe ghevast ende ghelesen²¹⁰

187 daer si seide: waar zij gezegd had.

189 hi ghinc sitten neder: zette hij zich neer; int (uit in et) cruut: in het gras.

190 tote: totdat, (om te wachten) tot.

191 tale: verhaal; van hem vertel ik nu (voorlopig) niet verder, van hem laat ik het verhaal rusten.

192 segghe: vertel; vander scoender (uit scoenre) smale: van de lieftallige schone.

193 vore: tegen; lude: luidde; mettene: (voor het getijde van) de metten.

195 als: toen.

196 beide ... ende: zowel ... als; zowel door de oude als de jonge (nonnen).

198 weder ghewent: terug gekeerd.

199 dormter: slaapzaal; al ghemene: allen tesamen, of een bepaling bij dormter: de gemeenschappelijke slaapzaal (zie Aant. 853).

200 coer: koor.

201 ghebede: gebed.

202 alsi: zoals zij; dicke: dikwijls.

203 outaer: altaar.

204 vaer: vrees.

205 soete: lieve.

206 mach: kan; minen lichame: onderwerp.

207 gheduren: het uithouden.

208 kint: kent, doorgrondt; in allen uren: altijd.

209 wesen: aard.

210 ghelesen: gebeden.

[p. 38]

 

Ende ghenomen discipline;²¹¹

 

Hets al om niet dat ic pine:²¹²

 

Minne worpt mi onder voet,²¹³

 

Dat ic der werelt dienen moet.²¹⁴

215

Alsoe waerlike als ghi, Here lieve,²¹⁵

 

Wort ghehanghen tusschen .ij. dieve²¹⁶

 

Ende aent cruse wort gherecket,

 

Ende ghi Lazaruse verwecket²¹⁸

 

Daer hi lach inden grave doet,²¹⁹

220

Soe moetti kinnen minen noet²²⁰

 

Ende mine mesdaet mi vergheven;²²¹

 

Ic moet in swaren sonden sneven.’²²²aant.

 

 

 

Na desen ghinc si uten core²²³

 

Teenen beelde, daer si vore²²⁴

225

Knielde ende sprac hare ghebede,²²⁵

 

Daer Maria stont ter stede.²²⁶

 

Si riep Maria onversaghet:²²⁷aant.

 

‘Ic hebbe u nach ende dach geclaghet²²⁸aant.

 

Ontfermelike mijn vernoy²²⁹

230

Ende mi en es niet te bat een hoy!²³⁰

 

Ic werde mijns sins te male quijt,²³¹aant.

211 discipline nemen: zichzelf tuchtigen.

212 hets (uit het es) al om niet: het is alles voor niets; pinen: zich uitsloven, lijden.

213 worpt (onv. teg. tijd): werpt; onder voet: terneer; de liefde heeft bezit van mij genomen.

214 dat: zodat; der werelt (3^e naamv.) dienen: ‘de wereld’ gehoorzamen.

215 alsoe waerlike: zo waarlijk als.

216 wort: werd; .ij.: 2; dieve: misdadigers.

218 Lazaruse: voorwerpsvorm; verwecket: opwekte.

219 daer: waar.

220 soe: legt verbinding met alsoe waerlike in 215; moetti: moogt gij; noet: leed.

221 mesdaet: misdrijf.

222 ic moet: ik moet wel; sneven: ten onder gaan.

223 na desen: hierna; uten (uit ute den) core: uit het koor weg.

224 teenen (uit te enen) beelde: naar een beeld; daer: waar.

225 hare ghebede: haar gebed.

226 daer: waar; ter stede: ter plaatse.

227 riep Maria: riep Maria aan; onversaghet: (onbeangst), onbeschroomd, vrijmoedig.

228 u (meewerkend vw.): tot u; geclaghet: geklaagd over.

229 onfermelike (bijwoord): jammerlijk, diep ongelukkig; vernoy: ellende.

230 mi: meewerkend vw.; te bat: beter; een hoy: een sprietje hooi; maar het heeft me geen biet geholpen.

231 mijns sins (2^e naamv.): mijn verstand; te male: geheel; quijt: kwijt; ik word helemaal gek.

[p. 39]

 

Blivic langher in dit abijt’.²³²

 

Die covel toech si ute al daer²³³

 

Ende leidse op onser vrouwen outaer.²³⁴

235

Doen dede si ute hare scoen.²³⁵

 

Nu hoert watsi sal doen!

 

Die slotele vander sacristien²³⁷

 

Hinc si voer dat beelde Marien;²³⁸

 

Ende ict segt u over waer²³⁹

240

Waer omme dat sise hinc al daer:²⁴⁰

 

Ofmense te priemtide sochte,²⁴¹aant.

 

Dat mense best daer vinden mochte.

 

Hets wel recht in alder tijt,²⁴³

 

Wie vore Marien beelde lijt,

245

Dat hi sijn oghen derwaert sla

 

Ende segge ‘Ave’, eer hi ga,²⁴⁶

 

‘Ave Maria’; daer omme si ghedinct,²⁴⁷

 

Waer omme dat si die slotel daer hinc.²⁴⁸aant.

 

 

 

Nu ghinc si danen dorden noet²⁴⁹

250

Met enen pels al bloet²⁵⁰aant.

 

Daer si een dore wiste,²⁵¹aant.

 

Die si ontsloet met liste,²⁵²

 

Ende ghincker heymelijc uut²⁵³

 

Stillekine sonder gheluut.²⁵⁴

232 blivic: als ik blijf.

233 covel: pij; toech si ute: trok zij uit; al daer: (daar) ter plaatse.

234 leidse (uit leide se): legde ze.

235 doen: toen; hare scoen: haar schoenen.

237 die slotele: de sleutels; sacristien: 2^e naamv.

238 Marien: (2^e naamv.) van Maria.

239 over waer: naar waarheid.

240 sise: zij ze (nl. de sleutels).

241 ofmense: als men ze; te priemtide: ten tijde van de primen, voor de ochtenddienst.

243 hets: uit het es; wel recht: zeer juist, heel goed; in alder tijt: te allen tijde, altijd. 244-45: vers 244 is onderwerpszin bij 245 en 245-247 a is onderwerpszin bij 243; lijt: passeert; dat wie langs het beeld van Maria gaat zijn ogen daarheen opslaat.

246 ave (latijn): wees gegroet; eer: voor; ga: verder gaat.

247 daer omme si ghedinct: (daar om), daaraan denkt zij.

248 waer omme dat: (om welke reden dat), dat is de reden waarom; (en) daarom hing zij de sleutels (die slotel)(juist) daar.

249 danen: daarvandaan; dorden noet: (door de) nood gedwongen.

250 met enen pels al bloet: slechts in haar hemd (gekleed).

251 waar ze wist dat er een deur was.

252 met liste: voorzichtig.

253 heymelijc: zachtjes.

254 stillekine: stilletjes.

[p. 40]

255

Inden vergier quam si met vare.²⁵⁵

 

Die iongelinc wort haers gheware.²⁵⁶

 

Hi seide: ‘Lief, en verveert u niet,²⁵⁷aant.

 

Hets u vrient dat ghi hier siet.’²⁵⁸aant.

 

Doen si beide te samen quamen,²⁵⁹

260

Si begonste hare te scamen,²⁶⁰aant.

 

Om dat si in enen pels stoet²⁶¹

 

Bloets hoeft ende barvoet.²⁶²

 

Doen seidi: ‘Wel scone lichame,²⁶³

 

U soe waren bat bequame²⁶⁴

265

Scone ghewaden ende goede cleder.

 

Hebter mi om niet te leder,²⁶⁶

 

Ic salse u gheven sciere.’²⁶⁷

 

Doen ghinghen si onder den eglentiere,

 

Ende alles dies si behoeft,²⁶⁹aant.

270

Des gaf hi hare ghenoech.²⁷⁰

 

Hi gaf haer cleder twee paer;²⁷¹

 

Blau waest dat si aen dede daer²⁷²aant.

 

Wel ghescepen int ghevoech.²⁷³

 

Vriendelike hi op haer loech.²⁷⁴

275

Hi seide: ‘Lief, dit hemelblau

 

Staet u bat dan dede dat grau.’²⁷⁶aant.

 

Twee cousen toech si ane²⁷⁷

 

Ende twee scoen cordewane,²⁷⁸aant.

 

Die hare vele bat stonden²⁷⁹

255 vare: vrees.

256 wort haers gheware: merkte haar op, merkte dat ze er aan kwam.

257 en verveert u niet: wees (maar) niet bang.

258 dat: die.

259 doen: toen.

260 begon zij zich te schamen.

261 stoet: stond.

262 bloets hoeft: blootshoofds; barvoet: barrevoets.

263 seidi: uit seide hi; wel scone lichame: gij met uw mooi figuur.

264 soe: toch; bat: beter; bequame: passend; u passen toch beter.

266 leder: vergrotende trap van leet; enen leet hebben: boos zijn op iemand; reken het mij niet te zeer aan.

267 salse: zal ze (nl. de kleren); sciere: gauw.

269 alles dies (2^e naamv.): alles wat; behoeven met 2^e naamv.: nodig hebben.

270 des: daarvan; ghenoech: (meer dan) genoeg.

271 twee paer: twee stel.

272 waest: uit was et.

273 wel gescepen: mooi van snit; int ghevoech: goed passend.

274 op: naar; loech: lachte.

276 bat: beter; grau: grauw, grijs.

277 toech (onv. verl. tijd van tien): trok.

278 twee scoen cordewane: twee schoenen van leer uit Cordova.

279 vele bat: veel beter.

[p. 41]

280

Dan scoen die waren ghebonden.²⁸⁰

 

Hoet cleder van witter ziden²⁸¹

 

Gaf hi hare te dien tiden,²⁸²

 

Die si op haer hoeft hinc.²⁸³

 

Doen cussese die ionghelinc²⁸⁴

285

Vriendelike aen haren mont.²⁸⁵

 

Hem dochte, daer si voer hem stont,²⁸⁶

 

Dat die dach verclaerde.²⁸⁷aant.

 

Haestelike ghinc hi tsinen paerde.²⁸⁸

 

Hi settese voer hem int ghereide.²⁸⁹

290

Dus voren si henen beide²⁹⁰

 

Soe verre dat began te daghen,²⁹¹aant.

 

Dat si hen nyemen volghen en saghen.²⁹²

 

Doen begant te lichtene int oest.²⁹³

 

Si seide: ‘God, alder werelt troest,²⁹⁴

295

Nu moeti ons bewaren!²⁹⁵

 

Ic sie den dach verclaren.

 

Waric met u niet comen uut,²⁹⁷

 

Ic soude prime hebben gheluut,²⁹⁸

 

Als ic wilen was ghewone²⁹⁹aant.

300

Inden cloester van religione.³⁰⁰

 

Ic ducht mi die vaert sal rouwen:³⁰¹

 

Die werelt hout soe cleine trouwe,³⁰²

280 scoen die waren ghebonden: sandalen.

281 hoet: hoofd; hoet cleder: hoofdbedekking, kap; van witter ziden: van witte zijde.

282 te dien tiden: op dat moment, daarop.

283 op haer hoeft: om haar hoofd; hinc: deed.

284 cussese (uit cussede se): kuste haar.

285 vriendelike: innig; aen: op.

286 hem dochte: het scheen hem toe; daer: (op de plaats) waar.

287 dat die dach verclaerde: dat de zon opging.

288 tsinen (uit te sinen): naar zijn.

289 settese: zette haar; voer hem: voor zich; int ghereide: in het zadel.

290 voren (onv. verl. tijd van varen): trokken.

291 dat: uit dat et.

292 dat: (en) dat; nyemen ... en: niemand.

293 begant (uit began et): begon het; te lichtene (3^e naamv. van de infinitief lichten): licht te worden; int oest: in het oosten.

294 alder werelt troest: hulp van de hele wereld, hulp van de hele mensheid.

295 wilt gij ons nu beschermen.

297 was ik er met u niet vandoor gegaan (zie Aant. 151).

298 zie Aant. 241.

299 wilen: weleer.

300 van religione: waar de geestelijke regel heerst; in het klooster (ver van de wereld).

301 ducht: vrees; die vaert: de tocht.

302 die werelt: de wereld (d.w.z. de zondige mens, speciaal buiten het klooster); hout soe cleine trouwe: blijft zo weinig trouw (vergelijk cleine bate vs 1).

[p. 42]

 

Al hebbic mi ghekeert daer an.³⁰³

 

Si slacht den losen coman³⁰⁴

305

Die vingherline van formine³⁰⁵aant.

 

Vercoept voer guldine.’³⁰⁶

 

 

 

‘Ay, wat segdi, suverlike!³⁰⁷

 

Ocht ic u emmermeer beswike,³⁰⁸aant.

 

Soe moete mi God scinden!³⁰⁹aant.

310

Waer dat wi ons bewinden,³¹⁰

 

In scede van u te ghere noet,³¹¹

 

Ons en scede die bitter doet!³¹²

 

Hoe mach u aen mi twien?³¹³

 

Ghi en hebt aen mi niet versien³¹⁴

315

Dat ic u fel was ofte loes.³¹⁵

 

Sint dat ic u ierst vercoes,³¹⁶aant.

 

En haddic niet in minen sinne

 

Ghedaen een keyserinne,^317-318

 

Op dat ic haers werdech ware,³¹⁹

320

Lief, en liete u niet om hare!³²⁰

 

Des moghedi seker wesen.³²¹

 

Ic vore met ons ute ghelesen³²²aant.

303 al heb ik mij daarin (nl. de wereld) begeven.

304 si slacht: zij lijkt op; den losen coman: de valse koopman.

305 vingherline: ringen; van formine: van vals metaal (?), zie Aant.

306 voer guldine: als gouden.

307 segdi: zegt gij; suverlike: (kuise) (mijn) schone.

308 ocht: als; emmermeer: ooit; beswike: in de steek zou laten.

309 soe: dan; moete: mag; scinden: verderven.

310 wi ons bewinden: wij ons begeven.

311 in: uit ic ne; scede: scheid; te ghere (uit gheenre) noet: in geen enkele moeilijke omstandigheid.

312 tenzij de bittere dood ons scheidt.

313 mi twiet: ik twijfel; hoe kunt u aan mij twijfelen?

314 versien: waarnemen, opmerken; gij hebt toch nooit gemerkt.

315 fel: gemeen, vals; loes: niet te vertrouwen.

316 sint: sedert; ierst: het eerst; vanaf het moment dat ik u als eerste had uitverkoren.

317-318 en haddic niet in minen sinne ghedaen: ik zou mijn zinnen niet gezet hebben op, zou ik niet bemind hebben.

319 op dat: indien (al); haers (2^e naamv.) werdech: haar waard; indien ik haar al had kunnen krijgen.

320 onderwerp ic uit 319 wordt niet herhaald; ik zou u om haar niet in de steek laten.

321 des: hiervan; moghedi: moogt gij; seker: overtuigd.

322 vore: voer; ute ghelesen (heeft betrekking op selverijn): uitgezocht, fijn.

[p. 43]

 

.V^c. pont wit selverijn;³²³

 

Daer seldi, lief, vrouwe af sijn.³²⁴

325

Al varen wi in vremde lande,³²⁵

 

Wine derven verteren ghene pande³²⁶aant.

 

Binnen desen seven iaren.’³²⁷

 

Dus quamen si den telt ghevaren³²⁸

 

Smorgens aen een foreest,³²⁹

330

Daer die voghele hadden feest.³³⁰aant.

 

Si maecten soe groet ghescal,³³¹

 

Datment hoerde over al;³³²

 

Elc sanc na der naturen sine.³³³

 

Daer stonden scone bloemkine³³⁴

335

Op dat groene velt ontploken,³³⁵

 

Die scone waren ende suete roken.

 

Die locht was claer ende scone.³³⁷

 

Daer stonden vele rechte bome,³³⁸

 

Die ghelovert waren rike.

340

Die ionghelinc sach op die suverlike,³⁴⁰

 

Daer hi ghestade minne toe droech.³⁴¹

 

Hi seide: ‘Lief, waert u ghevoech,³⁴²

 

Wi souden beeten ende bloemen lesen;³⁴³aant.

 

Het dunct mi hier scone wesen.

345

Laat ons spelen der minnen spel.’³⁴⁵

323 selverijn: zilver(geld).

324 daer ... af: daarvan; seldi enz.: zult gij, lief, de beschikking hebben.

325 varen in: trekken naar.

326 wine: uit wi ne; ne ... ghene: geen; wi derven (onv. teg. tijd van derven): wij hoeven; pande: bezittingen, goederen; wij hoeven geen goederen te verkopen (zie Aant. 411).

327 binnen desen seven iaren: in de komende zeven jaar.

328 dus: zo; quamen si den telt ghevaren: kwamen zij aanrijden.

329 foreest: woud.

330 hadden feest: waren vrolijk.

331 maecten ghescal: kwetterden, floten; soe groet: zo hard.

332 datment: uit dat men et.

333 sanc: zong; na der naturen sine: op zijn manier.

334 bloemkine: bloempjes.

335 ontploken: ontloken.

337 locht: lucht, hemel; claer: helder.

338 rechte: hoog opgaande.

340 sach op: keek naar; die suverlike: het schone meisje.

341 daer ... toe: voor wie; ghestade: standvastige, blijvende; minne ... droech: liefde gevoelde.

342 waert u ghevoech: was het uw wens, zo u wilde.

343 wi souden beeten: moesten wij afstijgen; bloemen lesen: bloemen plukken.

345 der minnen spel: het spel der liefde.

[p. 44]

 

‘Wat segdi’, sprac si, ‘dorper fel,³⁴⁶aant.

 

Soudic beeten op tfelt,³⁴⁷

 

Ghelijc enen wive die wint ghelt³⁴⁸

 

Dorperlijc met haren lichame?³⁴⁹

350

Seker soe haddic cleine scame.³⁵⁰

 

Dit en ware u niet ghesciet,³⁵¹

 

Waerdi van dorpers aerde niet!³⁵²

 

Ic mach mi bedinken onsochte.³⁵³

 

Godsat hebdi diet sochte!³⁵⁴

355

Swighet meer deser talen³⁵⁵

 

Ende hoert die voghele inden dalen,³⁵⁶

 

Hoe si singhen ende hen vervroyen.³⁵⁷

 

Die tijt sal u te min vernoyen,³⁵⁸

 

Alsic bi u ben al naect.³⁵⁹aant.

360

Op een bedde wel ghemaect,³⁶⁰

 

Soe doet al dat u ghenoecht³⁶¹

 

Ende dat uwer herten voeght.³⁶²

 

Ic hebs in mijn herten toren,³⁶³

 

Dat ghijt mi heden leit te voren.’³⁶⁴

 

 

365

Hi seide: ‘Lief, en belghet u niet,³⁶⁵aant.

346 segdi: zegt gij; dorper fel: gemene pummel, onbeschofte vlerk.

347 soudic beeten op tfelt: moet ik in het veld (gaan) liggen?

348 ghelijc enen wive (3^e naamv.): als een slet.

349 dorperlijc: schandelijk, eerloos.

350 seker: werkelijk; soe: dan; cleine scame: weinig eergevoel.

351 dit zou u niet gedaan hebben.

352 waerdi ... niet: waart gij niet, als ge niet was; van dorpers aerde: een onbeschaafd karakter; als u niet een laag karakter had.

353 hem bedinken: berouw hebben, te moede zijn; onsochte: hevig; ik moet wel een geweldige spijt hebben.

354 Godsat: (Gods haat), de vloek van God; hebdi: moogt ge hebben; diet sochte: die daarom vroeg, omdat ge erom vroeg.

355 swighet: zwijg; meer: verder; deser talen: over dit onderwerp; hou zulke praatjes verder voor je, of hoofser: laat dit onderwerp verder rusten.

356 hoert: luister naar; in den dalen: in de velden.

357 hen vervroyen: zich verheugen, vrolijk zijn.

358 litotes (zie 31); vernoyen: mishagen; de tijd zal u des te aangenamer vallen.

359 al: geheel.

360 wel ghemaect: behoorlijk (opgemaakt).

361 soe: dan; ghenoecht: genoegen schenkt behaagt.

362 en wat u aanstaat, wat ge wenst.

363 ic hebs (uit hebbe es) toren: ik ben er verontwaardigd over.

364 ghijt: gij het; heden: nu, op dit ogenblik; leit te voren: voorstelt.

365 en belghet u niet: word niet boos.

[p. 45]

 

Het dede Venus, diet mi riet.³⁶⁶

 

God gheve mi scande ende plaghe³⁶⁷

 

Ochtic u emmermeer ghewaghe.’³⁶⁸

 

Si seide: ‘Ic vergheeft u dan.³⁶⁹

370

Ghi sijt mijn troest voer alle man³⁷⁰

 

Die leven onder den trone.³⁷¹

 

Al levede Absolon die scone

 

Ende ic des wel seker ware³⁷³

 

Met hem te levene .m. iare³⁷⁴

375

In weelden ende in rusten,³⁷⁵

 

In liets mi niet ghecusten.³⁷⁶

 

Lief, ic hebbe u soe vercoren,³⁷⁷

 

Men mocht mi dat niet legghen voren,³⁷⁸

 

Dat ic uwes soude vergheten.³⁷⁹

380

Waric in hemelrike gheseten³⁸⁰

 

Ende ghi hier in ertrike,

 

Ic quame tot u sekerlike!³⁸²

 

Ay God, latet onghewroken³⁸³

 

Dat ic dullijc hebbe ghesproken!³⁸⁴

385

Die minste bliscap in hemelrike³⁸⁵

 

En es hier ghere vrouden ghelike:^386385-86

 

Daer es die minste soe volmaect,³⁸⁷

366 het was Venus die mij ertoe aanspoorde.

367 plaghe: ramp(en).

368 ochtic (uit ochte ic): als ik; emmermeer: ooit nog eens; ghewaghe: (ervan) zou gewagen, zou reppen.

369 zij zei, dan vergeef ik het u.

370 troest: toeverlaat, steun; voer alle man: voor alle (andere) mensen, van alle mensen.

371 onder den trone: onder de hemel, op aarde.

373 des: er ... van; seker: zeker.

374 te levene: te leven; .m. (dusent): 1000.

375 in weelden: in overvloed; in rusten: in vreugde.

376 liets: uit liet es; ghecusten (met 2^e naamv.): tevreden stellen; ik zou er niet tevreden mee zijn.

377 soe vercoren: zo uitverkoren, zo lief.

378 mocht: zou kunnen; dat wijst vooruit op 379; legghen voren: verwijten.

379 uwes: 2^e naamv. van gij; vergheten met 2^e naamval.

380 waric gheseten: (was ik gezeten), leefde ik.

382 sekerlike: zonder twijfel.

383 latet: laat het; onghewroken: ongestraft.

384 dullijc: dwaas.

385 bliscap: vreugde.

386 es ghelike: is gelijk; ghere vrouden: aan geen vreugde.

385-86 geen vreugde hier is te vergelijken met de minste hemelse vreugde, of: de minste hemelse vreugde overtreft alle vreugde op aarde.

387 die minste: nl. vreugde (385).

[p. 46]

 

Datter zielen niet en smaect³⁸⁸

 

Dan Gode te minnen sonder inde.³⁸⁹

390

Al erdsche dinc es ellinde;³⁹⁰

 

Si en doeghet niet een haer³⁹¹

 

Jeghen die minste die es daer.³⁹²

 

Diere om pinen die sijn vroet,³⁹³

 

Al eest dat ic dolen moet³⁹⁴

395

Ende mi te groten sonden keren³⁹⁵

 

Dore u, lieve scone ionchere.’³⁹⁶

 

 

 

Dus hadden si tale ende wedertale.³⁹⁷aant.

 

Si reden berch ende dale.³⁹⁸

 

In can u niet ghesegghen welaant.

400

Wat tusschen hen tween ghevel.⁴⁰⁰

 

Si voren alsoe voert⁴⁰¹

 

Tes si quamen in een poert,⁴⁰²

 

Die scone stont in enen dale.⁴⁰³

 

Daer soe bequaemt hen wale,⁴⁰⁴

405

Dat siere bleven der iaren seven⁴⁰⁵aant.

 

Ende waren in verweenden leven⁴⁰⁶

 

Met ghenuechten van lichamen,⁴⁰⁷

 

Ende wonnen .ij. kinder tsamen.⁴⁰⁸aant.

388 datter: uit dat der; datter zielen: dat aan de ziel; niet en: niets; smaect: behaagt.

389 gode: lijdend voorwerp; sonder inde: eindeloos, eeuwig.

390 al erdsche dinc: alle aardse goed; ellinde: ellende.

391 si: nl. al erdsche dinc; doeghet: deugt; het betekent totaal niets, het is geen greintje waard.

392 jeghen: vergeleken bij; die minste: nl. vreugde (zie 385 en 387).

393 pinen: zich inspannen; vroet: wijs; zij zijn verstandig die er zich voor inspannen.

394 eest (uit es et): is het; al is het (met mij zo gesteld) dat ik moet dwalen.

395 te groten sonden: in grote zonden; mi keren: mij begeven in.

396 dore u: ter wille van u.

397 dus: zo; tale ende wedertale: woord en wederwoord; zo onderhielden zij zich.

398 riden: met de bepaling van plaats als object: rijden over, door, langs.

400 tween: verbogen vorm van twee; ghevel: plaats vond.

401 voren (onv. verl. tijd van varen): reden.

402 tes (uit te des): totdat; poert: stad.

403 stont: lag.

404 beqaemt (uit bequam et): beviel het; soe ... wale: zo goed.

405 siere: zij er; der iaren (2^e naamv. meerv.) seven: zeven jaren.

406 verweent: weelderig; en leefden in weelde.

407 ghenuechte: genot; in lichamelijk genot.

408 wonnen: kregen; .ij.: 2.

[p. 47]

 

Daer na den seven iaren,⁴⁰⁹

410

Alse die penninghe verteert waren,⁴¹⁰

 

Moesten si teren vanden pande⁴¹¹aant.

 

Die si brachten uten lande.

 

Cleder, scoenheit ende paerde⁴¹³

 

Vercochten si te halver warde⁴¹⁴

415

Ende brochtent al over saen.⁴¹⁵

 

Doen en wisten si wat bestaen:⁴¹⁶

 

Si en conste ghenen roc spinnen⁴¹⁷aant.

 

Daer si met mochte winnen.⁴¹⁸

 

Die tijt wort inden lande diere⁴¹⁹aant.

420

Van spisen, van wine ende van biere

 

Ende van al datmen eten mochte.⁴²¹

 

Dies hen wort te moede onsochte;⁴²²

 

Si waren hen liever vele doet,⁴²³aant.

 

Dan si hadden ghebeden broet.⁴²⁴

425

Die aermoede maecte een ghesceet⁴²⁵aant.

 

Tusschen hen beiden, al waest hen leet.⁴²⁶

 

Aenden man ghebrac dierste trouwe;⁴²⁷

 

Hi lietse daer in groten rouwe⁴²⁸

 

Ende voer te sinen lande weder.⁴²⁹

430

Si en sachen met oghen nye zeder.⁴³⁰

409 daer: nl. in die stad.

410 die penninghe: het geld.

411 teren: leven van, in hun onderhoud voorzien; moesten zij leven van (de verkoop van) hun bezittingen.

413 scoenheit: sieraden.

414 te halver warde: voor de helft van de waarde.

415 overbrenghen: opmaken; al: alles; saen: spoedig.

416 doen: toen; wat bestaen: wat te beginnen.

417 roc: spinrokken; zij kon (nog) geen spinroken vol spinnen.

418 waar zij (iets) mee zou kunnen verdienen.

419 het werd een dure tijd in het (hele) land.

421 mochte: zou kunnen.

422 dies: daardoor; hen: hun; wort (onv. verl. tijd van werden): werd; hen wort te moede onsochte: zij werden (diep) ongelukkig.

423 liever vele: veel liever; hen: wat hun betrof.

424 dan: dan dat; broet bidden: bedelen.

425 aermoede: armoede, ellende; maecte een ghesceet: veroorzaakte een scheiding.

426 al waest (uit was et) hen leet: al deed het hun verdriet.

427 ghebreken: ontbreken, te kort schieten in; de man schoot te kort in de trouw (die hij eerst betoond had).

428 lietse: liet haar achter; rouwe: verdriet.

429 voer: trok.

430 sachen: zag hem; en ... nye: nooit; met oghen: een pleonasme dat de onherroepelijkheid versterkt; zeder: sindsdien, daarna; zij zag hem nooit meer terug.

[p. 48]

 

Daer bleven met hare ghinder⁴³¹

 

Twee uter maten scone kinder.⁴³²aant.

 

 

 

Si sprac: ‘Hets mi comen soe,⁴³³

 

Dat ic duchte spade ende vroe.⁴³⁴

435

Ic ben in vele doghens bleven.⁴³⁵

 

Die ghene heeft mi begheven⁴³⁶

 

Daer ic mi trouwen toe verliet.⁴³⁷

 

Maria, vrouwe, oft ghi ghebiet,⁴³⁸

 

Bidt vore mi ende mine .ij. ionghere,⁴³⁹

440

Dat wi niet en sterven van honghere.

 

Wat salic doen, elendech wijf!⁴⁴¹aant.

 

Ic moet beide ziele ende lijf⁴⁴²

 

Bevlecken met sondeghen daden.

 

Maria, vrouwe, staet mi in staden!⁴⁴⁴

445

Al constic enen roc spinnen,⁴⁴⁵aant.

 

In mochter niet met winnen⁴⁴⁶

 

In tween weken een broet.

 

Ic moet gaen dorden noet⁴⁴⁸

 

Buten der stat op tfelt⁴⁴⁹aant.

450

Ende winnen met minen lichame ghelt,

 

Daer ic met mach copen spise.⁴⁵¹

 

In mach in ghere wise⁴⁵²

 

Mijn kinder niet begheven.’⁴⁵³

431 daer ... ghinder: daarginds, daar in den vreemde; bleven met hare: had ze bij zich.

432 uter maten: buitengewoon.

433 sprac: zei; hets mi comen soe: het is met mij zo (ver) gekomen, mij is (nu) overkomen.

434 duchte: vreesde; spade ende vroe: (laat en vroeg), al die tijd.

435 ic ben ... bleven: ik ben terecht gekomen; in vele doghens (2^e naamv. enk.): in veel ellende.

436 begheven: in de steek gelaten.

437 (op wie ik wat de trouw betreft rekende) op wiens trouw ik rekende.

438 oft ghi ghebiet: als gij wilt, alstublieft.

439 .ij.: 2; ionghere: kinderen.

441 salic: moet ik; elendech: (eig. ‘in den vreemde verkerend’ en vandaar) rampzalig; wijf: vrouw.

442 beide ... ende: zowel ... als.

444 staet mi in staden: sta mij bij, help mij.

445 al constic: al zou ik kunnen; enen roc: een spinrok (vol).

446 in: uit ic ne; met: mee; winnen: verdienen.

448 dorden noet: noodgedwongen.

449 tfelt: het veld.

451 daer ... met: waarmee, waarvoor; mach: kan.

452 in ghere (uit gheenre) wise: op geen enkele manier, volstrekt niet.

453 begheven: in de steek laten.

[p. 49]

 

Dus ghinc si in een sondech leven,⁴⁵⁴

455

Want men seit ons overwaer,⁴⁵⁵

 

Dat si langhe seve iaer⁴⁵⁶

 

Ghemene wijf ter werelt ghinc⁴⁵⁷

 

Ende meneghe sonde ontfinc,⁴⁵⁸

 

Dat haer was wel onbequame,⁴⁵⁹

460

Die si dede metten lichame,

 

Daer si cleine ghenuechte hadde in,⁴⁶¹aant.

 

Al dede sijt om een cranc ghewin,⁴⁶²

 

Daer si haer kinder met onthelt.⁴⁶³

 

Wat holpt al vertelt,⁴⁶⁴

465

Die scamelike sonden ende die zwaer⁴⁶⁵

 

Daer si in was .xiiij. iaer!⁴⁶⁶

 

Maer emmer en lietsi achter niet,⁴⁶⁷

 

Hadsi rouwe oft verdriet,⁴⁶⁸

 

Sine las alle daghe met trouwen⁴⁶⁹

470

Die seven ghetiden van onser vrouwen.⁴⁷⁰aant.

 

Die las si haer te loven ende teren,⁴⁷¹

 

Dat sise moeste bekeren⁴⁷²aant.

 

Uten sondeliken daden,⁴⁷³

 

Daer si was met beladen⁴⁷⁴

475

Bi ghetale .xiiij. iaer,⁴⁷⁵

454 dus: zo.

455 overwaer: als waarheid.

456 langhe seven iaer: zeven jaar lang.

457 ghemene wijf (bep. van gesteldheid): als een publieke vrouw; ter werelt ghinc: ‘in het leven’ was.

458 ontfinc: onderging, aanvaardde.

459 dat: wat; wel: zeer; onbequame: onaangenaam; wat zij heel ellendig vond.

461 cleine: weinig; ghenuechte: genot; waar zij weinig plezier aan beleefde.

462 al: alles; sijt: zij het; cranc: gering; ghewin: verdienste.

463 daer ... met: waarmee; onthelt: onderhield, in het leven hield.

464 Wat zou het geven alles te vertellen? Waarom nog meer te vertellen?

465 (over) de schandelijke en zware zonden.

466 daer si in was: waarin zij leefde; .xiiij.: 14.

467 emmer: steeds; en lietsi achter niet: liet zij niet na; maar nooit vergat zij.

468 al was zij nog zo ongelukkig.

469 ne (in sine) is de voortzetting van de ontkenning uit 467; las: bad, zei op; sine las: ... (om) te bidden; met trouwen: trouw.

470 ghetiden: getijden.

471 haer te loven ende teren: haar tot lof en eer, om haar te loven en te eren.

472 dat: opdat; sise: zij (nl. Maria) haar; moeste: zou willen, mocht; bekeren: terug voeren, bekeren.

473 uten (uit ute den): van de.

474 daer ... met: waarmee; beladen: belast.

475 bi ghetale: ten getale van, in totaal.

[p. 50]

 

Dat segghic u over waer.⁴⁷⁶

 

Si was seven iaer metten man,

 

Die .ij. kindere an hare wan,⁴⁷⁸

 

Diese liet in ellinde,⁴⁷⁹

480

Daer si doghede groet meswinde.⁴⁸⁰

 

Dierste .vij. iaer hebdi gehoert.⁴⁸¹

 

Verstaet hoe si levede voert.⁴⁸²aant.

 

 

 

Als die .xiiij. iaer waren ghedaen,⁴⁸³

 

Sinde haer God int herte saen⁴⁸⁴aant.

485

Berouwennesse alsoe groet,⁴⁸⁵

 

Dat si met enen swerde al bloet⁴⁸⁶

 

Liever liete haer hoet af slaen,⁴⁸⁷

 

Dan si meer sonden hadde ghedaen⁴⁸⁸

 

Met haren lichame, alsi plach.⁴⁸⁹

490

Si weende nacht ende dach,

 

Dat haer oghen selden drogheden.⁴⁹¹

 

Si seide: ‘Maria, die Gode soghede,

 

Fonteyne boven alle wiven,⁴⁹³aant.

 

Laet mi inder noet niet bliven!⁴⁹⁴

495

Vrouwe, ic neme u torconden,⁴⁹⁵

 

Dat mi rouwen mine sonden⁴⁹⁶

 

Ende sijn mi herde leet.⁴⁹⁷

 

Der es soe vele, dat ic en weet⁴⁹⁸

476 dat: wijst terug naar 467-72; over waer: naar waarheid; dat is echt waar, zeg ik u.

478 an hare: bij haar; wan: kreeg.

479 diese: die haar; ellinde: (in een vreemd land), ellende; die haar aan haar lot overliet.

480 daer: daar; doghede: leed, ondervond; meswinde: tegenspoed, ongeluk.

481 dierste: de eerste; .vij.: 7; hebdi: hebt gij.

482 verstaet: luister; voert: verder.

483 .xiiij.: 14; waren ghedaen: doorgemaakt waren, voorbij waren.

484 sinde: zond; saen: spoedig.

485 berouwennesse: berouw; alsoe: zo.

486 al bloet: in het openbaar.

487 liete: zou laten; hoet: hoofd.

488 dan: dan dat; hadde: zou hebben.

489 alsi plach: zoals zij gewoon was (te doen).

491 dat: zodat; drogheden: droog waren.

493 fonteyne: bron; boven alle wiven: (uitverkoren) boven alle vrouwen.

494 bliven: ten onder gaan.

495 torconden (uit te orconden): als getuige.

496 rouwen: spijten; dat ik berouw heb over mijn zonden.

497 en (dat zij) door mij zeer verafschuwd worden.

498 der: van deze (nl. zonden); es soe vele: zijn (er) zoveel; er zijn er zoveel; en: niet.

[p. 51]

 

Waer icse dede ocht met wien.⁴⁹⁹

500

Ay lacen! Wat sal mijns ghescien!⁵⁰⁰

 

Ic mach wel ieghen dordeel sorgen,⁵⁰¹aant.

 

Doghen Gods sijn mi verborgen,⁵⁰²aant.

 

Daer alle sonden selen bliken,⁵⁰³

 

Beide van armen ende van riken,⁵⁰⁴

505

Ende alle mesdaet sal sijn ghewroken,⁵⁰⁵

 

Daer en si vore biechte af ghesproken⁵⁰⁶

 

Ende penitencie ghedaen.⁵⁰⁷

 

Dat wetic wel sonder waen.⁵⁰⁸

 

Des benic in groten vare.⁵⁰⁹

510

Al droghic alle daghe een hare⁵¹⁰

 

Ende croeper met van lande te lande⁵¹¹

 

Over voete ende over hande⁵¹²

 

Wullen, barvoet sonder scoen,⁵¹³aant.

 

Nochtan en constic niet ghedoen,⁵¹⁴

515

Dat ic van sonden worde vri,⁵¹⁵

 

Maria, vrouwe, ghi en troest mi.⁵¹⁶

 

Fonteyne boven alle doghet,⁵¹⁷aant.

 

Ghi hebt den meneghen verhoghet,⁵¹⁸

499 icse: ik ze (nl. de zonden); ocht: of.

500 Ay lacen: helaas, o wee; mijns: met mij.

501 mach: moet; ieghen dordeel: voor het (laatste) oordeel; sorgen: bang zijn, vrezen.

502 doghen (uit de oghen) Gods: de ogen van God; mi: voor mij.

503 selen bliken: zullen duidelijk worden, bekend zullen worden.

504 beide ... ende: zowel ... als.

505 mesdaet: zonde; sal sijn ghewroken: zal gestraft worden.

506 daer ... af: daarvan; en si: tenzij; vore: van te voren; tenzij deze te voren is gebiecht.

507 penetencie: boete(doening).

508 sonder waen: heel zeker; sonder waen drukt in de vorm van een litotes (zie 31) uit wat reeds met wel is gegeven (zie Aant. 461 en Aant. 945).

509 des: daarom; in groten vare: in grote angst.

510 al droghic: al zou ik dragen; een hare: een haren (boete)kleed.

511 croeper met: kroop ermee.

512 over voete ende over hande: op handen en voeten.

513 wullen: in een wollen (haren) kleed (hemd); barvoet: barvoets.

514 nochtan (uit nochte dan): nochtans, toch; constic: zou ik kunnen (zie Aant. 59); ghedoen: bereiken.

515 worde (coniunctivus van de onv. verl. tijd): zou worden; worde vri: verlost zou worden.

516 ghi en troest mi: tenzij gij mij helpt.

517 fonteyne: bron; doghet: deugd, of: genade.

518 den meneghen: menigeen; verhoghet: (verhoogd) opgeheven, of: (verheugd) verblijd.

[p. 52]

 

Alse wel Teophuluse sceen.⁵¹⁹aant.

520

Hi was der quaetster sonderen een⁵²⁰

 

Ende haddem den duvel op ghegeven⁵²¹

 

Beide ziele ende leven⁵²²

 

Ende was worden sijn man;⁵²³

 

Vrouwe, ghi verloesseten nochtan.⁵²⁴

525

Al benic een besondech wijf⁵²⁵

 

Ende een onghestroest keytijf,⁵²⁶

 

In wat leven ic noy was,⁵²⁷

 

Vrouwe, ghedinct dat ic las⁵²⁸

 

Tuwer eren een ghebede!

530

Toent aen mi u oetmoedechede!⁵³⁰

 

Ic ben ene die es bedroevet⁵³¹

 

Ende uwer hulpen wel behoevet.⁵³²

 

Dies maghic mi verbouden:⁵³³

 

En bleef hem nye onvergouden⁵³⁴

535

Die u gruete, maget vrie,⁵³⁵

 

Alle daghe met ere Ave Marie.⁵³⁶

 

Die u ghebet gherne lesen,⁵³⁷

 

Si moeghen wel seker wesen⁵³⁸

 

Dat hen daer af sal comen vrame.⁵³⁹

519 Teophuluse (meew.voorw.): Theophilus; sceen: duidelijk werd, bleek.

520 der quaetster sonderen een: een van de ergste zondaren.

521 haddem: had zich; den duvel: aan de duivel; op ghegeven: overgegeven.

522 zowel wat zijn ziel als zijn (aardse) leven betreft.

523 was worden: was geworden; man: vazal, onderhorige.

524 ghi verloesseten nochtan: toch verloste gij hem.

525 besondech: zondig, met zonden beladen.

526 onghe(s)troest: verlaten, diep gezonken; keytijf: rampzalige, onwaardige, zondares.

527 noy: ooit, ook maar, of: met tegenzin.

528 ghedinct: wil eraan denken; las: opzei.

530 toent: bewijs; toent aen mi: pas op mij toe; u: uw; oetmoedechede: genadigheid (d.w.z. dat gij oetmoet = genade bezit).

531 ene: iemand; die es bedroevet: die terneergeslagen is; ik ben diep ongelukkig.

532 behoeven met 2^e naamv.: iets nodig hebben.

533 dies: hierom; maghic: durf ik; mi verbouden: mij verstouten; daarom durf ik moed te vatten.

534 en ... nye: nooit; onvergouden: onbeloond.

535 gruete: begroet, aanspreekt; vrie (bijv. naamw. in postpositie): edel.

536 met ere (3^e naamv.): met een.

537 gherne: ijverig; lesen: opzeggen.

538 moeghen: kunnen; seker: overtuigd.

539 hen: hun; daer af: daarvan; vrame (zie 86): heil.

[p. 53]

540

Vrouwe, hets u soe wel bequame,⁵⁴⁰

 

Uut vercorne Gods bruut:⁵⁴¹

 

U sone sinde u een saluut⁵⁴²aant.

 

Te Nazaret, daer hi u sochte,⁵⁴³

 

Die u ene boetscap brochte

545

Die nye van bode was ghehoert.⁵⁴⁵

 

Daer omme sijn u die selve woert⁵⁴⁶

 

Soe bequame sonder wanc,⁵⁴⁷

 

Dat ghijs wet elken danc⁵⁴⁸

 

Die u gheerne daer mede quet.⁵⁴⁹

550

Al waer hi in sonden belet,⁵⁵⁰

 

Ghi souten te ghenaden bringhen⁵⁵¹

 

Ende voer uwen sone verdinghen.’⁵⁵²aant.

 

Dese bedinghe ende dese claghe⁵⁵³

 

Dreef die sondersse alle daghe.⁵⁵⁴

555

Si nam een kint in elke hant

 

Ende ghincker met doer tlant⁵⁵⁶

 

In armoede van stede te steden,⁵⁵⁷

 

Ende levede bider beden.⁵⁵⁸aant.

 

Soe langhe dolede si achter dlant,⁵⁵⁹

560

Dat si den cloester weder vant

 

Daer si hadde gheweest nonne,

 

Ende quam daer savons na der sonne⁵⁶²

 

In ere weduwen huus spade,⁵⁶³aant.

540 hets: het (nl. het Ave Maria) is; bequame: lief.

541 Gods bruut: bruid van God.

542 sinde: zond; saluut: heilwens.

543 hi: antecedent van 544; sochte: bezocht.

545 nye: nooit; van bode: van (enige) bode.

546 die selve woert: juist deze woorden.

547 bequame: lief; sonder wanc: zonder twijfel.

548 ghijs: gij ervoor; wet danc: dank weet, dankbaar zijt; elken: iedereen.

549 gheerne: ijverig, vurig; quet: aanspreekt, zich richt tot.

550 belet: verstrikt.

551 souten: zoudt hem; te ghenaden: tot genade; bringhen: voeren; gij zoudt zorgen dat hij genade verkreeg.

552 verdinghen: vrij pleiten.

553 bedinghe: bidden; claghe: geklaag.

554 dreef: bedreef, uitte; sondersse: zondares.

556 ghincker met: trok ermee, trok met hen.

557 van stede te steden: van plaats naar plaats.

558 bider beden: van aalmoezen.

559 dolede: dwaalde; achter dlant (uit dat lant): door het land heen.

562 na der sonne: na zonsondergang.

563 in ere weduwen huus: in het huis van een weduwe; spade: laat.

[p. 54]

 

Daer si bat herberghe doer ghenade,⁵⁶⁴

565

Dat si daer snachts mochte bliven.

 

‘Ic mocht u qualijc verdriven,’⁵⁶⁶

 

Sprac die weduwe, ‘met uwen kinderkinen;⁵⁶⁷

 

Mi dunct dat si moede scinen.⁵⁶⁸

 

Ruust u ende sit neder.⁵⁶⁹

570

Ic sal u deilen weder⁵⁷⁰

 

Dat mi verleent onse Here,⁵⁷¹

 

Doer siere liever moeder ere.’⁵⁷²

 

Dus bleef si met haren kinden⁵⁷³

 

Ende soude gheerne ondervinden⁵⁷⁴

575

Hoet inden cloester stoede.⁵⁷⁵

 

‘Segt mi,’ seitsi, ‘vrouwe goede,⁵⁷⁶

 

Es dit covint van ioffrouwen?’⁵⁷⁷aant.

 

‘Jaet’, seitsi, ‘bi miere trouwen,⁵⁷⁸

 

Dat verweent es ende rike;⁵⁷⁹aant.

580

Men weet niewer sijns ghelike.⁵⁸⁰

 

Die nonnen diere abijt in draghen,⁵⁸¹

 

In hoerde nye ghewaghen⁵⁸²

 

Van hem gheen gherochten⁵⁸³

 

Dies si blame hebben mochten.’⁵⁸⁴

 

 

585

Die daer bi haren kinderen sat,

564 bat: verzocht, smeekte; herberghe: onderdak; doer ghenade: nederig, of: als een gunst.

566 mocht: zou kunnen; qualijc: moeilijk; verdriven: de deur wijzen, wegjagen.

567 met uwen kinderkinen: met uw kindertjes.

568 scinen: blijken (te zijn).

569 ruust u: rust uit, kom tot rust.

570 u deilen weder: u weer doen delen in.

571 dat: datgene wat.

572 ter ere van zijn lieve moeder (bep. bij 570); (en dat doe ik) om zijn lieve moeder te eren.

573 dus: zo; kinden: kinderen.

574 gheerne: graag; ondervinden: onderzoeken, uitvorsen.

575 hoet: hoe het; stoede: gesteld was.

576 vrouwe goede: goede, edele vrouw.

577 covint: klooster(gemeenschap); ioffrouwen: (adellijke) jonkvrouwen; is dit klooster van (adellijke) jonkvrouwen?

578 jaet: ja zeker; bi miere trouwen: op mijn woord.

579 dat: (een klooster) dat; verweent: weelderig, prachtig; rike: machtig, voornaam.

580 weet: kent; niewer: nergens.

581 (wat) de nonnen (betreft) die er het kloosterkleed dragen.

582 in: uit ic ne; ne ... nye: nooit; ghewaghen: reppen, gewag maken van, vertellen.

583 van hem: over hen; gerochten: praatjes.

584 dies: waarvan, waardoor; blame: (een) smet, slechte naam.

[p. 55]

 

Si seide: ‘Waer bi segdi dat?⁵⁸⁶

 

Ic hoerde binnen deser weken⁵⁸⁷

 

Soe vele van ere nonnen spreken.

 

Alsic verstoet in minen sinne,⁵⁸⁹

590

Soe was si hier costerinne.

 

Diet mi seide hine loech niet.⁵⁹¹aant.

 

Hets binnen .xiiij. iaren ghesciet,⁵⁹²

 

Dat si uten cloester streec.⁵⁹³

 

Men wiste noyt waer si weec⁵⁹⁴

595

Oft in wat lande si inde nam.’⁵⁹⁵

 

Doen wort die weduwe gram⁵⁹⁶

 

Ende seide: ‘Ghi dunct mi reven!⁵⁹⁷

 

Derre talen seldi begheven

 

Te segghene vander costerinnen,^598/9

600

Oft ghi en blijft hier niet binnen!⁶⁰⁰

 

Si heeft hier costersse ghesijn⁶⁰¹

 

.xiiij. iaer den termijn,⁶⁰²aant.

 

Dat men haers noyt ghemessen conde

 

In alden tiden ene metten stonde,^603/4

605

Hen si dat si waer onghesont.⁶⁰⁵

 

Hi ware erger dan een hont⁶⁰⁶

 

Diere af seide el dan goet.⁶⁰⁷

 

Si draghet soe reynen moetaant.

586 waer bi: op grond waarvan; segdi: zegt gij; hoe kunt u dat zeggen?

587 binnen deser weken: deze week (nog).

589 verstoet: begreep; in minen sinne: met mijn verstand; als ik het goed begreep.

591 loech: loog.

592 het is nog geen veertien jaar geleden.

593 streec: er vandoorging.

594 men wiste noyt: men heeft nooit geweten; weec: vluchtte.

595 oft: of; in wat lande: in welk land; inde nam: aan haar eind kwam.

596 doen: toen; wort gram: werd boos.

597 ghi dunct mi: gij lijkt mij; reven: raaskallen, ijlen; ge lijkt wel gek.

598/9 derre talen (2^e naamv. enk.): zulke verhaaltjes; seldi: moet ge; begheven met 2^e naamv.: ophouden met; te segghene (verbogen vorm van de infinitief te verbinden met talen): te zeggen; u zult moeten ophouden met zulke verhaaltjes (te vertellen) over de kosteres.

600 hier binnen: nl. in haar huis.

601 heeft ghesijn: is geweest.

602 den termijn: de (volle) tijd; veertien jaar lang, deze veertien jaar.

603/4 ghemessen met 2^e naamv.: missen; voor de functie van ghe zie 59; in alden tiden: in al die tijd; zonder dat men haar in al die tijd ook maar één moment van de metten heeft gemist.

605 hen (uit het en) si: tenzij; onghesont: niet in orde.

606 erger: slechter.

607 diere: die van haar; el: iets anders.

[p. 56]

 

Die eneghe nonne draghen mochte.^608/9

610

Die alle die cloesters dore sochte⁶¹⁰

 

Die staen tusschen Elve ende der Geronde,⁶¹¹

 

Ic wane men niet vinden en conde⁶¹²

 

Ne ghene die gheesteliker leeft!’^613610-613

 

 

 

Die alsoe langhe hadde ghesneeft,⁶¹⁴

615

Dese tale dochte haer wesen wonder⁶¹⁵

 

Ende seide: ‘Vrouwe, maect mi conder:⁶¹⁶

 

Hoe hiet haer moeder ende vader?’⁶¹⁷aant.

 

Doe noemesise beide gader.⁶¹⁸

 

Doen wiste si wel dat si haer meende.⁶¹⁹

620

Ay God, hoe si snachs weende

 

Heymelike voer haer bedde!⁶²¹

 

Si seide: ‘Ic en hebbe ander wedde⁶²²

 

Dan van herten groet berouwe.

 

Sijt in mijn hulpe, Maria, vrouwe!⁶²⁴

625

Mijn sonden sijn mi soe leet,⁶²⁵

 

Saghic enen hoven heet,⁶²⁶

 

Die in groten gloyen stonde,⁶²⁷

 

Dat die vlamme ghinghe uten monde,⁶²⁸

 

Ic croper in met vlite,⁶²⁹

630

Mochtic mier sonden werden quite.⁶³⁰

 

Here, ghi hebt wan hope verwaten;⁶³¹aant.

608/9 draghet: heeft; so reynen moet: zo een zuivere ziel; als enige non maar zou kunnen hebben; zij heeft de zuiverste ziel die een non kan hebben.

610 die ... dore sochte: wie zou doorzoeken, als men zou doorzoeken.

611 staen: liggen; tusschen Elve ende der Geronde: tussen (de) Elbe en de Gironde.

612 Ic wane: ik geloof (dat); niet vinden en conde: niet zou kunnen vinden.

613 ne ghene: geen; gheesteliker: vromer.

610-613 Ik geloof niet, dat men iemand zou kunnen vinden die vromer leeft, als men alle kloosters doorzocht enz.

614 die zolang een zondig leven had geleid.

615 dese tale: deze uitspraak; dochte haer: leek haar; wonder: onvoorstelbaar.

616 ende seide: en (zij) zei; conder: nader bekend.

617 hiet: heetten.

618 doe: toen; noemesise (uit noemede sise): noemde zij ze; beide gader: allebei.

619 doen: toen; meende: bedoelde.

621 heymelike: stilletjes.

622 wedde: pand, betaling; ik heb niets anders te bieden.

624 sijt in mijn hulpe: kom mij te hulp.

625 ik verafschuw mijn zonden zo.

626 hoven: oven.

627 gloyen: gloed.

628 dat: zodat; uten (uit ute den) monde: uit de opening; zodat de vlammen naar buiten sloegen.

629 met vlite: opgewekt, of: terstond.

630 mochtic: als ik kon; mier sonden: van mijn zonden; werden quite met 2^e naamv.: verlost worden.

631 wan hope: wanhoop; verwaten (predikatief attribuut): vervloekt.

[p. 57]

 

Daer op willic mi verlaten.⁶³²

 

Ic ben die altoes ghenade hoept,⁶³³

 

Al eest dat mi anxt noept⁶³⁴

635

Ende mi bringt in groten vare.⁶³⁵

 

En was nye soe groten sondare⁶³⁶

 

Sint dat ghi op ertrike quaemt⁶³⁷

 

Ende menschelike vorme naemt⁶³⁸

 

Ende ghi aen den cruce wout sterven,

640

Sone lieti den sondare niet bederven,⁶⁴⁰

 

Die met berouwenesse socht gnade,⁶⁴¹aant.

 

Hi vantse, al quam hi spade,⁶⁴²

 

Alst wel openbaer scheen⁶⁴³

 

Den enen sondare vanden tween,⁶⁴⁴

645

Die tuwer rechter siden hinc.⁶⁴⁵

 

Dats ons een troestelijc dinc,⁶⁴⁶

 

Dat ghine ontfinc onbescouden.⁶⁴⁷

 

Goet berou mach als ghewouden.⁶⁴⁸aant.

 

Dat maghic merken an desen,⁶⁴⁹

650

Ghi seit: ‘Vrient, du salt wesen⁶⁵⁰

 

Met mi heden in mijn rike.

 

Dat segghic u ghewaerlike.’⁶⁵²

 

Noch, Here, waest openbare,⁶⁵³aant.

 

Dat Gisemast, die mordenare,aant.

655

Ten lesten om ghenade bat.⁶⁵⁵

632 hem verlaten: vertrouwen op; daarop wil ik vertrouwen.

633 ik hoop steeds op genade.

634 eest (uit es et): is het; noept: kwelt.

635 in groten vare: in grote vrees.

636 en was nye: er was nooit; so groten (uit groet een) sondare: een zo groot zondaar.

637 Sint dat: sinds.

638 en een menselijke gestalte aannam.

640 lieti: liet ge; bederven: ten onder gaan; sone (sluit aan bij 636): of ... niet; wegens de afstand wordt sondare herhaald; of gij liet de zondaar niet te gronde gaan.

641 berouwenesse: berouw; gnade: genade; als hij met berouw genade zocht.

642 vantse: vond ze (nl. de genade); spade: laat.

643 openbaer: duidelijk; scheen: bleek.

644 den enen sondare: met de ene zondaar.

645 tuwer rechter siden: aan uw rechter zij.

646 dats: dat is; ons: voor ons; een troestelijc dinc: iets dat troost geeft; dat is iets dat ons troost verschaft.

647 ghine: gij hem; ontfinc: tot u nam; onbescouden: ongestraft.

648 goet: waarlijk; mach: kan; als: alles; ghewouden: bereiken.

649 dat kan ik aan hem (nl. deze zondaar) wel zien.

650 du salt: jij zult.

652 ghewaerlike: naar waarheid, volgens de waarheid.

653 noch: toch, nochtans; waest (uit was et): was het; openbare: zeker.

655 ten lesten: (pas) op het laatst, op het allerlaatst.

[p. 58]

 

Hine gaf u weder gout no scat,⁶⁵⁶

 

Dan hem berouden sine sonden.⁶⁵⁷

 

U ontfermecheit en es niet te gronden,⁶⁵⁸

 

Niet meer dan men mach

660

Die zee uut sceppen op enen dach^659-660aant.

 

Ende droghen al toten gronde.⁶⁶¹

 

Dus was nye soe grote sonde,⁶⁶²

 

Vrouwe, u ghenaden en gaen boven.⁶⁶³aant.

 

Hoe soudic dan sijn verscoven⁶⁶⁴

665

Van uwer ontfermecheit,⁶⁶⁵

 

Ocht mi mijn sonden sijn soe leit!’⁶⁶⁶

 

 

 

Daer si lach in dit ghebede,⁶⁶⁷

 

Quam een vaec in al haer lede⁶⁶⁸

 

Ende si wort in slape sochte.⁶⁶⁹

670

In enen vysioen haer dochte,⁶⁷⁰

 

Hoe een stemme aen haer riep,⁶⁷¹

 

Daer si lach ende sliep:⁶⁷²aant.

 

‘Mensche, du heves soe langhe gecarmt,⁶⁷³

 

Dat Maria dijns ontfarmt,⁶⁷⁴

675

Want si heeft u verbeden.⁶⁷⁵

 

Gaet inden cloester met haestecheden.⁶⁷⁶

 

Ghi vint die doren open wide⁶⁷⁷

656 weder ... no: noch ... noch; scat: geld; hij gaf u geen goud of geld.

657 dan: alleen; slechts het berouw van zijn zonden.

658 u: uw; ontfermecheit: barmhartigheid; te gronden: te peilen, te doorgronden.

659-660 het is even onmogelijk om de zee leeg te scheppen in één dag.

661 droghen: droog maken; toten grond: tot de bodem.

662 dus: zo; was nye: was er nooit, bestond er geen.

663 vrouwe, of uw genade (gaat er boven uit) is nog groter.

664 hoe: waarom; verscoven: uitgesloten.

665 van uw barmhartigheid.

666 ocht: indien, nu; nu ik zo'n afschuw van mijn zonden heb.

667 daer: terwijl.

668 een vaec: een slaap; in al haer lede: over haar hele lichaam.

669 si wort in slape: zij viel in slaap; sochte: zachtjes.

670 in enen vysioen: in een droomgezicht; haer dochte: scheen het haar toe, meende zij.

671 hoe: dat; aen haer riep: haar aanriep.

672 daer: waar, terwijl; si lach ende sliep: zij lag te slapen.

673 mensche: mensenkind; du heves: jij hebt; gecarmt: gekermd.

674 dijns (2^e naamv. van du) ontfarmt: zich over jou ontfermt.

675 want: immers, namelijk; si heeft u verbeden: zij heeft u door haar bidden gered.

676 met haesticheden: met spoed.

677 die doren: de deuren; open wide: wijd open.

[p. 59]

 

Daer ghi uut ginges ten selven tide⁶⁷⁸aant.

 

Met uwen lieve, den ionghelinc,⁶⁷⁹

680

Die u inder noet af ghinc.⁶⁸⁰

 

Al dijn abijt vinstu weder⁶⁸¹

 

Ligghen opten outaer neder.⁶⁸²

 

Wile, covele ende scoen⁶⁸³

 

Moeghedi coenlijc ane doen.⁶⁸⁴

685

Des danct hoeghelike Marien.⁶⁸⁵

 

Die slotele vander sacristien,⁶⁸⁶

 

Die ghi voer tbeelde hinct

 

Snachs, doen ghi uut ghinct,⁶⁸⁸

 

Die heeft si soe doen bewaren,⁶⁸⁹

690

Datmen binnen .xiiij. iaren⁶⁹⁰

 

Uwes nye en ghemiste,⁶⁹¹

 

Soe dat yemen daer af wiste.⁶⁹²

 

Maria es soe wel u vrient,⁶⁹³

 

Si heeft altoes voer u ghedient⁶⁹⁴

695

Min no meer na dijn ghelike.⁶⁹⁵

 

Dat heeft de vrouwe van hemelrike,⁶⁹⁶

 

Sonderse, doer u ghedaen.⁶⁹⁷

 

Si heet u inden cloester gaen.⁶⁹⁸

 

Ghi en vint nyeman op u bedde.⁶⁹⁹

700

Hets van Gode dat ic u quedde.’⁷⁰⁰

678 ghi ginges contaminatie van ghi ginct en du ginges; ten selven tide: op die keer, toentertijd; uut zie Aant. 151.

679 met uwen lieve: met uw lief.

680 af ghinc: in de steek liet.

681 al dijn abijt: je hele nonnenkleding; vinstu: vind je; weder: terug, weer.

682 opten outaer neder: onder aan het altaar, beneden aan het altaar.

683 wile: sluier; covel: pij; scoen: schoenen.

684 moeghedi: moogt ge; coenlijc: rustig, zonder angst.

685 des danct: dank daarvoor; hoeghelike: zeer, of: verheugd (verg. 518).

686 die slotele: de sleutels.

688 doen ghi uut ghinct: toen u wegging.

689 die heeft zij zo bewaard.

690 binnen .xiiij. iaren: de afgelopen veertien jaar.

691 uwes ghemiste: u miste; nye ... en: nooit.

692 yemen: iemand; daer af: daarvan.

693 soe wel: zo zeer; vrient: goed gezind; Maria is u zo bijzonder genegen.

694 altoes: al die tijd; voer u: in uw plaats.

695 min no meer: volkomen, geheel; na dijn ghelike: in jouw voorkomen; geheel op jou gelijkend.

696 vrouwe: heerseres, koningin.

697 doer u: voor u.

698 heet: beveelt.

699 nyeman: niemand.

700 hets: het is; van Gode: uit naam van God; quedde: toespreek.

[p. 60]

 

Na desen en waest niet lanc,⁷⁰¹

 

Dat si uut haren slape ontspranc.⁷⁰²

 

Si seide: ‘God, gheweldechere,⁷⁰³

 

En ghehinct den duvel nemmermere,⁷⁰⁴aant.

705

Dat hi mi bringhe in mere verdriet,⁷⁰⁵

 

Dan mi nu es ghesciet!⁷⁰⁶

 

Ochtic nu inden cloester ghinghe⁷⁰⁷

 

Ende men mi over dieveghe vinghe,⁷⁰⁸

 

Soe waric noch meer ghescent,⁷⁰⁹

710

Dan doen ic ierst rumde covent.⁷¹⁰

 

Ic mane u, God die goede,⁷¹¹aant.

 

Dor uwen pretiosen bloede⁷¹²

 

Dat uut uwer ziden liep,⁷¹³

 

Ocht die stemme die aen mi riep,⁷¹⁴

715

Hier es comen te minen baten,⁷¹⁵

 

Dat sijs niet en moete laten,⁷¹⁶

 

Si en come anderwerf tot hare⁷¹⁷

 

Ende derdewerven openbare,⁷¹⁸

 

Soe dat ic mach sonder waen⁷¹⁹

720

Weder in minen cloester gaen.aant.

 

Ic wilre om benedien⁷²¹

 

Ende loven altoes Marien!’

701 na desen: hierna; en waest (uit was et) niet lanc: duurde het niet lang.

702 ontspranc: ontwaakte, wakker schrok.

703 gheweldechere: almachtige Heer.

704 en ghehinct nemmermere: sta nooit meer toe.

705 bringhe: coniunctief; in mere verdriet: in groter ellende.

706 dan mij reeds overkomen is.

707 ochtic: als ik.

708 over dieveghe: als (een) dievegge.

709 ghescent: geschandvlekte, onteerd.

710 ierst: vroeger, indertijd; rumde (uit rumede): verliet; dan (als ik betrapt zou zijn) toen ik indertijd uit het klooster wegvluchtte.

711 mane: smeek, bezweer; God die goede: goede God.

712 dor: bij; pretiosen: kostelijk, dierbaar.

713 dat wegvloeide uit uw zijde.

714 ocht: als; aen mi: tot mij.

715 es comen: is gekomen; te minen baten: tot mijn heil.

716 sijs (uit si es 2^e naamv. van het afhankelijk van niet): zij (nl. de stem) het; moete: moge; laten: nalaten.

717 si en come: dat zij komt, om te komen; anderwerf: een tweede maal; tot hare: (tot hier), hier naar toe.

718 derdewerven: (nog) een derde maal; openbare: duidelijk (waarneembaar), op overtuigende wijze.

719 sonder waen: zonder twijfel, zonder vrees.

721 wilre om: zal ervoor; benedien: prijzen.

[p. 61]

 

Sanders snachs, moghedi horen,⁷²³

 

Quam haer een stemme te voren,⁷²⁴

725

Die op haer riep ende seide:⁷²⁵

 

‘Mensche, du maecs te langhe beide!⁷²⁶

 

Ganc weder in dinen cloester;⁷²⁷

 

God sal wesen dijn troester.⁷²⁸

 

Doet dat Maria u ontbiet!⁷²⁹

730

Ic ben haer bode; en twivels niet.’⁷³⁰

 

Nu heefsise anderwerf vernomen⁷³¹aant.

 

Die stemme tote haer comen⁷³²

 

Ende hietse inden cloester gaen.⁷³³

 

Nochtan en dorst sijs niet bestaen.⁷³⁴

735

Der derder nacht verbeyt si noch⁷³⁵

 

Ende seide: ‘Eest elfs ghedroch⁷³⁶

 

Dat mi comt te voren,⁷³⁷

 

Soe maghic cortelike scoren⁷³⁸

 

Des duvels ghewelt ende sine cracht,⁷³⁹

740

Ende ocht hire comt te nacht,⁷⁴⁰

 

Here, soe maecten soe confuus,⁷⁴¹

 

Dat hi vare uten huus,⁷⁴²

 

Dat hi mi niet en moete scaden.⁷⁴³

 

Maria, nu staet mi in staden,⁷⁴⁴

723 sanders (uit des anders) snachs: de volgende nacht; moghedi horen: moet u horen.

724 quam haer te voren: kwam tot haar.

725 die op haer riep: die haar aanriep.

726 mensche: mensenkind; du maecs te langhe beide: je wacht te lang.

727 ganc (geb. wijs enk.): ga.

728 troester: helper; God zal je bijstaan.

729 doet (geb. wijs, beleefdheidsvorm): doe; dat: wat; ontbiet: beveelt.

730 en twivels niet: twijfel daar niet aan, wees daarvan overtuigd.

731 heefsise: heeft zij haar (nl. de stem); anderwerf: voor de tweede maal; vernomen: gehoord.

732 vernomen: heeft eerst als lijd. voorw. se en vervolgens 732 als lijd. voorwerpszin; nu heeft ze voor de tweede maal de stem gehoord die tot haar kwam.

733 ende: en (die); hietse: beveelt haar; en haar beveelt het klooster in te gaan.

734 nochtan en dorst sijs (uit si es, 2^e naamv. van het) niet bestaen: toch durfde zij het niet te doen.

735 der derder nacht (2^e naamv.): de derde nacht; verbeyt si: wacht ze af.

736 eest (uit es et): is het; elfs ghedroch: spookverschijning van een elf, bedrog van elven.

737 dat zich aan mij voordoet.

738 maghic: moge ik; cortelike: spoedig; scoren: verstoren, te niet doen, (bezweren).

739 ghewelt: kracht; cracht: vermogen.

740 ocht: indien; hire: hij hier.

741 maecten (uit maect en) soe confuus: breng hem dan zo in het nauw.

742 vare (coniunctief): trekt, verdwijnt.

743 dat: zodat; moete: moge: scaden: kwaad doen.

744 staet mi in staden: kom mij te hulp.

[p. 62]

745

Die ene stemme ane mi sint,⁷⁴⁵

 

Ende hiet mi gaen int covint.⁷⁴⁶

 

Ic mane u, vrouwe, bi uwen kinde,⁷⁴⁷

 

Dat ghise mi derdewerven wilt sinden.’⁷⁴⁸

 

 

 

Doen waecte si den derden nacht.⁷⁴⁹

750

Een stemme quam van Gods cracht⁷⁵⁰

 

Met enen over groten lichte⁷⁵¹

 

Ende seide: ‘Hets bi onrechte,⁷⁵²

 

Dat ghi niet en doet dat ic u hiet,

 

Want u Maria bi mi ontbiet.⁷⁵⁴

755

Ghi moecht beiden te lanc.⁷⁵⁵

 

Gaet inden cloester sonder wanc:⁷⁵⁶

 

Ghi vint die doren op ende wide ontdaen;⁷⁵⁷

 

Daer ghi wilt, moghedi gaen.⁷⁵⁸

 

U abijt vindi weder⁷⁵⁹

760

Ligghende opten outaer neder.’⁷⁶⁰

 

Als die stemme dit hadde gheseit,⁷⁶¹

 

En mochte die zondersse die daer leit,

 

Die claerheit metten oghen wel sien.^762/3

 

Si seide: ‘Nu en darf mi niet twien,⁷⁶⁴

765

Dese stemme comt van Gode

 

Ende es der maghet Marien bode.⁷⁶⁶

 

Dat wetic nu sonder hone:⁷⁶⁷

745 ane mi: tot mij; sint: zendt, stuurt.

746 hiet: opdraagt.

747 mane: smeek.

748 ghise: gij haar (nl. de stem); derdewerven: een derde maal.

749 waecte si: bleef zij wakker.

750 van Gods cracht: in opdracht van God, (krachtens), namens God.

751 over groet: zeer sterk.

752 bi onrechte: ten onrechte.

754 want Maria beveelt u door mij.

755 u zou (ook) te lang kunnen wachten.

756 sonder wanc: zonder te aarzelen.

757 op: open, van de grendel; wide ontdaen: wijd geopend.

758 daer: waar; moghedi: kunt ge.

759 u abijt: uw kloosterkleed; vindi: vindt ge.

760 onderaan het altaar liggen.

761 als: toen.

762/3 en mochte ... wel sien: kon ... niet goed zien; die daer leit: die daar ligt (uitgestrekt); die claerheit: de glans, de helderheid; metten oghen: met de ogen, wat haar ogen betreft; konden de ogen van de zondares, die daar op de grond ligt geworpen, de glans niet goed verdragen.

764 nu en darf mi niet twien: nu mag ik niet (meer) twijfelen.

766 der maghet Marien bode: boodschapper van de maagd Maria.

767 sonder hone: zonder bedrog, heel zeker.

[p. 63]

 

Si comt met lichte soe scone.⁷⁶⁸aant.

 

Nu en willics niet laten,⁷⁶⁹

770

Ic wille mi inden cloester maken.⁷⁷⁰

 

Ic saelt oec doen in goeder trouwen⁷⁷¹

 

Opten troest van onser vrouwen⁷⁷²

 

Ende wille mijn kinder beide gader⁷⁷³

 

Bevelen Gode, onsen vader.⁷⁷⁴

775

Hi salse wel bewaren.’⁷⁷⁵

 

Doen toech si ute al sonder sparen⁷⁷⁶aant.

 

Haer cleder, daer sise met decte,⁷⁷⁷

 

Heymelike, dat sise niet en wecte.⁷⁷⁸

 

Si cussese beide aen haren mont.⁷⁷⁹

780

Si seide: ‘Kinder, blijft ghesont.⁷⁸⁰

 

Op den troest van onser vrouwen⁷⁸¹

 

Latic u hier in goeder trouwen.

 

Ende hadde mi Maria niet verbeden,⁷⁸³

 

Ic en hadde u niet begheven⁷⁸⁴

785

Om al tgoet dat Rome heeft binnen.’⁷⁸⁵

 

Hoert wes si sal beghinnen!⁷⁸⁶

 

 

 

Nu gaet si met groten weene⁷⁸⁷

 

Ten cloester waert, moeder eene.⁷⁸⁸aant.

 

Doen si quam inden vergiere,⁷⁸⁹

790

Vant si die dore ontsloten sciere.⁷⁹⁰

768 si: de stem; met lichte soe scone: met zulk helder licht.

769 willics (uit wille ic es): zal ik het.

770 ic wille mi maken: ik moet mij begeven.

771 saelt: uit sal et; in goeder trouwen: (in) vol vertrouwen.

772 opten troest: in de hulp.

773 wille: moet; beide gader: allebei.

774 bevelen: toevertrouwen.

775 wel: goed; bewaren: beschermen.

776 doen: toen; toech: trok; al sonder sparen: zonder enig dralen, meteen.

777 daer ... met: waarmee; decte: toedekte.

778 heymelike: zachtjes, voorzichtig; voorzichtig om ze niet wakker te maken.

779 cussese (uit cussede se): kuste ze; aen haren mont: op hun mond.

780 blijft ghesont: vaarwel, het ga u goed.

781 op den troest: onder de hoede.

783 had Maria geen genade voor mij gekregen.

784 begheven: in de steek gelaten.

785 om al tgoet: om al de rijkdom; dat Rome heeft binnen: die in Rome is.

786 wes: wat.

787 met groten weene: in grote droefheid.

788 moeder eene: moederziel alleen, als moeder zonder kinderen.

789 vergier: (klooster)tuin, boomgaard.

790 sciere: onmiddellijk; vond ze de geopende deur onmiddellijk.

[p. 64]

 

Si ghincker in sonder wanc:⁷⁹¹

 

‘Maria, hebbes danc,⁷⁹²aant.

 

Ic ben comen binnen mure!⁷⁹³

 

God gheve mi goede aventure.’⁷⁹⁴

795

Waer si quam, vant si die dore

 

Al wide open ieghen hore.⁷⁹⁶

 

In die kerke si doe trac.⁷⁹⁷

 

Heymelike si doe sprac:⁷⁹⁸

 

‘God, Here, ic bidde u met vlite,⁷⁹⁹

800

Hulpt mi weder in minen abite

 

Dat ic over .xiiij. iaer⁸⁰¹

 

Liet ligghen op onser vrouwen outaer

 

Snachs, doen ic danen sciet!’⁸⁰³

 

Dit en es gheloghen niet,⁸⁰⁴

805

Ic segt u sonder ghile:⁸⁰⁵

 

Scone, covele ende wile⁸⁰⁶

 

Vant si ter selver stede weder⁸⁰⁷

 

Daer sijt hadde gheleit neder.⁸⁰⁸

 

Si traect an haestelike⁸⁰⁹

810

Ende seide: ‘God van hemelrike

 

Ende Maria, maghet fijn,⁸¹¹

 

Ghebenedijt moetti sijn!⁸¹²

 

Ghi sijt alre doghet bloeme.⁸¹³

791 sonder wanc: zonder aarzelen.

792 hebbes: uit heb(be) es of hebbet es; hebbes danc: (heb dank ervoor), wees bedankt.

793 ic ben comen: ik ben gekomen; binnen mure: binnen de muur (van het klooster); ik ben binnen gekomen.

794 gheve: (coniunctief): moge geven, geve; goede aventure: geluk, gelukkige afloop; God geve dat het goed mag aflopen.

796 al: geheel; wide: wijd; al wide open: helemaal open; ieghen hore: ten behoeve van haar, ter wille van haar.

797 doe: toen; si trac: zij begaf zich; zij begaf zich toen de kerk in.

798 heymelike: zachtjes.

799 met vlite: dringend.

801 over .xiiij. iaer: veertien jaar geleden.

803 doen: toen; danen: hier vandaan; sciet: wegging.

804 dit wijst uit naar het komende; wat ik nu zeg is werkelijk waar (litotes zie 31).

805 sonder ghile: (zonder gekheid) in (alle) ernst.

806 scone: schoenen; covele: pij; wile: sluier.

807 ter selver steae: op (precies) dezelfde plaats.

808 sijt (uit si et): zij het (heeft betrekking op 806).

809 traect (uit trac et): trok het.

811 maghet fijn: vrome, heilige maagd.

812 ghebenedijt: gezegend, geprezen; moetti sijn: moet gij worden.

813 alre doghet bloeme: de bloem van alle deugd.

[p. 65]

 

In uwen reine magedoeme⁸¹⁴

815

Droeghedi een kint sonder wee,⁸¹⁵

 

Dat Here sal bliven emmermee.⁸¹⁶

 

Ghi sijt een uut vercoren werde:⁸¹⁷

 

U kint maecte hemel ende erde;⁸¹⁸aant.

 

Dese ghewelt comt u van Gode⁸¹⁹

820

Ende staet altoes tuwen ghebode;⁸²⁰

 

Den Here, die es ons broeder,⁸²¹

 

Moghedi ghebieden als moeder⁸²²

 

Ende hi u heten lieve dochter.⁸²³

 

Hier omme levic vele te sochter:⁸²⁴

825

Wie aen u soect ghenade,⁸²⁵

 

Hi vintse, al comt hi spade.⁸²⁶

 

U hulpe die es alte groet.⁸²⁷

 

Al hebbic vernoy ende noet,⁸²⁸

 

Hets bi u ghewandelt soe,⁸²⁹

830

Dat ic nu mach wesen vroe.⁸³⁰

 

Met rechte maghic u benedien.’⁸³¹aant.

 

Die slotele vander sacristien⁸³²

 

Sach si hanghen in ware dinc⁸³³

 

Vor Marien, daer sise hinc.⁸³⁴

835

Die slotele hinc si aen hare⁸³⁵

 

Ende ghinc ten core, daer si clare⁸³⁶aant.

 

Lampten sach berren in allen hoeken.⁸³⁷

814 magedoeme: maagdelijkheid.

815 droeghedi: droegt ge; sonder wee: zonder pijn.

816 emmermee: voor altijd.

817 werde: macht, waardigheid; gij bezit een uitzonderlijke machtspositie.

818 u: uw.

819 dese ghewelt: deze macht; comt u: hebt gij.

820 en staat voortdurend tot uw beschikking.

821 ons: onze.

822 moghedi: moogt ge.

823 en hij mag u lieve dochter noemen.

824 vele te sochter: (des te) zoveel geruster.

825 aen: bij.

826 spade: laat.

827 u: uw; alte: zeer bijzonder.

828 vernoy: leed; noet: gebrek.

829 hets: het is; bi u: door u; ghewandelt soe: zo veranderd.

830 mach: kan; vroe: blij.

831 met rechte: met reden; maghic: kan ik; benedien: prijzen.

832 die slotele: de sleutels.

833 in ware dinc: inderdaad.

834 daer: waar; sise: zij ze (nl. de sleutels); hinc: had gehangen.

835 aen hare: aan haar (gordel).

836 ende ghinc: en zij ging; ten core: naar het koor; daer: waar; clare: helder.

837 lampten: lampen; berren: branden.

[p. 66]

 

Daer na ghinc si ten boeken⁸³⁸

 

Ende leide elc op sine stede,⁸³⁹

840

Alsi dicke te voren dede;⁸⁴⁰

 

Ende si bat der maghet Marien,⁸⁴¹

 

Dat sise van evele moeste vrien⁸⁴²aant.

 

Ende haer kinder, die si liet⁸⁴³

 

Ter weduwen huus in zwaer verdriet.⁸⁴⁴aant.

845

Binnen dien was die nacht ghegaen,⁸⁴⁵

 

Dat dorloy begonste te slaen,⁸⁴⁶aant.

 

Daer men middernacht bi kinde.⁸⁴⁷

 

Si nam cloc zeel biden inde⁸⁴⁸

 

Ende luude metten so wel te tiden,⁸⁴⁹aant.

850

Dat sijt hoerden in allen ziden.⁸⁵⁰

 

Die boven opten dormter laghen,⁸⁵¹

 

Die quam alle sonder traghen⁸⁵²

 

Vanden dormter ghemene.⁸⁵³aant.

 

Sine wisten hier af groet no clene.⁸⁵⁴

855

Si bleef inden cloester haren tijt⁸⁵⁵

 

Sonder lachter ende verwijt:⁸⁵⁶

 

Maria hadde ghedient voer hare

 

Ghelijc oft sijt selve ware.⁸⁵⁸aant.

838 ten boeken: naar de boeken.

839 op sine stede: op zijn plaats.

840 dicke: dikwijls; dede: gedaan had.

841 der maghet Marien: 3^e naamv.

842 sise: zij haar; van evele: voor kwaad; moeste vrien: zou willen beschermen (of: van het kwaad zou willen verlossen).

843 liet: achterliet.

844 ter weduwen huus: in het huis van de weduwe; in zwaer verdriet: tot haar grote verdriet, of: tot hun grote verdriet.

845 binnen dien: ondertussen; ghegaen: gevorderd.

846 dat: (zo ver) dat; dorloy (uit dat (h)orloy): de klok; begonste: begon.

847 waardoor men wist dat het middernacht was.

848 clock zeel: het klokketouw; biden inde: bij het (uit)einde.

849 (so)wel te tiden: (aldus) precies op tijd; so te verbinden zowel met wel te tiden als met dat (850).

850 dat: zodat; in allen ziden: overal.

851 dormter: slaapzaal.

852 quam: kwamen; sonder traghen: zonder gedraal, direct (litotes, zie 31).

853 alle (852) ... ghemene: allen met elkaar, allen zonder uitzondering, of ghemene is een bepaling in postpositie bij dormter: van de gemeenschappelijke slaapzaal.

854 sine wisten: zij wisten niet; hier af: hier van; groet no clene: veel of weinig, ook maar iets; ze wisten er in het geheel niets van.

855 haren tijt: (de rest van) haar aardse bestaan.

856 lachter: schande; verwijt: verwijt, hoon.

858 ghelijc oft: alsof; sijt selve ware: zij het zelf geweest was.

[p. 67]

 

Dus was die sonderse bekeert⁸⁵⁹

860

Maria te love, die men eert,

 

Der maghet van hemelrike,⁸⁶¹

 

Die altoes ghetrouwelike⁸⁶²

 

Haren vrient staet in staden,⁸⁶³

 

Alsi in node sijn verladen.⁸⁶⁴aant.

 

 

865

Dese ioffrouwe daer ic af las,⁸⁶⁵aant.

 

Es nonne alsi te voren was.⁸⁶⁶

 

Nu en willic vergheten niet

 

Haer twee kindere, die si liet

 

Ter weduwen huus in groter noet.⁸⁶⁹

870

Si en hadden ghelt noch broet.

 

In can u niet vergronden,⁸⁷¹aant.

 

Doen si haer moeder niet en vonden,⁸⁷²

 

Wat groter rouwe datsi dreven.⁸⁷³

 

Die weduwe ghincker sitten neven;⁸⁷⁴

875

Si hadder op ontfermenisse.⁸⁷⁵

 

Si seide: ‘Ic wille toter abdisse⁸⁷⁶

 

Gaen met desen .ij. kinden.⁸⁷⁷

 

God sal hare int herte sinden⁸⁷⁸

 

Dat si hen goet sal doen.’⁸⁷⁹

880

Si deden ane cleder ende scoen;⁸⁸⁰aant.

859 dus: zo; bekeert: bekeerd.

861 bijstelling in de 3^e naamv. bij het antecedent Maria (860), dat een soort meew. voorw. is bij te love.

862 ghetrouwelike: trouw.

863 vrient: gunsteling, beschermeling; staet in staden: bijstaat, te hulp komt.

864 alsi: als zij; sijn verladen: gekweld zijn, gebukt gaan.

865 ioffrouwe: jonkvrouw; daer ... af: van wie; las: vertelde.

866 te voren: voor die tijd (nl. voor zij uit het klooster ging).

869 ter (uit te der) weduwen huus: in het huis van de weduwe.

871 vergronden: peilen, ten volle beschrijven.

872 doen: toen; haer: hun.

873 groter: 2^e naamval van de stellende trap afhankelijk van wat; wat groter rouwen: wat (voor) een groot gejammer; datsi dreven: (dat) zij aanhieven.

874 ghincker sitten neven: ging (er) naast hen zitten.

875 er (in hadder) op: met hen; ontfermenisse: medelijden.

876 toter (uit tote der): naar de.

877 .ij. kinden: twee kinderen.

878 int herte sinden: (de gedachte) in haar hart zenden, ingeven.

879 hen: voor hen; goet: het goede; dat zij voor hen zal doen wat het beste is.

880 si: nl. de weduwe; deden (uit dede en): deed hun; cleder ende scoen: kleren en schoenen.

[p. 68]

 

Si ghincker met in covent;⁸⁸¹

 

Si seide: ‘Vrouwe, nu bekent⁸⁸²

 

Den noet van desen tween wesen.⁸⁸³

 

Die moeder heefse met vresen⁸⁸⁴

885

Te nacht in mijn huus gelaten⁸⁸⁵

 

Ende es ghegaen hare straten,⁸⁸⁶

 

Ic en weet west noch oest.⁸⁸⁷

 

Dus sijn die kinder onghetroest.⁸⁸⁸

 

Ic hulpe hen gheerne, wistic hoe.’⁸⁸⁹

890

Die abdisse spracker toe:⁸⁹⁰

 

‘Houtse wel, ic saelt u lonen,⁸⁹¹

 

Dat ghijs u niet en selt becronen,⁸⁹²

 

Na dat si u sijn ghelaten.⁸⁹³

 

Men gheve hen der caritaten⁸⁹⁴

895

Elcs daghes om Gode.⁸⁹⁵

 

Sint hier daghelijcs enen bode⁸⁹⁶

 

Die hen drincken hale ende eten.⁸⁹⁷

 

Gheberst hen yet, laet mi weten.’⁸⁹⁸

 

Die weduwe was vroe⁸⁹⁹

900

Dat haer comen was alsoe.⁹⁰⁰

 

Si nam die kinder met hare⁹⁰¹

 

Ende hadder toe goede ware.⁹⁰²

881 er (in ghincker) met: met hen; in covent: naar het klooster.

882 bekent: verneem, zie.

883 den noet: de nood; tween (3^e naamv.): twee.

884 heefse: heeft hen; met vresen: in ellendige omstandigheden, in ellende.

885 te nacht: vannacht; gelaten: in de steek gelaten.

886 hare straten: haars weegs, haar eigen weg (d.w.z. er vandoor).

887 noch: of; west noch oest: (naar) het westen of het oosten; ik heb geen idee in welke richting.

888 onghetroest: hulpeloos, aan hun lot overgelaten.

889 hulpe: zou helpen; geerne: graag.

890 er (in spracker) toe: tot haar.

891 houtse wel: zorg goed voor hen; saelt (uit sal et): zal het; lonen: vergoeden.

892 dat: zodat; ghijs: gij daarover; becronen: beklagen.

893 na dat si: nu zij eenmaal; u sijn ghelaten: bij u zijn achtergelaten.

894 der caritaten: van de liefdadigheid.

895 elcs daghes: iedere dag; om Gode: uit liefde voor God.

896 sint: zend; enen bode: iemand die een boodschap verricht; zend dagelijks iemand hier naar toe.

897 die hen hale: om voor hen te halen.

898 gheberst: ontbreekt; yet: iets; laet: laat het.

899 vroe: verheugd, blij.

900 haer: voor haar; dat het zo gelopen was, dat zij dit bereikt had.

901 met hare: bij zich (in huis).

902 er (in hadder) toe: voor hen; goede ware: goede zorg; en zorgde goed voor ze.

[p. 69]

 

Die moeder, diese hadde ghesoghet

 

Ende pine daer om ghedoeghet,^903-904904

905

Haer was wel te moede,⁹⁰⁵

 

Doen sise wiste in goeder hoede,⁹⁰⁶

 

Haer kinder, die si begaf⁹⁰⁷

 

In groter noet ende ghinc af.⁹⁰⁸

 

Sine hadde vaer no hinder⁹⁰⁹

910

Voert meer om hare kinder.⁹¹⁰

 

Si leide vort een heylech leven.⁹¹¹

 

Menech suchten ende beven

 

Hadsi nacht ende dach,^912-913

 

Want haer die rouwe int herte lach⁹¹⁴

915

Van haren quaden sonden,⁹¹⁵

 

Die si niet en dorste vermonden⁹¹⁶

 

Ghenen mensche, no ontdecken,⁹¹⁷

 

Noe in dichten oec vertrecken.⁹¹⁸aant.

 

 

 

Hier na quam op enen dach

920

Een abt, diese te visenteerne plach⁹²⁰aant.

 

Eenwerven binnen den iare,⁹²¹

 

Om te vernemen oft daer ware⁹²²

 

Enech lachterlike gheruchte,⁹²³

 

Daer si blame af hebben mochte.⁹²⁴

903-904 nl. hun echte moeder.

904 daer om: ervoor (nl. om hen ter wereld te brengen); ghedoeghet: geleden.

905 zij was gerust, verheugd.

906 in goeder hoede: goed verzorgd.

907 die si begaf: die zij had verlaten.

908 ghinc af: in de steek had gelaten.

909 vaer no hinder: geen vrees of verdriet.

910 voert meer: verder.

911 vort: in het vervolg, daarna; heylech: vroom.

912-913 ze zuchtte veel en had veel angst, dag en nacht.

914 die rouwe: het berouw; int herte: op het hart; want het berouw bedrukte haar.

915 van: (berouw) over; quaden: erge, dodelijke.

916 dorste: durfde; vermonden: onder woorden te brengen, mee te delen.

917 no: noch; ontdecken: bloot leggen, openbaren.

918 noe... oec: zelfs niet; in dichten: op schrift; vertrecken: vertellen, ervan gewagen.

920 te visenteerne (3^e naamv. van de infinitief): te bezoeken, te inspecteren; plach: gewoon was.

921 eenwerven: eenmaal; binnen den iare: in het jaar.

922 oft: of; ware: (zou zijn), rond ging.

923 enech: een of ander; lachterlike: (schandelijk), schande verwekkend, in opspraak brengend; gheruchte: praatje.

924 daer ... af: waardoor; si mochte: zij (nl. de kloosterlingen) zouden kunnen; blame: een slechte naam.

[p. 70]

925

Sdaghes als hire comen was,⁹²⁵

 

Lach die sonderse ende las

 

Inden coer haer ghebet^926-927

 

In groter twivelingen met.⁹²⁸

 

Die duvel becorese metter scame,⁹²⁹

930

Dat si haer sondelike blame⁹³⁰

 

Vore den abt niet en soude bringhen.⁹³¹

 

Alsi lach inder bedinghen,⁹³²

 

Sach si, hoe dat neven haer leet⁹³³

 

Een ionghelinc met witten ghecleet.⁹³⁴aant.

935

Hi droech in sinen arm al bloet⁹³⁵

 

Een kint, dat dochte haer doet.⁹³⁶

 

Die ionghelinc warp op ende neder⁹³⁷

 

Enen appel ende vinken weder⁹³⁸

 

Vor tkint, ende maecte spel.⁹³⁹

940

Dit versach die nonne wel,⁹⁴⁰

 

Daer si in haer ghebede lach.⁹⁴¹

 

Si seide: ‘Vrient, oft wesen mach

 

Ende of ghi comen sijt van Gode,^942-943aant.

 

Soe manic u bi sine ghebode,⁹⁴⁴

945

Dat ghi mi segt ende niet en heelt,⁹⁴⁵aant.

 

Waerom ghi voer dat kint speelt

925 sdaghes: op de dag; als: toen; op de dag dat hij er gekomen was.

926-927 lach ... ende las haer ghebet: lag te bidden; inden coer: in het koor.

928 in groter twivelingen: in grote onzekerheid; met: ook, daarbij; en (daarbij verkeerde zij) in grote tweestrijd.

929 becorese (uit becorede se): verleidde haar; metter scame: door (haar) schaamte, door haar angst voor schande.

930 dat: zodat; haer sondelike blame: haar zondige schande, haar schandelijke zonde(n).

931 vore bringhen: voorleggen, meedelen; soude: zou willen.

932 toen zij in gebed verzonken was.

933 neven haer: langs haar; leet: (voorbij) ging.

934 met witten ghecleet: in het wit gekleed.

935 al bloet: duidelijk zichtbaar.

936 dat dochte haer doet: dat haar dood leek.

937 warp op ende neder: wierp omhoog (en omlaag).

938 vinken: ving hem.

939 tkint: het kind; maecte spel: maakte grapjes.

940 versach: merkte op; wel: goed; dit zag de non heel goed.

941 daer: (op de plaats) waar.

942-943 oft: indien, als het; oft wesen mach ende: als het kan zijn dat; oft wesen mach ende of ghi comen sijt van Gode: als gij misschien van God zijt gekomen.

944 soe: dan; manic: smeek ik; bi sine ghebode: bij zijn opdracht, of: bij zijn macht.

945 heelt: verbergt; niet en heelt: litotes zie 31; dat gij mij vooral vertelt.

[p. 71]

 

Metten sconen appel roet,

 

Ende het leet in uwen arm doet?⁹⁴⁸

 

U spel en helpt hem niet een haer.’⁹⁴⁹

950

‘Seker, nonne, ghi segt waer.⁹⁵⁰

 

En weet niet van minen spele

 

Weder luttel no vele;^951-952

 

Hets doet: en hoert no en siet.⁹⁵³

 

Al des ghelike en weet God niet,⁹⁵⁴

955

Dat ghi leest ende vast.⁹⁵⁵

 

Dat en helpt u niet een bast;⁹⁵⁶

 

Hets al verloren pine,⁹⁵⁷

 

Dat ghi neemt discipline.⁹⁵⁸

 

Ghi sijt in sonden soe versmoert,⁹⁵⁹aant.

960

Dat God u beden niet en hoert⁹⁶⁰

 

Boven in sijn rike.aant.

 

Ic rade u: haestelike

 

Gaet ten abt, uwen vader,^962-963aant.

 

Ende verteelt hem algader⁹⁶⁴

965

U sonden al sonder lieghen.⁹⁶⁵

 

Laet u den duvel niet bedrieghen.⁹⁶⁶

 

Die abt sal u absolveren⁹⁶⁷

 

Van den sonden die u deren.⁹⁶⁸

 

Eest dat ghise niet en wilt spreken,⁹⁶⁹

970

God salse zwaerlike an u wreken!’⁹⁷⁰

948 ende: en (dat terwijl); leet: ligt.

949 uw spel helpt hem geen zier.

950 waer: de waarheid.

951-952 en (uit het en) weet niet: het weet niets; weder luttel no vele: noch weinig, noch veel; het merkt totaal niets van mijn spelen.

953 hets: uit het es; en (uit (h)et en, of uit hen uit henne uit het ne) hoert no en siet: het hoort noch ziet; het is dood: het kan niet horen en niet zien.

954 al des ghelike: precies zo.

955 leest: bidt.

956 niet een bast: geen snars.

957 al: allemaal; verloren pine: vergeefse moeite.

958 dat gij uzelf kastijdt.

959 versmoert: (dood), verstikt.

960 u beden: uw gebeden.

962-963 haestelike gaet: ga snel; ten: naar de; vader: (biecht)vader.

964 verteelt (uit vertelet uit vertel et): vertel het; algader: alles bij elkaar, volledig.

965 u sonden al: al uw zonden; sonder lieghen: naar waarheid (zie 31, litotes).

966 laat de duivel u niet misleiden.

967 absolveren: absolutie geven.

968 deren: verdriet doen; van de zonden waarover ge berouw hebt.

969 eest (uit eset uit es et): is het; spreken: bekennen.

970 God zal u er zwaar voor straffen.

[p. 72]

 

Die ionghelinc ghinc ute haer oghen;⁹⁷¹

 

Hine wilde haer nemmer vertoghen.⁹⁷²

 

Dat hi seide, heeft si verstaen.⁹⁷³

 

Smorghens ghinc si alsoe saen⁹⁷⁴

975

Ten abt ende bat dat hi hoerde⁹⁷⁵

 

Haer biechte van worde te worde.⁹⁷⁶

 

Die abt was vroet van sinne.⁹⁷⁷

 

Hi seide: ‘Dochter, lieve minne,⁹⁷⁸

 

Des en willic laten niet.⁹⁷⁹

980

Bepeinst u wel ende besiet

 

Volcomelijc van uwen sonden.’^980-981

 

Ende si ghinc ten selven stonden⁹⁸²aant.

 

Den heyleghen abt sitten neven⁹⁸³

 

Ende ondecten hem al haer leven⁹⁸⁴aant.

985

Ende haer vite van beghinne:⁹⁸⁵

 

Hoe si met ere dulre minne⁹⁸⁶

 

Becort was soe uter maten,⁹⁸⁷

 

Dat si moeste ligghen laten

 

Haer abijt met groten vare⁹⁸⁹aant.

990

Eens snachts op onser vrouwen outare,⁹⁹⁰

 

Ende rumede den cloester met enen man,⁹⁹¹aant.

 

Die twee kindere aen hare wan.⁹⁹²

971 ghinc ute haer oghen: verdween uit haar gezicht.

972 ne (uit hine) ... nemmer: niet meer; haer: aan haar; vertoghen: openbaren.

973 dat: wat; verstaen: begrepen.

974 alsoe saen: zo gauw mogelijk, onmiddellijk.

975 bat: verzocht, smeekte; dat hi hoerde: dat hij zou willen luisteren (naar).

976 van worde te worde: woord voor woord, uitvoerig.

977 vroet van sinne: verstandig, vol begrip.

978 lieve minne: lief kind.

979 des: 2^e naamv. van het afhankelijk van niet (niets); dat wil ik zeker doen (litotes, zie 31).

980-981 bepeinst u wel: overweeg goed, denk goed na; besiet van uwen sonden: onderzoek uw zonden; volcomelijc: nauwkeurig.

982 ten selven stonden: op hetzelfde moment, meteen.

983 den heylighen abt neven: naast de vrome abt.

984 ondecten hem: openbaarde hem, bekende hem; al haer leven: haar hele leven.

985 haer vite: haar levenswandel, gedrag; van beghinne: van het begin af aan.

986 met ere dulre minne: door een krankzinnige liefde.

987 becort: in verzoeking gebracht; soe uter maten: zo buitensporig.

989 haer abijt: haar kloosterkleed; met groten vare: in grote vrees.

990 eens snachts: eens op een nacht.

991 rumede: verliet, ontvluchtte.

992 aen hare wan: bij haar kreeg.

[p. 73]

 

Al dat haer ye was ghesciet,⁹⁹³aant.

 

Dies ne liet si achter niet;⁹⁹⁴

995

Wat si wiste in haer herte gront,⁹⁹⁵

 

Maecte si den abt al cont.⁹⁹⁶

 

Doen si ghebiecht hadde algader,⁹⁹⁷

 

Sprac dabt, die heyleghe vader:⁹⁹⁸

 

‘Dochter, ic sal u absolveren⁹⁹⁹aant.

1000

Vanden sonden die u deren,¹⁰⁰⁰

 

Die ghi mi nu hebt ghelijt.¹⁰⁰¹

 

Gheloeft ende ghebenedijt¹⁰⁰²

 

Moet die moeder Gods wesen!’

 

Hi leide haer op thoeft met desen¹⁰⁰⁴

1005

Die hant ende gaf haer perdoen.¹⁰⁰⁵

 

Hi seide: ‘Ic sal in een sermoen¹⁰⁰⁶

 

U biechte openbare seggen,¹⁰⁰⁷aant.

 

Ende die soe wiselike beleggen,¹⁰⁰⁸

 

Dat ghi ende u kinder mede¹⁰⁰⁹

1010

Nemmermeer te ghere stede¹⁰¹⁰

 

Ghenen lachter en selt ghecrigen.¹⁰¹¹

 

Het ware onrecht, soudement swigen,¹⁰¹²

 

Die scone miracle die ons Here¹⁰¹³

993 al dat: alles wat; ye: ooit; ghesciet: overkomen; alles wat haar (maar) was overkomen.

994 dies: 2^e naamv. van het aanw. voornaamw. die afhankelijk van niet (niets daarvan); daarvan hield ze niets achter, daarvan verzweeg ze niets.

995 in haer herte gront: in het diepst van haar hart.

996 maecte si cont: maakte zij bekend, bekende zij; al: allemaal.

997 doen: toen; algader: (geheel en al), alles.

998 dabt: uit die abt; heyleghe: vrome.

999 absolveren: absolutie schenken.

1000 die u deren: die u berouwen.

1001 ghelijt: beleden.

1002 gheloeft: geloofd, geprezen; ghebenedijt: geprezen, verheerlijkt.

1004 thoeft: het hoofd; met desen: hierbij.

1005 perdoen: pardon, vergiffenis.

1006 sermoen: preek.

1007 openbare seggen: openbaren, bekend maken.

1008 ende: maar; wiselike beleggen: voorzichtig inkleden, verhullen.

1009 ende u kinder mede: en ook uw kinderen.

1010 nemmermeer: nooit; te ghere (uit ghenere) stede: (op geen enkele plaats), nergens.

1011 lachter: schande; ghecrigen: krijgen, ondervinden.

1012 onrecht: fout, verkeerd; soudement uit soude men et (voorlopig lijdend voorw. voor die miracle); soudement swigen: als men het zou verzwijgen, als men het niet bekend zou maken.

1013 die scone miracle: het heerlijke mirakel, wonder.

[p. 74]

 

Dede doer siere moeder ere.¹⁰¹⁴

1015

Ic saelt orconden over al.¹⁰¹⁵

 

Ic hope, datter noch bi sal¹⁰¹⁶

 

Menech sondare bekeren¹⁰¹⁷

 

Ende onser liever vrouwen eren.’¹⁰¹⁸

 

 

 

Hi deet verstaen den covende,¹⁰¹⁹

1020

Eer hi thuus weder wende,¹⁰²⁰

 

Hoe ere nonnen was ghesciet.¹⁰²¹

 

Maer sine wisten niet

 

Wie si was; het bleef verholen.¹⁰²³

 

Die abt voer Gode volen.¹⁰²⁴

1025

Der nonnen kinder nam hi beide

 

Ende vorese in sijn gheleide.^1025-26

 

Grau abijt dedi hen an¹⁰²⁷aant.

 

Ende si worden twee goede man.¹⁰²⁸

 

Haer moeder hiet Beatrijs.¹⁰²⁹aant.

1030

Loef Gode ende prijs¹⁰³⁰

 

Ende Maria, die Gode soghede,aant.

 

Ende dese scone miracle toghede.¹⁰³²aant.

 

Si halp haer uut alre noet.¹⁰³³

1014 dede: liet plaats vinden; doer siere moeder ere: (ter wille van de eer van zijn moeder), om zijn moeder te eren.

1015 saelt uit salet uit sal et; orconden: verkondigen.

1016 er (datter) ... bi: erdoor.

1017 bekeren: zich bekeren.

1018 onser liever vrouwen: meewerkend voorw. in de 3^e naamv. of: lijdend voorw. in de 2^e naamv. (genitief-object).

1019 deet: uit dede et (voorlopig lijdend voorwerp voor 1021); hi deet verstaen: hij gaf te kennen, hij gaf te verstaan; den covende (meewerkend voorw.): aan de kloosterlingen.

1020 eer: voor(dat); thuus: naar huis; weder: terug; wende: keerde.

1021 wat er met een non gebeurd was.

1023 verholen: geheim, onbekend.

1024 voer: trok weg, vertrok; Gode volen: (in Gods hoede aanbevolen), met de zegen (heilwens) der nonnen.

1025-26 der nonnen kinder: de kinderen van de non; nam hi beide: nam hij beiden (mee); vorese (uit voredese): voerde hen; nam beide ende vorese: liet hen beiden meegaan; in sijn gheleide: in zijn escorte, onder zijn hoede.

1027 grau abijt: grauwe pijen; dedi: deed hij.

1028 worden: werden; goede: voortreffelijke, vrome.

1029 hiet: heette.

1030 loof en prijs God.

1032 die scone miracle: het heerlijke mirakel (wonder); toghede: bewees, verrichtte.

1033 halp: hielp; uut alre noet: uit alle ellende.

[p. 75]

 

Nu bidden wi alle, cleine ende groet,¹⁰³⁴

1035

Die dese miracle horen lesen,¹⁰³⁵

 

Dat Maria moet wesen¹⁰³⁶

 

Ons vorsprake int soete dal¹⁰³⁷aant.

 

Daer God die werelt doemen sal.¹⁰³⁸aant.

 

 

 

Amen.

1034 nu bidden wi: laten wij nu bidden; cleine ende groet: jong en oud.

1035 lesen: vertellen.

1036 moet: moge.

1037 ons vorsprake: onze verdedigster, advocaat; int soete dal: in het lieflijke dal.

1038 die werelt: de mensheid; doemen: oordelen, richten over (of: die werelt: de wereld (der zonde), en doemen: veroordelen, verdoemen).

1-3 Alleen na vers 1 en 3 in regel 2 en 5 en aan het slot van de laatste regel van het gedicht staan punten. Deze punten geven geen zinseinden aan, maar markeren het verseinde als dit niet samenvalt met het eind van de regel, zoals in vs. 1 en 3, omdat de eerste drie verzen naast de gehistorieerde initiaal over vijf regels zijn verdeeld. Aan het slot van het gedicht geeft de punt het eind van het geheel aan, zoals dat in de gehele codex gebeurt.

45 Leet kan zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord zijn; lieft(e) is een zelfstandig naamwoord naast lief als lengte naast lang en diepte naast diep. Er is dus geen noodzaak om te lezen lief in plaats van lieft dat in het handschrift staat, al is het zelfstandig naamwoord lief de gebruikelijke vorm in de polaire (naar twee kanten gerichte) verbinding lief en leet (vs. 140). Verder moet er op worden gewezen dat de schrijver vaker een t plaatst of weglaat waar dat minder gebruikelijk is (zie ook Tekstkritische opmerkingen 527). De mededeling van Stracke dat het handschrift lieft heeft met een punt onder de f die als expurgeerpunt voor de t bedoeld zou zijn, is onbegrijpelijk, aangezien er aldaar geen punt geconstateerd kon worden.

60 De emendatie van gheluux in ghelux, die de meeste editeurs voorstaan, is onjuist. De rekking van de klinker in open lettergreep is normaal; we hebben hier te maken met een oudere vorm dan de vorm ghelux. Zie ook Tekstkritische opmerkingen 569 en 710.

92 Het cijfer wordt tussen twee punten geplaatst; voor de eenheden gebruikt men de i, voor de laatste eenheid een j; dus 3 is .iij.. Op gelijke wijze wordt de klinker lange i weergegeven door de combinatie i en j: ij; pas later is de uitspraak daarvan ei geworden.

205 De meeste Beatrijs-commentaren willen in plaats van Maria, moeder lezen Jhesu, here. De argumenten zijn dat Beatrijs voor het hoogaltaar bidt, in 215 zich tot Jezus richt, en daarna, als ze uit het koor is gegaan nogmaals tot Maria bidt; verder zouden de regels 208 en 209 wel van Jezus, maar niet van Maria gezegd mogen worden.
Wanneer men een fout in een tekst meent te constateren, dient men het ontstaan van de fout aannemelijk te maken, bovendien moet men de tekst op dit soort fouten in het geheel controleren. Het heeft daarom zin om na te gaan of Maria vaker met God of Jezus - die in het Middelnederlands, ook Got wordt genoemd - wordt verwisseld. In 200 blijft Beatrijs achter in het koor, volgens de tekst richt zij zich eerst tot Maria (205), vervolgens tot Jezus (215). Dan verlaat zij het koor en knielt voor een Mariabeeld en bidt tot Maria (225). In dit gebed zegt zij nacht en dag tot Maria geklaagd te hebben (228), maar Beatrijs blijkt tot God gebeden te hebben (72). Als Beatrijs later in ellende verkeert, bidt zij tot Maria (438), en zij bidt dagelijks de zeven Mariagetijden. Het resultaat is berouw, die God haar schenkt (484), waarop zij tot Maria bidt (492). Bij de weduwe bidt Beatrijs weer tot Maria (622) maar tijdens dit gebed gaat ze over op God: Here, ghi hebt wanhope verwaten (631), waarin ze uitvoerig ingaat op Gods genade (tot 662), waarna Beatrijs zich weer tot Maria richt. Dan komt in haar slaap de stem tot Beatrijs, die vertelt dat Maria zich over haar ontfermd heeft (673-699), waarop de stem afscheid neemt (700) met Hets van Gode dat ic u quedde. Beatrijs in de war door de stem verzoekt God nogmaals om een teken (703-720) en eindigt dan dat ze er Maria steeds dankbaar voor zal zijn (721-722). Die stem komt dan terug en zegt: God sal wesen dijn troester (728) en gaat door: Doet dat Maria u ontbiet; ic ben haer bode, en twivels niet (729-730). Weer bidt Beatrijs (736) tot God, maar tijdens dit gebed gaat ze over op Maria (744) en verzoekt nu Maria haar de stem voor de derde maal te zenden. Die stem komt dan en wel van Gods cracht (750) en zegt doet dat ic u hiet, want u Maria bi mi ontbiet (753-754). Haar reactie hierop is, dat ze nu niet kan twijfelen Dese stemme komt van Gode ende es der maghet Marien bode (765-766). Ze zal daarom naar het klooster terug gaan opten troest van onser vrouwen en ze zal haar kinderen bevelen Gode onsen vader (772-774). Ze dekt de kinderen dan met haar kleren toe en zegt kinder, blijft ghesont. Op den troest van onser vrouwen latic u hier enz. (780). Als ze het klooster binnen is, zegt ze Maria hebbes danc. Ic ben comen binnen mure. God gheve mi goede aventure (792-794). Vervolgens bidt ze God om haar habijt (799-803) en als ze dat heeft gevonden richt ze een dankgebed tot God en Maria samen (810) God van hemelrike ende Maria, maghet fijn, maar ze gaat alleen tot Maria verder in haar gebed: Ghebenedijt moetti sijn. Ghi sijt alre doghet bloeme. In uwen reine magedoeme droeghedi een kint sonder wee enz. Na haar eerste werkzaamheden als kosteres weer te hebben verricht bidt ze nogmaals tot Maria vooral voor haar kinderen, wat in de indirecte reden wordt gegeven (841-844). Inhoud van verdere gebeden wordt niet verteld. De abt begrijpt dat het mirakel door de Heer verricht is tet ere van Maria (1013-1014), zoals de schrijver reeds in het begin meedeelde (7-8), maar in 1032 wordt van Maria gezegd dat zij dese scone miracle toghede. Aan het slot worden God en Maria beiden weer genoemd, waarbij de leer der kerk geen geweld wordt aangedaan: dat Maria moet wesen ons vorsprake int soete dal daer God die werelt doemen sal.
Als we dit geheel overzien, blijkt dat wat als een incidentele fout werd gewijzigd door de tekstuitgevers een regelmatig verschijnsel is. Steeds wordt Maria zo niet in één adem dan toch in één gebed met God genoemd, waarbij zij als middelares optreedt zonder wier hulp het niet mogelijk lijkt dat de zondaar genade krijgt. Dit is echter begrijpelijk in een tijd dat de Maria-verering nog in opkomst was. Dit verklaart ook waarom de dichter tweemaal op de grote waarde wijst van het Ave Maria bidden. De eerste maal als Beatrijs haar kleed aflegt voor het Maria-altaar (239-248), de tweede maal als ze berouw heeft en zich beroept op het feit dat ze dit gebed geregeld had opgezegd (525-552). Zie ook Aant. 243-248. Hoe meer eer men voor Maria opeiste - en in heiligenlegenden deed men dat ook voor zijn heilige - hoe dankbaarder de vereerde zou zijn, en hoe meer kans, dat die eer ten slotte toegewezen werd door het kerkelijk gezag. Het is dus geheel niet vreemd, nee juist in overeenstemming met de aard van dit verhaal, dat praktisch regelmatig Maria steeds genoemd wordt als het ware even machtig als God. Nu wordt opgemerkt dat van Maria niet gezegd mag worden ghi kint wel in allen uren smenschen herte ende sijn wesen, omdat dit alleen door God gekend zou zijn, zoals ook van Maria niet gezegd zou mogen worden dat haar genade altijd groter is dan de zonde der mensen (662). Als dit zo was, hoe kon het dan geschreven worden? Had de dichter dit moeten weten? Waarom zouden deze regels wel een interpolatie kunnen zijn en geen ‘fout’ van de dichter? Trouwens volgens Tondalus' visioen hebben de zalige zielen ook kennis van alles wat er plaats vindt (1854): hemlieden was niet verholen in hemelrike no in eerderike. Het is eerder zo, dat wat een fout lijkt typerend is voor de geest waaruit het werk ontstaan is, en dus een mogelijkheid tot beter begrip voor het werk biedt. En waarom zou Maria niet aangeroepen kunnen worden voor het hoogaltaar, zoals is opgemerkt, terwijl op het hoogaltaar wel een Mariabeeld kan staan? Dit blijkt o.a. uit een Marialegende (De Vooys, I, LXXV) Ende in dat cloester stont een scoen beelt van onser liever vrouwen op dat hoghe outaer.

228 Zie Tekstkritische opmerkingen 527.

239 Het voorlopig lijdend voorwerp wordt twee maal uitgedrukt nl. door de t in ict en de t in segt. Men kan daarom ict in ic emenderen, er van uitgaand dat de kopiist anticiperend op de vorm segt in plaats van seg deze fout gemaakt zou hebben; maar men moet daarbij dan bedenken, dat de corrector dit heeft laten staan en dat in de gehele tekst vormen met en zonder t voorkomen in afwijking van de normale spelling. Het meest waarschijnlijk is daarom dat we in ict een hypercorrect toegevoegde -t aantreffen, wat vooral een Limburgs verschijnsel zou zijn. (Van Loey II, § 114 e.) (zie Tekstkritische opmerkingen 527).

256 In het handschrift staat w't; de komma in een woord als abbreviatuur staat voor klinker + r; in de Beatrijs is dat er en aer, maar dat sluit de mogelijkheid van een andere klinker niet uit. De vorm w't komt voor als het bijwoord waert in 164, 186 en 788, en is dan voor de lezer een homogram met een vorm van het werkwoord werden in 256, 419, 422, 596 en 669. Alle tekstuitgevers lossen deze vorm op met wert en wel voor de 3^e persoon enkelvoud van de indicatief preteritum. Dit is echter onaannemelijk. Immers als voluit geschreven vormen komen voor de infinitief werden (630), de 1^e persoon enkelvoud van de indicatief presens ic werde (231), van het preteritum de 2^e persoon meervoud ghi wort (216, 217) en de 3^e persoon meervoud si worden (1028), de coniunctief van deze tijd ic worde (515) en de voltooid verleden tijd was worden (523). Op grond van deze vormen kan men besluiten tot wort, als men klinker-gelijkheid voor alle vormen van de verleden tijd van dit werkwoord aanneemt, of wart of waert als men voor het enkelvoud van de indicatief een andere klinker veronderstelt dan voor de coniunctief en de pluralis.
269 Het rijm behoeft/ghenoech kan minder onregelmatig zijn geweest, dan dit op het eerste gezicht lijkt. In vele gevallen staan woorden eindigend op cht naast woorden met de oorspronkelijke ft (gracht naast graft, sticht naast stift etc.). Van Loey, Middelnederlandse spraakkunst, II, § 109 d., opm. 1 denkt hier aan een mogelijke paragogische (niet bij de stam behorende) t.
Hij wil nl. i.p.v. genoech (in strijd met het hs. schrijft hij genoeg) genoeft lezen. Van deze vorm zijn mij geen voorbeelden bekend. Aannemelijker is dat de klanken die door ch en f worden weergegeven zeer dicht bij elkaar gelegen hebben, zoals ook uit andere teksten blijkt, terwijl dan in deze tekst de t in deze positie blijkbaar bovendien weinig foneem-waarde had.
Er zou dan inderdaad een uitgang geweest zijn die beide woorden nagenoeg zou hebben doen rijmen. Zie ook Tekstkritische opmerkingen 527.

326 De vorm derven naast dorven is volgens Van Loey I § 64 Brabants.

414 In 817 komt de vorm werde voor, die hier warde is gespeld en rijmt op paerde. Voor de r + dentaal zou de a gerekt geweest kunnen zijn, zodat dan de klank nagenoeg gelijk was aan ae. De ‘verschrijving’ waardoor warde i.p.v. waerde in het hs. kwam en de vorm werde zouden kunnen wijzen op een voorkeur voor de korte klinker bij de schrijver van deze redactie.

477-482 Deze regels sluiten hier niet aan. Dit is door de meeste onderzoekers erkend, al verschilt men van mening of deze regels hier een interpolatie zijn of het gevolg van een verplaatsing. Van Mierlo, die meent dat deze regels hier altijd gestaan hebben, erkent toch dat de verzen 481 en 482 onduidelijk zijn. In 476 hebben we de geschiedenis van Beatrijs gedurende de veertien jaar dat ze uit het klooster is, vernomen; de verzen 477-482 zijn op deze plaats een overbodige en een onvolledige herhaling. Maar juist deze overbodigheid en onvolledigheid pleiten tegen een interpolatie, die toch mogelijk misverstand wil voorkomen. Veel aannemelijker is de opvatting van Stracke dat deze regels na 432 hebben gestaan. De man heeft haar in de steek gelaten. Dit wordt nog eens samengevat: zeven jaar was ze met hem samen, ze kregen twee kinderen, nu zit ze in de narigheid; dit waren de eerste zeven jaren, luister wat er nu gaat gebeuren. En dan, na deze zes verzen, komen de diepe val en de grote vernedering, als noodzakelijk gevolg van de eerste plezierige jaren. Als de ellende namelijk niet gekomen was, zou het besluit van Beatrijs het klooster te verlaten zo gek nog niet geleken hebben aan jonge toehoorders en hoorderessen aan wie Beatrijs ten voorbeeld gehouden zal zijn. Daarom wordt nu de aandacht gevraagd na de recapitulatie voor de komende zeven jaar. Aansluitend aan de zes verplaatste verzen krijgen we dan de overwegingen van Beatrijs en haar besluit op het veld haar brood voor de kinderen te gaan verdienen, beginnend bij 433.
Hoe kunnen deze verzen dan ergens anders terecht gekomen zijn? Hellinga beredeneert onder welke omstandigheden deze ‘zes verdwaalde verzen in de Beatrijs’ door een kopiist per abuis verplaatst zouden kunnen zijn, doordat de fout reeds in de legger was gemaakt waar 22 regels op een blad stonden, zodat 44 regels verder juist een nieuw blad begon. Van belang is m.i. ook dat 433 en wat nu 477 is beide met hetzelfde woord Si beginnen. Bij Hef overschrijven komt men makkelijk op een foute regel als deze met het woord begint dat men juist aan het opschrijven is en slechts zes verzen verwijderd is. In ieder geval als de schrijver in 481 zegt dat we de eerste zeven jaar nu hebben gehoord, dan weten we op die plaats al wat Beatrijs heeft gedaan in de volgende zeven jaar en als de schrijver dan om aandacht vraagt voor die jaren krijgen we in 483 daar niets meer over verteld, maar komt de geschiedenis van het berouw. Deze regels passen dus niet op deze plaats, terwijl ze na 432 een functie zouden vervullen. Omdat het handschrift zo kostbaar was, een pronkstuk, zal de corrector er geen veranderingen in hebben willen aanbrengen, en men moet zich nauwkeurig rekenschap van de mededelingen geven om te ontdekken, dat er iets niet klopt, zodat de fout niet opvallend en dus niet zeer hinderlijk was.
485 De normale spelling is berouwenesse.

526 Door anticipatie, nl. doordat de kopiist sneller dacht dan schreef, was hij al bij de st van het slot van het woord onghetroest in gedachten toen hij nog de eerste t moest schrijven, waardoor hij twee maal st schreef.
527 De mogelijkheid bestaat dat we in de vorm noy een variant moeten zien van de vorm noyt. In samenstellingen komt de vorm noysint geregeld voor naast noytsint. Bovendien komt op verschillende plaatsen in het handschrift een t voor of is hij juist afwezig, waar wij dat niet zouden verwachten: hinc (248) rijmt op ghedinct (249); de vorm lieft is naast leet ongebruikelijk (45); in 239 zou men ic verwachten i.p.v. ict (Ende ict segt u over waer). In 228 staat nach ende dach, in 490 en 913 nacht ende dach, in 620, 688, 723 en 803 staat snachs, in 565 en 990 snachts; behoeft rijmt op ghenoech (269), zie Tekstkritische opmerkingen aldaar), in 731 staat heefsise en niet heeftsise, in 884 heefse, in 848 cloc zeel en niet tcloc zeel en in 881 zou men int convent kunnen verwachten, maar er staat in convent. Van Loey II, § 114 d wijst er op dat in het Limburgs de auslaut-t verdwijnt na ch, f en p en sporadisch ook elders, o.a. nach voor nacht. Een Limburgse legger en een Brabantse kopiist zou één verklaring voor een onzeker t-gebruik kunnen zijn.
Op grond hiervan kan men vermoeden dat de vorm noy een variant is van noyt, vooral omdat het een goede zin zou geven, immers in het Mnl. zegt men niet ‘in wat voor leven ik ooit was’, maar ‘in wat voor leven ik nooit was’. Daar staat echter tegenover, dat noy in de betekenis van node, dat is ‘door de nood gedwongen’, dus ‘tegen mijn zin’ weliswaar een geheel andere, maar geenszins onwaarschijnlijke mededeling zou geven. Wel zegt Van Mierlo, dat dit niet klopt met wat volgt, maar dat lijkt mij niet juist: Bij het volmaakt berouw, dat Beatrijs op dit moment bezit, zou men nu misschien niet meer zelf verzachtende omstandigheden naar voren brengen, maar Beatrijs pleit blijkens de volgende regels voor zichzelf, want ze beroept zich op haar verdienste geregeld de Mariagebeden te hebben gezegd; daarbij is het zeer wel denkbaar, dat ze er ook op wijst dat ze de zonden tegen haar zin beging. Gezien echter het feit dat de vorm noy voor node slechts weinig voorkomt en dan bovendien in jonger taalgebruik, terwijl de afwezigheid van de t voldoende verklaard wordt door wat typisch is voor de spelling van deze tekst is de lezing noy = ‘ook maar’ het meest waarschijnlijk.

569 De vorm ruust is ongebruikelijk en mogelijk een verschrijving voor rust, al weten we bitter weinig van de uitspraak die een dergelijke schrijfwijze bepaald kan hebben (zie ook Tekstkritische opmerkingen 60 en 710).

614 De lombarde staat voor 615, maar de zin begint bij 614. Wij hebben daarom de regel wit voor 614 geplaatst.

678 De vorm ghi ginges zal mogelijk teruggaan op een gedeeltelijke verbetering in de legger. Eerst kan er gestaan hebben du ginges. De omringende regels hebben echter ghi-vormen, en daarom zal du zijn doorgehaald en werd er ghi boven geschreven. Deze verbetering was voldoende, want bij het lezen wijzigde men dan automatisch de vorm ginges in ginct. De kopiist echter schreef wat hij zag en liet zo de vorm ginges staan.
Opvallend parallel zijn in het proza-verhaal van Beatrijs op deze plaats de aanspreekvormen in het Katwijkse handschrift (De Vooys, Marialegenden, I, XII, blz. 46) waar eveneens du en ghi wisselen: Ende haer quam te voren een visioen so dat haer dochte dat haer een toesprac ende seide ‘O wijf du hebste so seer ghekermet ende ghescreyt ende om genade ghebeden God hevet uwer ontfermt ende maria die moeder gods hevet iu verbeden Daer om staet op ende gaet in dat cloester ghi selt alle die doren op vinden staan Ende al iu habijt dat ghi wt toghet doe ghi mitten ionghelinc wtten cloester ghinct dat selt ghi vinden legghen op dat outaer voor onser liever vrouwen daer gijt leyde ...’.

710 Evenals ruust ongebruikelijk is voor rust (569) is rumde een ongebruikelijke vorm voor ruumde, waarmee nog niet vast staat dat de schrijver zich vergiste. Deze vormen kunnen heel wel beantwoorden aan een bepaalde uitspraak.

723 Sanders snachts zal wel een enigszins fonetische weergave zijn van des anders nachts. Zie ook Tekstkritische opmerkingen 527.
731 De verteller gaat in de tegenwoordige tijd over zonder dat hij de directe rede gebruikt; men zou kunnen zeggen, dat hierdoor de attentie van de luisteraar gewekt wordt. De vorm hiet (733) zou echter ook onv. verl. tijd kunnen zijn, wat dorst (734) zeker is, terwijl verbeyt weer onv. teg. tijd is; seide daarentegen is weer onv. verl. tijd. Er is dus in ieder geval een afwisseling tussen de tegenwoordige en de verleden tijd; dit in combinatie met de dubbele lijdendvoorwerp-constructie bij vernomen, die de indruk maakt of de oorspronkelijke zinsconstructie niet is volgehouden, rechtvaardigt het vermoeden dat de tekst hier corrupt is. Het zou bijvoorbeeld zo kunnen zijn, dat 735 aansloot bij 730, maar dat een voordrachtkunstenaar dit te plotseling vond en de situatie na de tweede verschijning wilde samenvatten, zoals dit ook na de eerste en derde opdracht gebeurt. Deze tweede opdracht is echter veel korter dan de andere, zodat een samenvatting daarvan voor het verhaal gemist kan worden en nieuwe overwegingen van Beatrijs worden dan ook niet gegeven in deze vier regels. Dit is wel het geval in het gebed dat in 735 begint, en waarin Beatrijs uitdrukkelijk om bescherming tegen de duivel smeekt, die ze juist wegens de tweede opdracht (zie Aant. 704) zo moet vrezen. Wij wijzen er echter nadrukkelijk op, dat de gedachte aan een interpolatie niet meer dan een hypothese kan zijn, immers ook de schrijver kan zijn momenten gehad hebben die volgens onze normen zwak waren, terwijl bovendien een grotere kennis van het Mnl. ons in staat zou stellen bijvoorbeeld te achterhalen of het gebruik van de tegenwoordige tijd hier niet misschien zeer functioneel is.

751 Onzuivere rijmen komen vaker voor (zie Tekstkritische opmerkingen 924). Wat betreft het rijm lichte / onrechte: dezelfde woorden worden nu eens met e, dan weer met i geschreven. Zes maal komt covent voor in rijmpositie, en tweemaal komt covint voor, waarvan één maal in rijmpositie (746), rijmend op sint. Dit werkwoord komt weer met e- en i-vormen voor buiten rijm, o.a. in 82, 89, 484 en 542. In 882 rijmt bekent op covent, terwijl in 747 kinde rijmt met sinden. In 309 rijmt scinden met bewinden, maar in 709 ghescent met covent. Wij mogen op grond van deze voorbeelden veronderstellen dat in lichte / onrechte de klinkers nagenoeg gelijk geklonken zullen hebben.

783 De mededeling in 783 e.v. wordt niet door de inhoud geschakeld aan de voorafgaande mededeling, zodat ende als voegwoord weinig functioneel is. Daarentegen is de dubbele ontkenning gebruikelijk, en die is hier afwezig. Men heeft daarom ende wel geëmendeerd in en. Dit zou betekenen dat de abbreviatuur, in dit geval een streepje boven de n een verschrijving zou zijn.

821 Het handschrift heeft die ons broeder. Dit moet voor de middeleeuwse hoorder niet normaal geweest zijn. De voorlezer zal er dan ook wel es ingevoegd hebben. Wegens de kostbare uitvoering van het handschrift zal correctie achterwege zijn gebleven aangezien er niet voldoende ruimte was om dit mooi te herstellen.

848 Zie Tekstkritische opmerkingen 527.
852 De vorm quam kan moeilijk verklaard worden door 851 als een collectivum te beschouwen, want daar is de vorm laghen niet mee in overeenstemming, evenmin is dit waarschijnlijk met alle. Er zijn wel gevallen bekend van een meervoudig onderwerp met een enkelvoudige persoonsvorm (617 Hoe hiet haer moeder ende vader?), maar die lijken ons toch anders dan dit geval, waar quamen de te verwachten vorm is. Het is mogelijk dat de abbreviatuur in quamē werd aangezien door de kopiist voor de ligatuur van de ll van het volgende alle. Dit is een gekrulde streep door het boveneinde van de ll, die soms wel en soms niet in het handschrift voorkomt (wel o.a. in 850, niet o.a. in 510), maar soms ook als een rechte streep (469, 505). De kopiist kan nu een slordig geplaatste abbreviatuur hebben aangezien voor de ligatuur van alle. Hij las dan quame in zijn legger. Dit kan hij hebben aangezien voor een onjuiste coniunctiefvorm van het enkelvoud, wat hij gedeeltelijk corrigeerde tot indicatief-enkelvoud. Dit is natuurlijk slechts een hypothese, die echter demonstreert op welke wijze er fouten in handschriften kunnen ontstaan.

881 Zie Tekstkritische opmerkingen 527.

924 si moet blijkens de zin betrekking hebben op de kloosterzusters, maar blijkens de vorm mochte op Beatrijs. De kopiist kan het abbreviatuur-teken voor de n over het hoofd hebben gezien. Deze verklaring is de makkelijkste, maar gaat uit van een fout, terwijl die nog niet vaststaat. Van Loey II § 105 d. wijst op apocope van -n vooral in Limburg en Brabant. Nu is deze apocope geen kenmerk van deze tekst, zodat zonder meer ook dit geen verklaring mag zijn. Er zijn een aantal plaatsen in het rijm met en en e, waar men apocope had kunnen verwachten (nl, 301 rouwen / trouwe, 395 keren / jonchere, 491 drogheden / soghede, 747 kinde / sinden). Dat hier geen apocope heeft plaats gehad kan met spellingtraditie of -discipline verklaard worden. Wel blijkt uit het feit dat deze vormen in het rijm voorkomen de zwakke positie van de -n. Nu is dit rijmpaar onzuiver wat de klinker betreft. Weliswaar komen er meer onzuivere rijmen voor - behalve de en / e-rijmen: ghedinct / hinc (247), behoeft / ghenoech (269), scone / bome (237), lichte / onrechte (751), laten / maken (769) en verbeden / begheven (783) -, in dit geval kan de behoefte om de rijmvormen niet te zeer van elkaar te doen verschillen sterker geweest zijn dan de spellingtraditie die in andere gevallen de apocope van de -n verhinderde.

990 Eens snachts is interpreteerbaar als twee bijwoordelijke bepalingen achter elkaar: eens op een nacht; er is dus geen noodzaak de tekst te lezen als eens nachts: op een nacht, al is deze lezing misschien de juiste. Zie ook de Tekstkritische opmerkingen 723 betreffende Sanders snachs; men kan dus aan een fonetische schrijfwijze denken.