Dat batement van recepten
(1990)–Anoniem Batement van recepten–
Auteursrechtelijk beschermdEen secreetboek uit de zestiende eeuw
Ander secreten toe gheuoecht, bouen die voors. gheprinte. Ende inden eersten.198. Om te weten wanneer een vrouwe kint ontfanghen heeft.Na dat vrouwe gheselschap vanden man gehadt heeft, is 't dat si terstont daerna coude heeft ende pijne in den rugge, dan heeft si ontfanghen.
Dat tweede teecken is: is 't dattet aensicht van die vrouwe verandert in ander verwe dan 't ghewoonlijck is.
Dat derde: is 't dat die vrouwe begeert eenighe spijse, te weten die niet ghewoonlijck en zijn om eten, als colen, oude schoenen, eerde, oft ander dierghelijcke. | ||||||
[pagina 110]
| ||||||
199. Om te weten oft die vrouwe begordtGa naar voetnoot1. is met eenen sone oft dochter.Als een vrouwe van eenen sone beurucht is, dan is haer aensicht root, haren buyck ront, seer verheuen aen die rechte side, ende is seer licht, wel gemoet ende vrolijck, ende haer rechte borst is grooter ende harder dan die ander, haer melck is wel getempert ende dicke, van die welcke is 't dat ghij er een droppel af op eenen spieghel doet, het en soude noch herwaerts noch derwaerts loopen; als si voortsGa naar voetnoot2. gaen wilt, si set altijt den rechten voet eerst voort. | ||||||
200. Teghen die pijne der borsten.Stoot ende wrijft weechbreebladeren ende bindet op der vrouwentepel. | ||||||
201. Anders.Neemt verckensGa naar voetnoot3. smeer, ende is 't dat seer out is, weecket int water om versch te maken, neemt dan ayuynen in die assen gebraden, ende stampt v smeer met die voorscreuen ayuynen, ende daerna maecter een plaester af op die borst. | ||||||
202. Om een voester oueruloedicheyt van melcke te doen hebben.Neemt ionck bier ende venckel met zijn saet, doeghet al t' samen sieden, ende doet dat een voester drincken, ende oock vanden seluen venckel eten, ende si sal oueruloedicheyt van melck hebben. | ||||||
[pagina 111]
| ||||||
203. Een ander maniere.Neemt pouleye ende menget met wijn, ende daeraf gheeft een voester alle daghe te drincken. | ||||||
204. Anders.Neemt munte, ende gheeft die des morgens die voester t'eten, dat doet oueruloedicheyt van melck hebben, het is een dinck geexperimenteert. | ||||||
205. Om die moeyer van een vrouwe niew gheleghen, te doen hebben.Neemt poeder van ghette, ammeren, latet de vrouwe in wijn drincken. | ||||||
206. Een ander maniere.Neemt saet van weechbreebladeren, ende doet die crancke dat dicwils drincken ende si sal genesen. | ||||||
207. Anders.Neemt een caffoorGa naar voetnoot1. met vier, ende doet plumen van hoenderen, oft een stuck van eenen ouden schoen, op dat selue vier, binnen eenen ghegaetten setel, ende doet die paciente naect op den seluen setel sitten, ende si sal terstont genesen zijn. | ||||||
208. Anders ende het beste van allen, want ic 't selue gheproeft hebbe.Neemt een gelas vol waters, ende wermet op die heete asschen, dan gheuet wel heet te drincken der voorscreuen vrouwe, ende een weynich daerna, si zijnde in den | ||||||
[pagina 112]
| ||||||
voorscreuen setel, dat men haer een vere wel diepe in die kele steke, ende in 't overgeuen sal si die voorscreuen materie wtworpen. | ||||||
209. Voor een vrouwe die haer bloemenGa naar voetnoot1. niet hebben en mach.Neemt violetten, cruyt ende bladeren, ende doetse ses vren sien met een weynich myrrhe, ende doeget al in eenen pot seer vast toeghesloten ende ghedect, so datter den roock niet wt en mach, ende daerna set den pot in eenen gegaetten setel, in den welcken die paciente sitte, ene hoe den roock heeter zijn sal die wt den voors. pot coemt, hoe beter. Dese medicine is ooc goet voor diegene die de bloemen noyt en hadden. | ||||||
210. Anders.Neemt alsen ende wijnruyte, met .xij. greynen pepers, ende siedet in wijn, ende dan g(e)uet die paciente te drincken tsauons ende tsmorgens, ende si sal haer sake crijghen. | ||||||
211. Tegens groote oueruloet van die voorscreuen dinghen.Neemt die schorsse van geneuer ende dat saet, ende stamptse met wijnazijn, ende geuet haer tot allen tijden te drincken. | ||||||
212. Anders.Neemt een groene vorschGa naar voetnoot2., maecter poeder af, ende latet haer in een sacksken ouer haer draghen, ende si sal ghenesen. Is 't dat ghi dit proeuen wilt, bindt van dat voorscreuen poeder aen den hals van een hinne, ende | ||||||
[pagina 113]
| ||||||
drie daghen daerna snijt dat hooft van die voorscreuen hinne, ghi sult sien datter gheen van haer bloet wtcomen en sal. | ||||||
213. Om die matrice te suyueren.Neemt wortel van violetten, met die bladeren, ende sietse in water met gherste, rogge ende hauere. | ||||||
214. Anders.Neemt petercelye, ende doetse in wijn sieden, ende gheuet die vrouwe te drincken. | ||||||
215. Voor vrouwen die in arbeyt zijn.Neemt wortel van verbene, dat's ijserherdt, ende legtse op die vrouwe die in arbeyde is, haer weedom ende pijne sal minderen, ende ghi sultse wt groote fantasien brenghen, ende ghi sult haer goede ruste gheuen ende ooc is si goet tot dat kint, is 't dat ghy't hem aen den hals bindt oft aen die handen, ende doet in goede ruste slapen dieghene die niet slapen en moghen. Ende is 't dat ghij 't bindt aen die haren van een peert met bijuoet, in 't gaen en salt niet moede of verarbeyt worden. | ||||||
216. Om dat kint terstont te verlossen.Neemt de wortel van bilsencruyt ende bindt die op die slincke dye van een vrouwe die in arbeyt is, ende so haest als si verlost is van den kinde, so doet die voors. wortel af, opdat die vrouwe niet te seer beroert en worde. | ||||||
[pagina 114]
| ||||||
217. Een ander, dwelck geprobeert is.Neemt lauwerbladeren, knautseGa naar voetnoot1. ende dan legtse op den nauel van die vrouwe, ende terstont sal si dat kint baren sonder groote weedom, het is een sonderlinghe medicine. | ||||||
218. Voor een vrouwe die langhe in arbeyde van kinde is.Neemt myrrhe ende stamptse met wijn ende geuet dier voorscreuen vrouwe te drincken. | ||||||
219. Om goede mellicrat oft hidromel te maecken voor een vrouwe die in arbeyde gaet.Neemt een pinte seer claren honich, ende drie pinten laew waters, ende mengtse te samen, ende doet die paciente daeraf drincken, oft eenen anderen siecken, want dat is goet tot alle cortsen ende heete siecten. | ||||||
220. Om kinderen te hebben.Neemt guy van eycke dats boomlijm, het welck een cruyt is dat altijt groen is, wassende op die eycke ende groeyt van den dreck van eenen vogel; geeft van dit guy te drincken met wijn der vrouwe als haer bloemen haer vergaen, ende si sal ontfanghen, is 't dat si mans gheselschap heeft, het is een secreet van PlineGa naar voetnoot2.. | ||||||
221. Om die vrouwe te vertroosten als 't kint doot in haren lichaem is.Neemt gen(e)uerbladeren en(de) honich ende sietse in water ende geuet die vrouwe te drincken. | ||||||
[pagina 115]
| ||||||
222. Om een vrouwe te bedwinghen die te oncuysch is.Neemt betonie, duyuenkeruel, ende wijnazijn, ende la(e)tter die vrouwe af drincken tsauonts ende tsmorgens. | ||||||
223. Om een vrouwe die haer te seer suyuert.Is 't dat ghi siet dat haer die vrouwe te seer ydelt van haer bloemen bouen ses dagen, neemt drie wortelen van weechbree ende doetse sieden in ryuierwater oft van fonteyne, ende gheuet die vrouwe te drincken, ende si sal terstont genesen.
Oft neemt rooswater ende gheuet der voors. vrouwe te drincken tsauonts ende tsmorgens ende si sal genesen. | ||||||
224. Om cleyne borsten in haren staet te doen blijuen ende van grootheyt die (te) brengen in cleynheyt.Neemt persinghe van haese, ende menghet met also veel ghemeyn honichs, ende maect daer een pla(e)ster af, die welcke ghi op die borsten leggen sult ende daer ontrent veruerst die plaester als si drooghe is. | ||||||
225. Anders.Doet die borsten van ionghe dochters wryuen, dat'sGa naar voetnoot1. als si in den staet zijn dat men begheert dat si bliuen, van cyros alomme ende bouen, ende si sullen in dien staet blijuen. | ||||||
226. Anders ende sonderlinghe voor een ionghe dochter.Neemt dat merch van schaepsuoeten, also vele als't u belieft, ende doetet smelten met cleyn vier, met dat derdedeel also veel maechdewas in rooswater ghewas- | ||||||
[pagina 116]
| ||||||
schen tot dattet wel wit wert. Dan neemt sap van beete, wijnazijn, wit ende claer, also veel van d'een als van d' ander, ende wascht die voorscreuen borsten van 't selue sap ende azijn t' samen ghemenght, dan smeert die borsten met dat merch ende maechdewas t' samen ghesmolten, dan bestroyet die borsten met poeder van wierooch wel dunne, na dat si gesmeert zijn sullen, ende men moetet menighe daghen vseren ende continueren. | ||||||
227. Om borsten te genesen die root ende seer hert zijn.Neemt sap van groote consolida drye oft vier vingeren, ende breect drie doerenGa naar voetnoot1. van eyeren wel versch, ende alsoo groot terwebloeme als een ey, ende in dat menghende slaettet wel ende lange, dan weecter een lijnen doecxken in, ende legget op die borst, dat dickwils veruersschende, ende dat sal te hoope doen trecken is 't datse te hoope trecken sal. Ende na datse gheapostumeertGa naar voetnoot2. is, moet mense suyueren met een schoon lijnen laken, ende leggender dat gheweecte lijnen doecxken op, ende dat sal 't genesen ende ghi en dorst nyet sorghen voor dien cancker. | ||||||
228. Om borstsweer te ghenesen, als een vrouwe nyeuwelijcken gheleghen is.Weect een lijnen doecxken in olye van roosen, ende wijnazijn, t' samen ghemengt, dan legghet op die borsten, ende als dat doecxken drooghe zijn sal moet men 't wederomme nat maken, ende weeken ende doen als bouen. | ||||||
[pagina 117]
| ||||||
229. Om die rootheyt van dat aensicht wech te doen.Neemt kersouwe met bloemen van boonen, ende vier gheytkensvoeten, distilleert water af ende daermede wast v aensicht tsauonts als ghi slapen wilt ende sonderlinghe in den somer. | ||||||
230. Om dat aensicht ende ander plaetse die van de sonne ghebernt zijn.Neemt van een cruyt ghenaemt argentijne, het welcke ghy in 't fonteynewater weecken sult vier ende twintich vren, ende wascht daermede die plaetsen van der sonne ghebrant, ende houdt alle die nacht een doecxken daerop gheweect in 't selue water. | ||||||
231. Om dat aensicht versch te houden, dat te suyueren ende bewaren van rompelen.Neemt twee cidronen oft limoenen, ende scheltse ende dan snijtse in vierendeelen, ende doetse door een lywaet wel schoone in een silueren vadt, het welck ghy op dat vier setten sult nae datter alle dat sap in zijn sal, ende doeter een note groot fijn suyker inne, het welcke ghi in 't voorscreuen sap sult laten smelten.
Dan neemt dat witte van twee verssche eyeren die ghi seer cloppen sult tot dat si water schijnen te sine, dan sult ghijse in 't sap van die limoenen doen, ende die seer wel om roerende tot alle dat op het vier is nyet te heet zijnde, worde gelijck een salue.
Dan neemt daeraf des auonts also groot als een boone, waermede ghy die handen wryuen sult, wel ghesuyuert om dat aensicht, den hals, ende ander plaetsen mede te wryuen die ghy suyueren wilt. | ||||||
[pagina 118]
| ||||||
232. Om te maken dat het hayr nyet wt en valle van vochticheyt van hersenen.Neemt lijnsaet ende bernet ende maecter poeder af, het welck ghi met honich incorporeren sult, ende smeert ende wrijft dat hooft daermede, ende laetet alsoo twee oft drie daghen, dan wasschet in water in dat welcke die schelle van 't lijnsaet ghesoden sal zijn, ende maeckter looghe af. | ||||||
233. Teghen climminghe van die mannelickheyt.Neemt een half vnce gomme, armoniac een vnce ende een half, oximel (een) scrupeleGa naar voetnoot1., twee vncen rogghesemelen, menget al t' samen ende maecter een plaester af. | ||||||
234. Voor cullen die gheswollen zijn.Neemt camemillebloemen, bladeren van versche wijnruyte, lijnsaet ende anijssaet, van elcks een hantvol, rogghesemelen twee vncen, t' samen ghestooten met een vnce witte seepe, dan doeget sieden met een weynich waters ende olye van roosen tot dattet worde in forme van een salue. | ||||||
235. Teghen die cancker aen 't ghemacht.Neemt sarcocolla, myrrhe, aloes, bedellium, van elcks een vnce, ende maecter poeder af om op het selue gebreck te strooyen. | ||||||
236. Voor dat ghemacht dat gheswollen is.Neemt bladeren van maluen ende van violetten, van elcks een hantvol, ende sietse in fonteynwater. | ||||||
[pagina 119]
| ||||||
237. Een wtnemende recept om die coude pisse binnen vierentwintich vren te genesen, geprobeert ende gheexperimenteert.Neemt van die vier couweGa naar voetnoot1. saeyen ghesuyuert, van elcks twee dragmen, latouwesaet, saet van pouceleyne, saet van vloocruyt, psylliumsaet oft keernen van queeappelen, saet van weechbladeren, saet van peterselie van macedonie, bremsaet, kriecken van ouer zee, van elcks twee dragmen ende een half, saet van iusquiames twee scrupelen, weechbreewater een vnce ende een half, water van caworden ende van concommeren, van elcks ses vncen.
Stootet al te samen met die voorscreuen wateren, dan douwet doer eenen schoonen stermijn, ende worpt dat drooghe wech. Ende drinct van dat selue doordouwsel des auonts als ghy slapen gaen wilt drie vingherbreet in een gelas ende dattet een weynich law si, ende te middernacht twee vingherbreet, ende des morghens tot uwen opstane ander(mael) drye vingherenbreet. Ende ghi sult ghenesen zijn binnen den tijt als bouen geseyt is, indien v gebreck van langhe tijt nyet gewortelt en si. | ||||||
238. Om die pocken te ghenesen sonder sweeten ende is een dinck gheprobeert.Eerst moet men een iulep nemen sulcks als hierna volcht.
Neemt sirope van fumeterre, van thime, ende van epitemo, ende van bizances, van elcks een vnce, water van fumeterre, ende van endiuie, van elcks vier vncen, ende menget al te samen, om die helft 't smorgens te nemen ende die reste 't sauonts. | ||||||
[pagina 120]
| ||||||
239. Een medecine na die iulep te nemen.Neemt diafinicon, confectie amech, van elcks twee dragmen, electuarie van Indien die groote, tafelkens van succo rosarum, ende diacatiami, van elcks een dragme ende een half, weyket al met drie vncen waters van fumeterre, ende maecter een dranck af die ghy nemen sult drie vren voor den on(t)bijt. | ||||||
240. Salue voor den siecken.Neemt wieroock ende mastick in poeder, van elcks een vnce, vermillioen, leuende solfer, ghemalen loot alle ghepulueriseert, van elcks een vnce, quicksiluer twee vncen ende een half, berghesmeer een pont, peeterolye ende van spijck, van elcks een vnce, incorporeretGa naar voetnoot1. al wel te samen, ende maect daer een salue af. | ||||||
241. Om luxurie te vermijden.Neemt 't herte van een tortelduyue ende draecht dat ouer v, ghi en sult gheenen lust hebben tot luxurie. | ||||||
242. Om een persoone magher te macken die te vet is.Neemt cleyne vrienoten ende maectse tot poeder ende ghebruyct die tsauons ende tsmorghens. | ||||||
243. Teghen die plueresieGa naar voetnoot2. hoedanich datse si.Neemt van dat voorscreuen poeder van cleyne vrienoetkins ende drincket 't smorghens met twee vingherbreet diep witte wijn. | ||||||
[pagina 121]
| ||||||
244. Om die swaermoedicheyt te verdrijuen.Neemt sirope van endyuye ghemaect, sirope van bizancijs, sirope van scolopendre, fumeterre, van elcks drie vncen, ende alle dit selue ghemenght te samen maect een iulep, het welcke men nemen moet ten drie reysen, 't smorghens sonder wt dat bedde te gaen wel werm. Dan tsauons den lesten dach nemen twee scrupulen van jere, ende drie pillen. | ||||||
245. Voor die weedom der ooren.Neemt boonen ende stamptse wel seere ende mengtse met vrouwensochGa naar voetnoot1., dan doetet in v crancke ooren ende ghi sult ghenesen zijn. | ||||||
246. Om die ghesontheyt ende goede r(e)ucke der tanden te conserueren.Neemt wijn ende doeten sieden met die wortel van tima, ende dan waschter uwen mont tweemael des maents mede. | ||||||
247. Teghen gheclouen lippen.Neemt arabijsche gomme, alsoo vele als ghi wilt ende weectse in rooswater. | ||||||
248. Om sterck ende licht te sine.Men moet dickwils ghebruycken dat cruyt van cypres. | ||||||
[pagina 122]
| ||||||
249. Om die winden quijt te worden.RecepieGa naar voetnoot1. baccis lauri, dats bakelaer, ende swelliget also groot als een boone. | ||||||
250. Teghen het bijten van eenen dullen hont.Neemt van v eyghen water ende waschter die wonde mede, ende dan nemt dat hayr vanden seluen hont ende legghet ende bindet seer wel op die voorscreuen wonde. | ||||||
251. Om verwe te maecken om ijser oft stael te grauen.Men moet schildersvernis op dat ijser oft stael legghen, ende datter dicke ghenoch opgeleyt si, ende latent in de sonne of bi hem seluen drooghen tot dattet wel drooghe is. Dan trect oft scrijft daerop wat ghi wilt nae uwer belieften, maer dat het ijser oft stael wel gheraeckt si met die punt van dat ghene daer ghi mede ghescreuen hebt. Dan alst ghegrauen is, so moet ghi spaenschgroen ende eygalle nemen, ende sout, ende weykense in clare wijnazijn.
Dan neemt van die materie met een vere ende doetse op dat ghegrauen, ende houwet tegen 't vier, ende en ist dattet die eerste reyse niet ghenoech ghegrauen en is, so doeghet daer so menichmael op dattet ghenoech is. | ||||||
252. Om een water te maecken om op ijser of stael te vergulden.Een vnce witte wijnsteen, een vnce aluyn van ijs, een vnce salegemme, een half vnce aluyn van pluyme, twee groote spaenschgroen, twee groote groen coperroot, een groote grof sout, een pinte van dat alder sterckst loopende water dat men crijghen mach, het si van een fon- | ||||||
[pagina 123]
| ||||||
teyne, oft van een ryuiere, ende doen dit al te samen sieden tot op die helft.
Ende als ghijt stelt om te sieden, so doeghet in eenen nieuwen pot daer nooyt niet in en was, ende dien decken met vijf of ses bladeren papiers dubbel, met een tichel oft steen op dat voorscreuen papier, op dattet gheenderhande wint en vatte. | ||||||
253. Om verwe van witte steenen te maken.Eerst die mastick met dat swartsel van een lampe om die swart te maken ende te versoeten, ouermids dat het te suer zijn soude, doeter wat lijsaetolie inne.
Noch ander mastick gemaeckt met dat voorscreuen swartsel van een lampe, ende dan isser termentijn inne met die voorscreuen lijsaetolie.
Noch een ander maniere van mastick, genaemt geuerwde mastick, met dat voorscreuen swartsel van een lampe ende termentijn. Ende te dien eynde dattet een weynich meer gepolijstert si dan 't wel zijn mochte, moet men een weynich van die voorschreuen olie nemen ende doender dat minste in dat moghelijc is om doene.
Meer ander mastick alsoo vele als 't moghelijck is verwe te maken. Men moet olie van terwe maken op een plaet van siluer met dat voorschreuen swartsel van een lampe, ende dan sult ghi schoone verwe maken, schoonder dan alle die andere. | ||||||
254. Om costelijck water te maken, ende is goet teghen die lazarije.Neemt vylinghe van ijser, van copere, van tenne, van loot, van catoene, van gout, ende vylinghe van siluere, elcks euen vele: al dese vylinghen leght eenen dach ende eenen nacht in een werm kintsvrijne dat maghet is. Dan eenen dach ende eenen nacht in wermen witten wijn. Dan legghet eenen dach ende eenen nacht in venckelsap. Dan legghet eenen dach ende eenen nacht in 't witte van eenen eye. Dan legghet eenen dach ende eenen nacht in | ||||||
[pagina 124]
| ||||||
vrouwenmelck die een knechtken suyghet. Dan legghet eenen dach ende eenen nacht in rooden wijn. Dan legghet in 't witte van seuen eyeren.
Daernae menghet alle dese dingen daer die voorschreuen vylinghen in gheleghen hebben al te samen, ende doetse in 't vat daer ghi water in maect, ende solueret met cleynen viere, ende dat daer wt coemt suldy in een silueren vat verwaren.
Dit water gheneest ende maect ghesont lazarische luyden. Dat doet te niet naturelijcke lazarie, ende het wasschet af alle quaetheyt. 'T maect iuecht ende maect schoon claer ooghen. Dwelck gheproeft is. Maer ic swighe die cracht van desen watere, want die zijn crachten bekennen worden houeerdich. | ||||||
255. Om een seer costelijck water te maken.Neemt eenen pot gheytenmelcks, doet daer een vnce suycker candijt inne, daucus ghestooten, zeem, bloemen van vliere, roosbladeren ende terwenbroot ghebroctGa naar voetnoot1.. Dan distilleert daer water wte. Dit water is bouen maten goet confortatijfGa naar voetnoot2. ende dient zeer wel den ghenen die wtdrooghen. Het sterct die memorie, het suetGa naar voetnoot3. die borst. Ende het brenghet alle siecheden te passeGa naar voetnoot4., van wat natueren die zijn. | ||||||
256. Teghens fenijnGa naar voetnoot5. dat eenen mensche becropen heeft.Neemt groot weechbreedenwater. Dien een spinne oft eenighen anderen worm ghesteken oft becropen heeft, die wassche den steec met weechbreedenwater tweewerf des | ||||||
[pagina 125]
| ||||||
daechs, ende legghe daer doecken op die in 't selue water ghenettetGa naar voetnoot1. zijn, so heylet sonder eenich hinder.
Lilium conuallium, meybloemen, perebloemenwatere: dit water is goet als een spinne oft fenijnde beeste ymanden ontsuyuert heeft, doecken daerinne ghenettet ende daerop gheleyt. | ||||||
257. Teghens een fenijnden diers bete.
| ||||||
[pagina 126]
| ||||||
258. Teghen eenen worm die in eenen mensche gecropen is.Neemt basilicon, gariofilata, cruytGa naar voetnoot1. basilicon, den steel ende die bladeren onder een gecapt ende ghedistilleert per balneum marieGa naar voetnoot2.. Dit water is goet gedroncken, twee oft drie vncen. Als eenen worm in des menschen lijf gecropen oft gewassen is, so moet hi van den mensche gaen sonder schade.
Cardo benedictus, bornwortelwater. Het lach een man op eenen tijt onder enen boom ende sliep. Desen man liep in zijn kele een slanghe anderhalf elle lanck. Dien gaf men vijf oft ses druppelen van desen watere in. Doen liep die slanghe wt ende si st(i)erf. Maer ic rade dat men des waters drincke twee oft drie morghenstonden nuchteren telcken vijf oft ses drachma. Ende oftGa naar voetnoot3. si haer vertrockeGa naar voetnoot4., so sal hi vasten twee daghen; ende geeft men hem dan onderhalf vnce oft twee vncen van desen watere, so gh(e)neest hi.
Hier eyndt dat Batement van Recepten, waerin dat zijn veel schoone secreten ende consten, seer nut ende profijtelijck voor die ghesontheytGa naar voetnoot5. der menschen. |
|