Beatrijs

[p. 25]

Verklaring van enkele technische termen

Abbreviatuur, afkortingsteken bijvoorbeeld e{n} voor ende, sondē voor sonden, d' voor daer en v'vroyen voor vervroyen.

Autograaf, een door de auteur geschreven handschrift.

Codex, een met de hand geschreven boek.

Codicologie, de wetenschap van het geschreven boek.

Conjectuur, een wijziging in een tekst op grond van een gissing, hetzij omdat een gedeelte niet goed leesbaar is, hetzij omdat men meent een betere, oorspronkelijke, lezing te kunnen herstellen.

Emendatie, de verbetering van een fout in de tekst. Vaak is het verschil tussen een conjectuur en een emendatie niet scherp, en wat een editeur een emendatie leek, blijkt vaak achteraf een conjectuur te zijn geweest.

Initiaal, een versierde letter, groter dan een lombarde, aan het begin van een tekst of een hoofdstuk drie regels of meer hoog. Een gehistorieerde initiaal is versierd met een miniatuur, een voorstelling, een ‘historie’ in de letter.

Interpolatie, een deel van de tekst dat niet oorspronkelijk is, en niet door de auteur ingevoegd.

Kopiist, de man die de codex met de hand geschreven heeft naar een voorbeeld dat hem daartoe ter beschikking stond. Soms werkten verscheidene kopiisten aan eenzelfde codex.

Legger, het voorbeeld van de kopiist.

Ligatuur, een verbinding van enkele letters.

Lombarde, een hoofdletter die zich onderscheidt van de normale hoofdletters doordat zij groter is, nl. meestal over twee regels, en gekleurd, maar zij is kleiner dan een initiaal. Met een lombarde kan een nieuw onderdeel in het verhaal aangegeven worden.

Redactie, wanneer een tekst wordt afgeschreven of afgedrukt met varianten waardoor hij dus afwijkt van de vorige vorm, spreekt men van een

[p. 26]

nieuwe redactie. Dit kan zich herhalen en zo ontstaan reeksen van redacties. Bij ingrijpende veranderingen spreekt men van een bewerking.

Signatuur, in een bibliotheek draagt een boek een kenmerk om de eigen plaats aan te duiden, meestal een combinatie van letters en cijfers. Zo betekent 76 E 5 - de signatuur van de codex waar ook de Beatrijs in staat - dat dit werk eens in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage in een kast genummerd 76, op de vijfde plank van onderaf geteld en gemerkt E, op de vijfde plaats van links stond. Daarvoor had het reeds de signaturen 727 en AA 69 gedragen.

Men spreekt ook van de signatuur als men het heeft over de combinatie van een letter met cijfers ter identificatie van een blad in een katern van een handschrift of gedrukt boek.

Uitgave, een diplomatische uitgave is conform de tekst in het handschrift, echter volgens het principe van ‘het lezend oog’, d.w.z. dat abbreviaturen worden opgelost en aangegeven. Een kritische uitgave geeft een interpretatie in de tekst, bijvoorbeeld door het aanbrengen van interpunctie, emendaties of conjecturen.